Wydarzenia

18 marca 2024 r. w Senacie odbyła się konferencja pt. „Model Kręgów Wsparcia – kierunek: deinstytucjonalizacja”, zorganizowana przez wicemarszałka Macieja Żywnę we współpracy z Polskim Stowarzyszeniem na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną (PSONI) oraz Biurem Obsługi Ruchu Inicjatyw Społecznych (BORIS), które od lat wdrażają w Polsce z sukcesami Model Kręgów Wsparcia i dzielą się zdobytymi doświadczeniami, włączając kolejne zainteresowane środowiska, instytucje i osoby potrzebujące wsparcia.

Otwierając konferencję, wicemarszałek Maciej Żywno podkreślił, że Senat jest nie tylko gospodarzem konferencji, ale i wiernym orędownikiem idei otwarcia na inicjatywy społeczne. "Zazwyczaj, kiedy mówimy w parlamencie o osobach z niepełnosprawnościami, rozmowy dotyczą takich kwestii jak asystentura, zresztą nowy rząd podjął już prace w tym zakresie, ale ważne jest, żeby usłyszeć głos partnerów społecznych – zarówno organizacji pozarządowych, instytucji, jak i animatorów, którzy działają na rzecz osób z niepełnosprawnością i mają dobre pomysły na to, jak taką działalność zorganizować” – wyjaśnił. W jego przekonaniu najistotniejsze jest „propagowanie kręgów wsparcia jako jednego z modeli współpracy całej społeczności lokalnej wokół osób z niepełnosprawnościami, bo skorzystają na tym wszyscy –nie tylko przedstawiciele rządu, ale przede wszystkim osoby, które potrzebują włączenia”.

Model Kręgów Wsparcia odpowiada na potrzebę deinstytucjonalizacji i społecznego włączenia osób z niepełnosprawnościami oraz ich rodzin. To nowoczesny, zgodny z Konwencją ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami i niezbędny z perspektywy wyzwań polityki społecznej model umożliwiający faktyczne prowadzenie w Polsce procesu deinstytucjonalizacji. Model realizuje również Strategię na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami na lata 2021–2030, wytyczając kierunek włączania osób z niepełnosprawnościami do głównego nurtu życia w społeczności. Model ten opiera się na przekonaniu o konieczności zapewnienia podmiotowości i empowermentu osób z niepełnosprawnościami, także intelektualną, oraz na dostrzeganiu i wzmacnianiu roli rodzin i całych społeczności lokalnych w podnoszeniu jakości życia, w tym m.in. poprzez zapewnienienie umiejętnie dostosowanych do indywidualnych potrzeb usług społecznych. Podejście to ma na celu trwałą inkluzję osób z niepełnosprawnościami w życie społeczności lokalnej z naciskiem na osobiste sieci relacji i tworzenie Kręgów Wsparcia. Zakłada udzielanie wsparcia umożliwiającego pełne, bogate w relacje i godne życie „tu i teraz”, a także pracę nad zapewnieniem osobom z niepełnosprawnościami bezpiecznej przyszłości, w szczególności po śmierci rodziców. W ten sposób Model Kręgów Wsparcia realizuje w praktyce ideę deinstytucjonalizacji.

W konferencji wziął udział m.in. marszałek Sejmu Szymon Hołownia, który wyraził radość z faktu, że politycy Koalicji 15 października często odnoszą się do problemów osób z niepełnosprawnościami zarówno w składanych obietnicach, jak i podejmowanych próbach działania. Jego zdaniem, skala tego zjawiska jest „pewnym novum na polskiej scenie politycznej i wyrazem rosnącej dojrzałości polskiego społeczeństwa”. Marszałek przypomniał też, że słowo „deinstytucjonalizacja (…) przez lata wraca na tapet, także w pracach ugrupowania Polska 2050. Wielu z nas, działających społecznie (…) bardzo często styka się z palącą potrzebą deinstyucjonalizacji opieki, wsparcia, obecności i troski. (…) Jest to tak ważne, bo pozwala na bycie człowiekiem w pełni, na pielęgnowanie zdolności do relacji, samostanowienia, a nie tylko – jak przy okazji instytucjonalnej opieki – koncentruje się na pewnych czynnościach, wyposażaniu w umiejętności czy techniki ułatwiające życie” – powiedział. „A przecież w życiu nie tak budujemy relacje. Bardzo ważne jest dla nas wszystkich, żebyśmy mieli możliwość samostanowienia, dokonywania wyborów. I całe działanie państwa i kręgów wsparcia powinno prowadzić nie do tego, żeby zastąpić człowieka w działaniu, tylko do tego, żeby pozwolić mu być tym, kim jest, w miejscu, w którym jest (…). Chodzi o to, by stworzyć mu taki ekosystem, który pozwoli mu rozwijać własną osobowość w wolności” – podkreślił Szymon Hołownia. W jego przekonaniu „taki ekosystem dużo łatwiej zbudować w opiece zdeinstytucjonalizowanej, bo wtedy wszystko trzeba zbudować wokół człowieka (…). Dzięki temu człowiek może mieć wokół siebie ekosystem, który mu pozwala budować swoją autonomię”. Zdaniem marszałka Hołowni, naistotniejszą pracą jest stworzenie człowiekowi faktycznej możliwości wyboru, bo inaczej nikt nie może być w pełni wolnym człowiekiem. Dlatego marszałek Szymon Hołownia zaapelował o namysł nad tym, w jaki sposób można zaszczepić takie podejście całemu społeczeństwu, przenieść je na poziom wspólnot lokalnych.

Wiceprzewodnicząca gdańskiego koła Polskiego Stowarzyszenia na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną Katarzyna Świeczkowska opowiadała o międzynarodowych inspirajach Modelu Kręgów Wsparcia. Jedną z nich stanowi międzynarodowa klasyfikacja funkcjonowania osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności, która ujmuje sytuację takich osób w sposób holistyczny, wskazując na to, że stan zdrowia jest nie mniej istotny niż czynniki środowiskowe i osobowe, aspekty psychospołeczne, takie jak poczucie przynależności, bycia częścią społeczności. Katarzyna Świeczkowska podkreśliła, że w centrum Modelu Kręgów Wsparcia znajduje się osoba, a nie jej niepełnosprawność, a jego istotą jest stawianie na umożliwienie niezależnego życia i samostanowienia o sobie i swoim życiu. To podejście oznacza skoncentrowanie się na realizacji celów konkretnej osoby z niepełnosprawnością, a nie na realizacji celów instytucji, placówki czy terapeuty. Model zakłada również przywracanie do życia w społeczności, tak aby zapobiec wykluczeniu społecznemu i żeby osoba z niepełnosprawnością miała wokół siebie osoby i instytucje, które ją wspierają. Model ten przekierowuje myślenie ze stygmatyzcji osób z niepełnosprawnościami na ich wzmacnianie, czyli empowerment.

Paweł Jordan, prezes Biura Obsługi Ruchu Inicjatyw Społecznych (BORIS), opowiadał o poszczególnych przykładach lokalnych kręgów wsparcia konkretnych osób w Polsce, z sukcesem realizujących deinstytucjonalizację wsparcia w środowiskach lokalnych. Opowiadał o roli planowania skoncentrowanego na osobie w kontekście dobrego życia i bezpiecznej przyszłości osób z niepełnosprawnościami, o znaczeniu partnerskiej współpracy instytucji z rodzinami, o konieczności tworzenia usług środowiskowych realizujących konkretne potrzeby danej osoby, a także o tym, że niezbędne jest włączanie takich osób do lokalnych społeczności i ich aktywności.

W dyskusji o wyzwaniach procesu deinstytucjonalizacji w Polsce wzięli udział przedstawiciele wielu resortów, którzy zwracali uwagę m.in. na to, że potrzeba deinstytucjonalizacji dotyczy nie tylko osób z niepełnosprawnościami, ale i osób starszych, dzieci z pieczy zastępczej, uchodźców i migrantów. Kluczowym celem jest to, aby osoba potrzebująca wsparcia mogła jak najdłużej przebywać w swoim środowisku, które dobrze zna i w którym czuje się bezpiecznie. Aż 94% osób potrzebujących pomocy podkreśla, że chciałoby jak najdłużej pozostać w domu. Dużym wyzwaniem jest wdrożenie odpowiednich modeli wsparcia. Monika Zima-Pariaszewska opowiadała o konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami.

W drugiej części konferencji działacze społeczni i aktywiści prezentowali konkretne przykłady realizacji Modelu Kregów Wsparcia m.in. w Gdańsku, Jarosławiu i innych miejscach w Polsce.