Wydarzenia

6–7 listopada 2014 r. w Senacie i na Uniwersytecie Warszawskim odbyła się konferencja naukowa „Klęska Europy i odrodzenie Rzeczpospolitej. W 100-lecie wybuchu I wojny światowej”, zorganizowana przez Komisję Kultury i Środków Przekazu, Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku oraz Ośrodek Kultury Francuskiej i Studiów Frankofońskich Uniwersytetu Warszawskiego we współpracy z Instytutem Francuskim w Warszawie. Za cel postawiono sobie przypomnienie i analizę wydarzeń, które doprowadziły do upadku mocarstw zaborczych i odbudowy polskiej państwowości. Do udziału w konferencji zaproszono parlamentarzystów, przedstawicieli ośrodków naukowych z Polski, Francji i Węgier.

Pierwszego dnia debatowano na Uniwersytecie Warszawskim. W programie znalazły się 2 panele tematyczne, podczas których podjęto próbę nakreślenia szerokiego europejskiego tła wydarzeń z lat 1914–1918. Pierwszą część spotkania poświęcono doświadczeniom mocarstw zachodnich – Francji i Wielkiej Brytanii w okresie I wojny, a także państw neutralnych – Watykanu i Konfederacji Szwajcarskiej. Na temat drugiego panelu wybrano natomiast doświadczenia mocarstw centralnych w tym okresie – Austro-Węgier i Niemiec oraz Rosji.

7 listopada 2014 r. uczestnicy konferencji spotkali się w Senacie, gdzie powitał ich przewodniczący Komisji Kultury i Środków Przekazu senator Grzegorz Czelej. Sesję poprowadził Paul Gradvohl, dyrektor Ośrodka Kultury Francuskiej i Studiów Frankofońskich Uniwersytetu Warszawskiego. Jak stwierdził, ma ona ukazać trudności i problemy, przed jakimi stanęły podczas I wojny światowej narody, które postanowiły wykorzystać ten czas dziejowej zawieruchy do odzyskania utraconej lub utworzenia własnej państwowości.

Podczas sesji ukazano koncepcje polityczne, państwowe i wojskowe, wypracowane przez Polaków wobec wydarzeń I wojny światowej. Do tego czasu, jak określił to prof. Krzysztof Kawalec z Uniwersytetu Wrocławskiego, wszelkie próby rozwiązania sprawy polskiej przypominały kwadraturę koła i tylko wybuch wielkiej wojny światowej mógł tę sytuację zmienić.

Orientację austro-polską, którą reprezentowali konserwatywni politycy galicyjscy, opartą na koncepcji trialistycznej i uzyskaniu przez Polskę autonomii w ramach Austro-Węgier, omówił prof. Włodzimierz Suleja. Koncepcja utworzenia „polskiego Piemontu” praktycznie straciła jakiekolwiek znaczenie wiosną 1917 r., a swoistym symbolem jej marginalizacji stały się zwierzęta domowe obwieszone habsburskimi medalami.

O znaczeniu i roli Romana Dmowskiego mówił prof. Krzysztof Kawalec. Jak podkreślił, podobnie jak Józef Piłsudski, Roman Dmowski jest nadal symbolicznie obecny w polskim życiu politycznym. W chwili wybuchu I wojny światowej był znaczącym politykiem, kierującym dużym obozem politycznym, bulwersującym opinię publiczną koncepcją sojuszu z Rosją. To jednak utworzony przez niego w 1917 r. w Lozannie Komitet Narodowy Polski z siedzibą w Paryżu został uznany przez rządy Francji, Wielkiej Brytanii i Włoch za namiastkę rządu polskiego na emigracji i przedstawicielstwo polskich interesów. Oceniając skuteczność Romana Dmowskiego, prof. Krzysztof Kawalec zwrócił uwagę, że docierał on przede wszystkim do zachodnich polityków konserwatywnych. Środowisk liberalnych w 1919 r. nie przekonał do swojej koncepcji wielkiej Polski. Wykazał się jednak dużymi zdolnościami analitycznymi, ponieważ rzeczywiste granice II RP okazały się zbieżne z tym, co kreślił w 1917 r. w Paryżu.

O największym konkurencie politycznym Romana Dmowskiego, czyli Józefie Piłsudskim, mówił prof. Grzegorz Nowik, zastępca dyrektora Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. Jak przypomniał, pytanie, w jaki sposób Polacy mogą się wybić na niepodległość, stawiano przez lata. Ukształtowały się dwie szkoły historyczne – krakowska i warszawska. Tak samo stawiano pytanie o przyczyny utraty niepodległości, spierano się, czy miały one charakter wewnętrzny czy zewnętrzny. Odpowiedzi na nie ukształtowały dwa wielkie obozy polityczne reprezentowane przez swoich przywódców – Dmowskiego i Piłsudskiego, który, tworząc Legiony, opowiedział się niejako za koncepcją militarną. Zdaniem prof. Grzegorza Nowika z dzisiejszej perspektywy można sądzić, że zarówno działalność militarna, jak i polityczna doprowadziły do odzyskania przez Polskę niepodległości.

Próbę nakreślenia stosunku mocarstw zachodnich do sprawy polskiej w okresie I wojny światowej podjęła w swoim wystąpieniu dr Isabelle Davion z paryskiej Sorbony. Jak mówiła, odzyskanie przez Polskę niepodległości stało się możliwe m.in. dzięki przyjęciu przez wielkie mocarstwa zasady narodowości i uznania prawa narodów do samostanowienia. Stosowanie polityki narodowości było jednak uzależnione także od względów geopolitycznych.

Uczestnicy konferencji wysłuchali także referatu dr. hab. Piotra M. Majewskiego, zastępcy dyrektora Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, poświęconego sprawie czeskiej w czasie I wojny światowej, widzianej z perspektywy porównawczej. Jak przypomniał mówca, sytuacja Czechów była różna ze względu na wielowiekowy brak państwowości i postrzeganie problemu czeskiego wyłącznie jako wewnętrznego kłopotu Austro-Węgier. Zdawali sobie z tego sprawę politycy czescy, tacy jak Tomasz Masaryk czy Edward Benesz. Koniunktura na pełną niepodległość zarysowała się dopiero w połowie 1918 r.

Spotkanie zakończyła dyskusja panelowa z udziałem prof. Andrzeja Chwalby z Uniwersytetu Jagiellońskiego.