Wydarzenia

4 listopada 2014 r. w Senacie odbyła się konferencja „Biblioteka Polska w Paryżu – skarbnica kultury narodowej”, zorganizowana przez Komisję Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą.

Otwierając senackie spotkanie, marszałek Bogdan Borusewicz podkreślił, że niewiele jest instytucji o takiej ciągłości działania, jak Towarzystwo Historyczno-Literackie i Biblioteka Polska w Paryżu. „W Polsce ciągłość tego typu instytucji była przerywana powstaniami, represjami zaborców, wojnami” – mówił marszałek. Dodał, że należy złożyć hołd naszym rodakom na emigracji za utworzenie biblioteki i podziękować francuskim władzom za umożliwienie jej funkcjonowania. Przypomniał też, że Senat przyznał dotacje w wysokości 5 mln zł na remont budynku biblioteki i 900 tys. zł na konserwację jej zbiorów.

W opinii senatora Michała Seweryńskiego, współprzewodniczącego Rady Naukowej Towarzystwa Historyczno-Literackiego, należy propagować wiedzę o zasługach Biblioteki Polskiej dla polskiej historii, kultury i tradycji szczególnie wśród młodszych pokoleń Polaków. Służyć ma temu ta konferencja. „Dzisiejsze spotkanie będzie też okazją, aby uświadomić sobie, że Biblioteka Polska pracuje dla polskiej kultury, a także dla naszych interesów” – mówił senator Michał Seweryński.

Historię Towarzystwa Historyczno-Literackiego i Biblioteki Polskiej przedstawił prof. Kazimierz Piotr Zaleski, prezes towarzystwa i dyrektor biblioteki. Przypomniał, że początki Towarzystwa Historyczno-Literackiego sięgają 1831 r. Polacy, którzy opuścili kraj po klęsce powstania listopadowego i osiedlili się w Paryżu, pragnęli przeciwstawić akcji rusyfikacyjnej w Królestwie Polskim i germanizacji w zaborze pruskim polską myśl polityczną i polskie formy życia kulturalnego. W 1832 r. na wzór rozwiązanego Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk powołali Towarzystwo Literackie Polskie, którego prezesem został Adam Jerzy Czartoryski. Jego członkami byli m.in. Fryderyk Chopin, Adam Mickiewicz, Zygmunt Krasiński, Juliusz Słowacki, Cyprian Norwid, Joachim Lelewel, gen. Józef Dwernicki i gen. Henryk Dembiński, markiz de La Fayette i David d’Angers.

Powstanie Biblioteki Polskiej poprzedziły apele i odezwy, m.in. z 1833 r. Towarzystwa Cywilizacji na wniosek jego członka Daniela de Saint-Antoine’a. Towarzystwo to wystosowało apel o utworzenie w Paryżu biblioteki i ośrodka dokumentacji poświęconego Polsce po tym, jak na rozkaz cara Mikołaja I spustoszono biblioteki w Warszawie, Wilnie, Krzemieńcu i Nieświeżu. Z inicjatywy Adama Jerzego Czartoryskiego, Adama Mickiewicza, gen. Karola Kniaziewicza, Juliana Ursyna Niemcewicza i Karola Sienkiewicza Towarzystwo Literackie wraz ze swymi wydziałami: Historycznym i Statystycznym oraz Towarzystwo Pomocy Naukowej w 1838 r. utworzyły Bibliotekę Narodową Polską. Jej dyrektorem został Karol Sienkiewicz. Uroczyste otwarcie biblioteki odbyło się 24 marca 1839 r. W 1853 r. ze składek polskich emigrantów zakupiono XVII-wieczny pałac przy quai d’Orleans 6 na Wyspie św. Ludwika, w którym do dzisiaj mieści się biblioteka. W 1854 r. Towarzystwo Historyczne i Towarzystwo Literackie połączono w Towarzystwo Historyczno-Literackie. W 1866 r. towarzystwo, a wraz z nim podlegająca mu Biblioteka Polska na mocy dekretu cesarza Napoleona III uzyskały status instytucji użyteczności publicznej. W 1893 r. bibliotekę przekształcono w Stację Naukową Akademii Umiejętności. W latach 1926–39 pełniła także funkcję Instytutu Polskiego.

Prof. Kazimierz Piotr Zaleski przypomniał również losy biblioteki podczas II wojny światowej. Po kapitulacji Francji w czerwcu 1940 r. pracownicy biblioteki ewakuowali najcenniejszą część zbiorów. Reszta kolekcji została wywieziona przez Niemców, a budynek zniszczony. Biblioteka wznowiła działalność w listopadzie 1944 r., a w 1946 r. zostało reaktywowane Towarzystwo Historyczno-Literackie. W 1955 r. pomiędzy towarzystwem a Polską Akademią Nauk rozpoczął się proces w sprawie własności biblioteki. Odjego zakończenia w 1959 r. biblioteka funkcjonowała, ale borykała się z problemami finansowymi. Nie mogła liczyć na wsparcie rządu polskiego, działała więc dzięki dotacjom osób prywatnych i fundacji. Relacje z władzami polskimi nawiązano dopiero po 1989 r. Uregulowano również stan własności budynku biblioteki. Dzięki temu można było przeprowadzić jego gruntowny remont, zakończony w 2004 r. Prof. Kazimierz Piotr Zaleski podkreślił, że dzięki wyremontowaniu budynku możliwe są różnorakie aktywności, organizowane konferencje, sympozja, koncerty i wystawy. Prezes dodał, że Towarzystwo Historyczno-Literackie przyznaje także stypendia, a w 2013 r. rozpoczęto – planowane na 5 lat – opracowywanie katalogu XIX-wiecznych druków w celu udostępnienia ich w internecie. Jak mówiłprof. Kazimierz Piotr Zaleski, rolę Towarzystwa Historyczno-Literackiego najlepiej opisują słowa Czartoryskiego o obowiązku emigracji: „być na zewnątrz okiem kraju, jego rzecznikiem przed opinią publiczną i rządami”. Dzisiaj Towarzystwo Historyczno-Literackie jest rzecznikiem kultury polskiej i okiem strażnika pamięci.

Prof. Franciszek Ziejka z Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie w swoim wystąpieniu podkreślił, że Biblioteka Polska to największa i najcenniejsza skarbnica naszej kultury narodowej poza granicami kraju. Obecnie w jej zbiorach znajduje się 200 tys. książek, w tym inkunabuły i starodruki, 30 tys. broszur i ulotek, w większości emigracyjnych, 1000 kompletów czasopism wydawanych na emigracji, 7500 rękopisów, 4200 map (najstarsze z XVI w.) i planów, 5 tys. fotografii, 1400 obrazów, m.in. Olgi Boznańskiej i Tadeusza Makowskiego, 25 tys. rysunków i rycin, 1 tys. plakatów, 700 medali i monet oraz 370 rzeźb. Przy bibliotece działają 3 muzea: Adama Mickiewicza, założone w 1903 r., Fryderyka Chopina i Bolesława Biegasa. W 2013 r. XIX-wieczne kolekcje Biblioteki Polskiej zostały wpisane do międzynarodowego rejestru UNESCO „Pamięć świata”.