Wydarzenia

13 czerwca 2014 r. w Senacie odbyła się konferencja „Samorządna Rzeczpospolita w koncepcjach transformacji ustrojowej 1989 roku”, zorganizowana przez Komisję Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej oraz Wydział Administracji i Nauk Społecznych Politechniki Warszawskiej.

Otwierając konferencję, wicemarszałek Jan Wyrowiński przypomniał, że to właśnie Senat przygotował pakiet projektów ustaw przywracających samorząd terytorialny. W ciągu niespełna roku stały się one obowiązującym prawem. Przewodniczący Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowejsenator Janusz Sepioł podkreślił, że przed 1989 r. wszyscy żyli ideą samorządu pracowniczego, idea odrodzenia samorządu terytorialnego zaś była nieobecna. W opinii senatora reforma samorządu terytorialnego umożliwiła przeprowadzenie wielu innych zmian, m.in. zapoczątkowała prywatyzację, rewolucję w sferze handlu i usług, a także wymianę kadr w administracji.

Podczas konferencji prof. Jerzy Regulski i Jerzy Stępień, senatorowie I kadencji i współtwórcy reformy samorządowej w 1990 r., podzielili się wspomnieniami z czasów prac nad senackim pakietem ustaw samorządowych. Jak mówił prof. Jerzy Regulski, do1989 r. w Polsce prawie nikt nie wiedział, czym jest samorząd. Trudno było zebrać ludzi, którzy chcieliby się zająć tą problematyką. Cudem było wprowadzenie tematyki samorządu pod obrady Okrągłego Stołu. Zdaniem prof. Jerzego Regulskiego dzisiaj dla większości Polaków reforma samorządowa z 1990 r. jest nieważna, nie istnieje w odbiorze społecznym. A przecież, jak mówił, reforma ta, przełamując monopol PRL w 5 dziedzinach: politycznej, władzy, własności, finansów i administracji, przyczyniła się do zmiany ustroju państwa. W ocenie prof. Jerzego Regulskiego dzisiaj przeprowadzenie takiej reformy byłoby niemożliwe. Za jej błąd reformy samorządowej uznał m.in. brak organu państwowego monitorującego skutki wprowadzanych zmian. Z kolei Jerzy Stępień podkreślił, że reforma samorządowa była jedyną reformą w całości zaprojektowaną i wdrożoną przez obóz „Solidarności”. Przygotowując ją, trzeba było na nowo zdefiniować, czym jest państwo. Jak mówił Jerzy Stępień, „Reforma się udała, ale chcieliśmy więcej. Nie dało się tego zrobić nie tylko z powodów finansowych i ustrojowych. Przeszkodą był także zakorzeniony w wielu z nas paradygmat państwa scentralizowanego”.

Prof. Marian Drozdowski, mówiąc o idei samorządności terytorialnej w programach Polskiego Państwa Podziemnego i opozycji po II wojnie światowej, podkreślił, że rząd polski na uchodźstwie i wszystkie partie polityczne działające w podziemiu postulowały przywrócenie po wojnie samorządu terytorialnego. Tak się jednak nie stało, w PRL istniały jedynie rady narodowe. Prof. Marian Drozdowski zwrócił też uwagę, że opozycja przez lata koncentrowała się na kwestii samorządu pracowniczego, a nie terytorialnego. Komisja samorządowa, która miała przygotować plany odnowy samorządu terytorialnego, została utworzona w ramach powstałego w 1978 r. Konwersatorium „Doświadczenie i Przyszłość”.

Prof. Elżbieta Weiss z Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Warszawie przedstawiła różne koncepcje odrodzenia powiatu. Przypomniała, że założenia i kierunki reformy zostały przygotowane w 1993 r. Zakładały one utworzenie ponad 300 powiatów. Ich ustrój miał być analogiczny do ustroju gminy, podobnie jak kompetencje. Prof. Elżbieta Weiss podkreśliła, że z powstaniem powiatów twórcy reformy samorządowej wiązali duże nadzieje, zakładali rozbudowanie mechanizmów państwa obywatelskiego, tworzenie drogi karier politycznych i efektywności świadczenia usług.

Mówiąc o przemianach wizerunku samorządu terytorialnego, dr Elżbieta Paziewska wskazała, że obecnie wizerunek ten, tworzony za pomocą narzędzi i technik elektronicznych, jest integralnym elementem strategii rozwoju samorządu.

Dr Elżbieta Kotowska omówiła finansowanie rozwoju lokalnego i rolę dochodów własnych jednostek samorządu terytorialnego. Wskazała na potrzebę zmian, m.in. zasad naliczania subwencji, w finansowaniu rozwoju lokalnego z wykorzystaniem dochodów własnych gmin. Podkreśliła, że zmiany wymagają dużej roztropności, ponieważ zbyt niski stopień decentralizacji finansów publicznych ogranicza działalność gmin i wpływa hamująco na rozwój lokalny. Podobne efekty może jednak przynieść nadmierna decentralizacja – poszczególne gminy będą konkurować poziomem dochodów, co spowoduje zwiększenie dysproporcji poziomu życia ich mieszkańców.

Podczas konferencji Witold Monkiewicz omówił działalność, powstałej w 1989 r., Fundacji Demokracji Lokalnej, wspierającej samorząd terytorialny. Poinformował, że w ciągu 24 lat fundacja m.in. przeszkoliła ok. 1,5 mln pracowników samorządowych, przygotowała 90 strategii rozwoju gmin i 500 strategii specjalistycznych, np. dotyczących polityki społecznej, edukacji, rozwoju kultury.