Wydarzenia

„Przedsionek wolności – między Okrągłym Stołem, a wyborami 4 czerwca 1989. Dwa miesiące, które zmieniły Polskę: 05.04. – 04.06.1989” to temat IV ogólnopolskiego seminarium, które odbyło się 13 maja 2014 r. w Pałacu Prezydenckim. Spotkanie zorganizowano w ramach projektu „Archiwa Przełomu 1989–1991”, realizowanego wspólnie przez Kancelarię Prezydenta RP i Kancelarię Senatu, pod honorowym patronatem prezydenta Bronisława Komorowskiego.

 „Pamięć o naszej drodze do wolności pomaga tę wolność pielęgnować” – napisał prezydent Bronisław Komorowski w liście do uczestników seminarium, odczytanym przez szefa Kancelarii Prezydenta RP Jacka Michałowskiego. W opinii prezydenta, warto przywołać doświadczenia sprzed 25 lat, ponieważ stanowią one fundament dzisiejszej Polski, a jednocześnie mają wymiar uniwersalny, a historia o tym, jakie perspektywy otworzył polski przedsionek wolności jest pouczająca nie tylko dla nas samych. „Nie byłoby czerwcowego przełomu, gdyby nie zapał i trud tysięcy ludzi, którzy stworzyli pospolite ruszenie obozu solidarnościowego. Mimo że pomysły i decyzje rodziły się ad hoc, nieraz niezależnie od siebie w różnych miejscach kraju, to dzięki koordynacji cała kampania przebiegła sprawnie. Trudno dziś bez wzruszenia oglądać plakaty, ulotki, zdjęcia, materiały audiowizualne, w których odbija się duch tego wyjątkowego czasu” – napisał Bronisław Komorowski. Zwrócił również uwagę, że doświadczenia polskiej i udanej transformacji z przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych mogą być cennym wsparciem m.in. „dla przeżywającej dziś trudne chwile Ukrainy”. „Jest naszym zobowiązaniem, aby dziedzictwo Solidarności zapisało się w świadomości świata i pomagało zmieniać go na lepsze” – dodał.

Jak mówił przewodniczący Rady Programowej Projektu „Archiwa Przełomu 1989–1991” prof. Andrzej Friszke, zdolność budowania porozumień społecznych przez Polaków jest najistotniejszą rzeczą, dzięki której można odpowiedzieć na pytanie „dlaczego nam się udało, dlaczego było możliwe to przejście roku 1989 i 1990, i zbudowanie podstaw demokratycznego państwa. (...) To zdolność polska, nieoczywista, jak wiemy z historii, do zgodnego w sumie, mimo różnych napięć współdziałania i podążania w jednym kierunku w oparciu o pewne zasady i w oparciu o wspólny cel. Dzięki temu udało się zbudować trwałe wartości i stabilne państwo”  – stwierdził.

W seminarium udział wzięli m.in. wicemarszałek Jan Wyrowiński i podsekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta Maciej Klimczak oraz szefowie kancelarii Prezydenta i Senatu Jacek Michałowski i Ewa Polkowska.  Wiele miejsca poświęcono archiwom medialnym i przeglądowi dokumentacji audiowizualnej. Próbę odpowiedzi na pytanie „Po co zbierać, gromadzić i troszczyć się o archiwalia okresu przełomu?” podjął prof. Andrzej Paczkowski. „Bez tych setek tysięcy, milionów klatek, metrów taśm, nie jesteśmy w stanie uzmysłowić sobie, na czym polegały komitety obywatelskie Solidarności. Bez nich nie będziemy potrafili nie tylko odtworzyć tych fragmentów historii, ale także jej zrozumieć” – mówił, uzasadniając potrzebę gromadzenia dokumentacji medialnej, audiowizualnej.

Archiwiści z Instytutu Pamięci Narodowej przedstawili m.in. fotografie wykonywane przez Służbę Bezpieczeństwa, która dokumentowała wybory z czerwca 1989 r. i okres je poprzedzający. Przedstawiono również informacje o nagraniach Archiwum Polskiego Radia, w tym „Radia Solidarność”, a także o digitalizowanych zasobach Telewizji Polskiej, które dotyczą okresu przełomu 1989 r.

Podczas seminarium zaprezentowano Bibliotekę Solidarności Międzynarodowej, czyli internetowe repozytorium wiedzy o polskiej drodze do wolności. Ma być ona miejscem promocji polskich doświadczeń z okresu przemian demokratycznych, a także dorobku Solidarności. Doświadczenia te, jak tłumaczył Krzysztof Stanowski, prezes Fundacji Solidarności Międzynarodowej, która zajmuje się utworzeniem biblioteki wspólnie z Europejskim Centrum Solidarności, mogą być źródłem inspiracji dla społeczeństw, które podjęły wysiłek budowy demokracji w swoich krajach. Bibliotekę będą tworzyły udostępniane na stronie internetowej zapisy cyfrowych publikacji w formie plików tekstowych, dźwiękowych, graficznych, filmowych, kursów e-learningowych. W pierwszym etapie będzie ona prowadzona w 2 językach: angielskim i rosyjskim, a w przyszłości również w arabskim i ukraińskim. Jak mówił Krzysztof Stanowski, będzie to próba stworzenia elektronicznego repozytorium, w którym można będzie znaleźć materiały o Solidarności, o polskich reformach w językach arabskim, francuskim, chińskim i każdym innym. Podkreślił, że biblioteka może mieć pozytywny wpływ na wzmacnianie ruchów obywatelskich w krajach, które tego potrzebują. Jej zakres obejmie lata 1956–2004, gdy Polska stopniowo wychodziła z okresu komunizmu i została członkiem NATO i Unii Europejskiej.

Seminarium poprzedziło otwarcie wystawy plenerowej przed Pałacem Prezydenckim „Na drodze do wolności. Wybory 4 czerwca 1989 roku do Sejmu i Senatu w zbiorach archiwów Państwowych”, przygotowanej przez Archiwum Państwowe w Gorzowie Wlkp. Na ekspozycji zaprezentowano ponad 200 dokumentów, fotografii i plakatów z zasobu archiwów państwowych, a także archiwów Kancelarii Prezydenta i Senatu związanych z przełomowym rokiem 1989. Przypomniano m.in. wprowadzenie stanu wojennego, strajki w 1988 r., w tym strajk w Stoczni Gdańskiej, po którym władze zgodziły się podjąć rozmowy z opozycją, a także powstanie Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”. Można także obejrzeć archiwalia ukazujące przebieg kampanii wyborczej zarówno od strony opozycyjno-solidarnościowej, jak i koalicyjno-rządowej. Przedstawiono materiały dotyczące przebiegu głosowania i jego wyników. Wystawa została przygotowana w polskiej i angielskiej wersji językowej, będzie czynna do 8 czerwca 2014 r.

Seminarium towarzyszyła akcja „Archiwiści dla wolności”. W Kordegardzie, prowadzonej przez Narodowe Centrum Kultury, uruchomiono dostępny dla wszystkich Archiwalny Punkt Konsultacyjny Archiwum Akt Nowych. Właściciele zdjęć, plakatów i ulotek wyborczych, a także innych materiałów związanych z historią Polski lat 1989–1991 mogli zeskanować swoje dokumenty i przekazać je archiwum.