Sprawy międzynarodowe

25 i 26 sierpnia 2014 r. w Olsztynie odbyła się 23. Konferencja Parlamentarna Morza Bałtyckiego (KPMB). W podjętej na zakończenie spotkania rezolucji wyrażono „głębokie zaniepokojenie kryzysem na Ukrainie” i wsparcie dla „wszelkich kroków, które mogą przyczynić się do jego pokojowego rozwiązania”. Podczas inauguracji głębokie zaniepokojenie sytuacją na Ukrainie wyraził przewodniczący KPMB senator Ryszard Górecki, który potępił próby rozwiązywania konfliktów politycznych przy użyciu przemocy i wezwał do wykorzystania wszystkich możliwych środków w celu znalezienia ich rozwiązania. Do sytuacji na Ukrainie odniosła się także deputowana do rosyjskiej Dumy Walentina Piwnenko. „Bardzo mnie smuci, że mówi się o konflikcie między Rosją a Ukrainą. To jest konflikt wewnętrzny rozgrywany w państwie europejskim, przekształcony w wojnę domową. Prezydent Rosji Putin przestrzegał przed tym świat. Teraz Rosja wciąż podejmuje działania, by powstrzymać rozlew krwi na Ukrainie. To Rosja zapewnia milionowi uchodźców dach, jedzenie i pracę” – przekonywała.

Podczas olsztyńskiej konferencji, w której wzięło udział 200 przedstawicieli parlamentów krajowych i regionalnych państw położonych wokół Morza Bałtyckiego i ekspertów, debatowano na temat współpracy w dziedzinie kultury, ochrony środowiska i gospodarki w tym regionie, a także kryzysu rosyjsko-ukraińskiego. Jak podkreślono w podjętej jednogłośnie rezolucji końcowej,  należy rozwijać współpracę w regionie Morza Bałtyckiego. Uczestnicy konferencji zgodzili się przestrzegać zobowiązań podjętych w ramach Bałtyckiego Planu Działania HELCOM, tak by do 2021 r. przywrócić dobry stan ekologiczny środowiska morskiego, bez żadnych wyjątków i przedłużania terminu realizacji uzgodnionych decyzji i celów. Zobowiązano się do podjęcia wysiłków na rzecz określenia i usunięcia źródeł zanieczyszczeń, a także rozwijania przyjaznych dla środowiska metod uprawy i stosowania najlepszych praktyk rolnych. W uchwale zwrócono także uwagę na potrzebę rozwijania współpracy regionalnej w zakresie edukacji i nauki, a także wzmocnienia i usystematyzowania współdziałania w zakresie opieki społecznej i zdrowotnej w regionie Morza Bałtyckiego, m.in. zbadania możliwości stworzenia i wdrożenia wspólnych strategii w tej dziedzinie, wspólnych modeli przetargów publicznych i standardów jakości czy regionalnych przedsięwzięć w obszarze badań i rozwoju. Ustalono, że kolejną Konferencję Parlamentarną Morza Bałtyckiego zorganizuje parlament Meklemburgii-Pomorza Przedniego.

Podczas inauguracji głos zabrał marszałek Bogdan Borusewicz. W swoim wystąpieniu wskazał m.in. na nowy kontekst działania krajów bałtyckich. Zdaniem marszałka, nie mogą one tracić z oczu tego, co dzieje się nad Morzem Czarnym i Azowskim. Według niego, w wyniku kryzysu rosyjsko-ukraińskiego region Bałtyku staje przed najpoważniejszym wyzwaniem od „zimnej wojny”. Bogdan Borusewicz podkreślił, że Polska już po raz trzeci jest gospodarzem najważniejszego forum wymiaru parlamentarnego współpracy państw Regionu Morza Bałtyckiego. „Szerokie spektrum zagadnień podejmowanych przez Konferencję Parlamentarną Morza Bałtyckiego pokazuje, jak wiele dzieje się w naszym regionie i jak ważne są to procesy. Jednocześnie  nie możemy tracić z oczu nowego kontekstu naszego działania, a więc tego, co dzieje się nad Morzem Czarnym i  nad Morzem Azowskim” – powiedział. Jak dodał, siłę napędową w regionie Bałtyku stanowi integracja europejska, ponieważ ułatwia przeciwdziałanie sytuacjom kryzysowym, zapewniając kontynuację współpracy i rozwoju, m.in. dzięki wdrażaniu Strategii dla Regionu Morza Bałtyckiego. W opinii marszałka Senatu, region Morza Bałtyckiego to coraz lepiej zintegrowany, dobrze prosperujący obszar o stale rosnącym potencjale. „Stoimy wobec szansy wzmocnienia swojej pozycji w wymiarze europejskim i globalnym. Występują tu realne możliwości poprawy konkurencyjności, innowacyjności oraz dalszego rozwoju infrastruktury i szlaków komunikacyjnych. Region notuje wysokie wskaźniki wzrostu gospodarczego. W regionie Morza Bałtyckiego jest on wyższy od średniej dla całej Europy” – mówił.  Dodał, że region Bałtyku to bardzo ważny szlak transportowy: „Po jego wodach porusza się 2 tys. statków dziennie, co implikuje konieczność współpracy w wielu dziedzinach, takich jak bezpieczeństwo na morzu, przeciwdziałanie katastrofom ekologicznym, ochrona środowiska i zarządzanie ruchem morskim”. Jak zaznaczył marszałek, dzięki rozbudowanym strukturom współpracy ten obszar ma potencjał, by wzmacniać poczucie wspólnoty i tożsamości regionalnej, m.in. dzięki wspieraniu kontaktów międzyludzkich, dziedzictwa kulturowego, nauki i edukacji. Ogromną rolę odgrywają również takie działania,  jak współpraca uniwersytetów czy realizowanie wspólnych projektów w dziedzinie turystyki. Jak podkreślił, region Bałtyku to przede wszystkim ogromny potencjał ludzki. W opinii marszałka Senatu, przykład krajów skandynawskich pokazuje, że nie ma rozwoju bez wzajemnego zaufania. Poszukując bałtyckiej harmonii, trzeba odpowiedzieć na  pytanie, w jaki sposób, podejmując działania gospodarcze czy energetyczne, rozbudowując infrastrukturę, nie utracić dziedzictwa, jakim jest nasze wspólne morze. Czy to, co zbudowaliśmy nad Bałtykiem od czasu I Konferencji Parlamentarnej w Helsinkach w 1991 r., wciąż chroni nas przed powrotem „zimnej wojny”. Czy to, co dotąd osiągnęliśmy we wzajemnych relacjach i zbudowaliśmy dzięki współpracy wystarczy, aby nas obronić? Czy w ogóle współpraca parlamentarzystów  może kogokolwiek uratować? Co mimo wszystko możemy zrobić więcej?

Przewodniczący Konferencji Parlamentarnej Morza Bałtyckiego senator Ryszard Górecki zwrócił uwagę na rozwój gospodarczy regionu. Według niego, w państwach bałtyckich dzięki odważnym reformom udało się podjąć skuteczną walkę z kryzysem ekonomicznym. Jak podkreślił, Polska utrzymała wzrost gospodarczy przez cały okres ogólnoeuropejskiej recesji. W opinii senatora, bardzo ważnym obszarem współpracy państw regionu Morza Bałtyckiego jest ochrona środowiska: „W tej dziedzinie osiągnięto dobre rezultaty, o czym świadczą raporty Komisji Helsińskiej”. Poinformował ponadto, że KPMB stara się rozwijać współpracę z innymi organizacjami. Jej najważniejszym partnerem jest Rada Państw Morza Bałtyckiego, stanowiąca platformę współpracy międzyrządowej. Ryszard Górecki wyraził opinię, że potrzebna jest większa koordynacja działań, a także lepsza wymiana informacji i podział zadań między poszczególnymi organizacjami i inicjatywami. Wskazując na kierunki działalności KPMB, mówił, że będzie się ona starała rozwinąć bardziej zaawansowaną współpracę z organizacjami pozarządowymi i młodzieżowymi. Dodał, że konferencja utrzymuje ścisłe relacje z innymi inicjatywami współpracy międzyparlamentarnej. Jak poinformował, jako przewodniczący KPMB  brał udział w spotkaniach Zgromadzenia Parlamentarnego Procesu Współpracy Europy Południowo-Wschodniej i Zgromadzenia Parlamentarnego Wspólnoty Gospodarczej Morza Czarnego.

Podczas konferencji odbyła się sesja „Spuścizna kulturalna Morza Bałtyckiego – wskazówki dla dobrego partnerstwa”, podczas której wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Żuchowski podkreślił szczególne znaczenie gospodarza konferencji – Warmii i Mazur – we wzmacnianiu współpracy w basenie Morza Bałtyckiego. Jak mówił, jedną z płaszczyzn współpracy w tym regionie jest Rada Subregionów Państw Morza Bałtyckiego (BSSSC), do której priorytetów od 2013 r. dołączono kulturę. Polskę w BSSSC reprezentują województwa zachodniopomorskie, pomorskie i warmińsko-mazurskie. Wiceminister zaznaczył, że region Morza Bałtyckiego zajmuje priorytetowe miejsce w polskiej polityce kulturalnej, czego wyrazem jest silne zaangażowanie naszego kraju w bałtyckich strukturach instytucjonalnych. Jak poinformował, od 2013 r. Polska współkoordynuje Obszar Priorytetowy Kultura Strategii UE dla Regionu Morza Bałtyckiego (stanowi on obecnie najważniejszy instrument bałtyckiej polityki kulturalnej Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego). Od lipca 2015 r. do czerwca 2016 r. Polska będzie sprawowała przewodnictwo w Radzie Państw Morza Bałtyckiego (po Estonii). Jednym z priorytetów naszej prezydencji będzie kultura. Piotr Żuchowski powiedział, że jednym z flagowych projektów Obszaru Priorytetowego Kultura dotyczących wspólnego dziedzictwa kulturowego jest „Baltic Heritage Atlas” realizowany przez Państwowe Muzeum Morskie w Gdańsku.  Projekt interaktywnego atlasu regionu Morza Bałtyckiego, uwzględniający najważniejsze obiekty dziedzictwa kulturowego, został przygotowany przez ekspertów w dziedzinie dziedzictwa kulturowego i morskiego. Obejmuje także działania informacyjno-edukacyjne, wykorzystuje nowoczesne narzędzia komunikacji, m.in. aplikacje na urządzenia mobilne.

Podczas sesji prof. Jorg  Hackmann z Uniwersytetu Szczecińskiego omówił projekt historii Morza Bałtyckiego. Zakłada on rozwój platformy internetowej www.balticseahistory.info, na której toczy się interaktywna dyskusja na temat historii regionu. Koordynatorem projektu jest niemiecka Akademia Baltica we współpracy z Uniwersytetem Szczecińskim, Archiwum Miasta Tallin i helsińską Fundacją Aue. Najważniejszym zadaniem projektu jest pobudzenie lokalnych inicjatyw w obrębie regionu Bałtyku i publikowanie informacji online.

O morskim dziedzictwie kulturowym mówiła dyrektor Muzeum Morskiego Wysp Alandzkich dr Hanna Hagmark-Cooper. Jak podkreśliła, wspólną spuścizną są m.in. szlaki morskie wytyczone przez Wikingów i Liga Hanzeatycka. Jej zdaniem, muzea morskie odgrywają najważniejszą rolę w promowaniu dziedzictwa kulturowego regionu Bałtyku, a dzięki kolekcjonowaniu i konserwacji artefaktów i materiałów archiwalnych stanowią swoiste repozytorium. Większość placówek muzealnych zarówno dużych, jak i małych współpracuje z lokalnymi społecznościami. Hanna Hagmark-Cooper stwierdziła, że należy sobie życzyć zacieśnienia współpracy między muzeami morskimi, odkrywcami i instytucjami naukowymi. Potrzebne jest również ich promowanie przez instytucje rządowe.

Dr Anita Vaivade z Łotewskiej Akademii Kultury przedstawiła perspektywy współpracy gospodarczej w dziedzinie niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Jako przykład podała m.in. wpisanie na listę UNESCO w 2008 r. tradycyjnych pieśni bałtyckich i tańców.

Podczas konferencji odbyła się także sesja poświęcona poszukiwaniu harmonijnej i zrównoważonej przyszłości regionu Morza Bałtyckiego. Kierownik projektu Zjednoczone Przedsiębiorstwo Budowy i Utrzymania „Kanał Dniepr – Bug” Mikolai Katsetski w wystąpieniu „Rewitalizacja szlaku wodnego E40 Morze Bałtyckie – Morze Czarne. Plany i akcje na zrównoważoną przyszłość.”, podkreślił znaczenie szlaków wodnych jako łącznika między krajami. Jest to, jego zdaniem, potencjał rozwoju kapitału społecznego poszczególnych państw. Szlak E40 ma swoją długą historię sięgającą XVIII w. Dotychczas na samym tylko odcinku przebiegającym kaskadowo przez terytorium Białorusi przeprowadzono 3 rekonstrukcje. Według międzynarodowych standardów, szlak E40 jest obecnie szlakiem czwartej kategorii i nie ma połączeń z Europą Zachodnią.  Projekt zajmuje się nie tylko rekonstrukcjami szlaków wodnych, ale również budową elektrowni wodnych, tzw. małą energetyką.

Kinga Dudzińska z Polskiego Instytutu Spraw Publicznych zaprezentowała raport dotyczący „Transgranicznego ruchu między Gdańskiem, Olsztynem i Kaliningradem”, projektu badawczego prowadzonego przez instytut.  Pierwotnie dotyczył on 3 państw, ale ostatecznie stał się projektem dwustronnym. Jak stwierdziła, mały ruch graniczny między Polską a Federacją Rosyjską okazał się sukcesem w wymiarze społecznym, gospodarczym i kulturalnym. Ułatwienie mieszkańcom obwodu kaliningradzkiego i części powiatów województw pomorskiego i warmińsko-mazurskiego przekraczania granicy pozwoliło im na częstsze kontakty. Kinga Dudzińska przytoczyła dane statystyczne, z których wynika, że nastąpił znaczny wzrost obrotów handlowych w pasie przygranicznym objętym umową, na czym skorzystała także branża turystyczna. Dzięki umowie o małym ruchu granicznym rozwinęły się współpraca naukowa, wymiana młodzieży i dwustronne kontakty organizacji pozarządowych. Nie potwierdziły się natomiast obawy o nasileniu przestępczości pospolitej w regionach przygranicznych. W obecnej sytuacji geopolitycznej umowa ta unaoczniła jednak wyzwania stojące przed obu państwami, związane np. z  rozbudową infrastruktury granicznej i zintensyfikowaniem współpracy samorządów lokalnych.

Przewodnicząca Grupy Roboczej KPMB ds. Innowacji w Opiece Społecznej i Zdrowotnej Olaug Bollestad omówiła działalność grupy, która powstała w 2013 r. Dotychczas odbyły się jej 3 spotkania i planowane są kolejne, których prace zostaną zebrane w 2015 r. w formie rekomendacji dla parlamentów regionu. Zbierane opinie wskazują, że innowacje pozwolą na równy dostęp obywateli do opieki zdrowotnej. Jednym z ostatnich projektów jest wdrożenie systemu e-zdrowie.