Sprawy międzynarodowe

5–6 grudnia 2021 r. w Senacie odbyła się XI Sesja Zgromadzenia Parlamentarnego Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Sejmu Republiki Litewskiej i Rady Najwyższej Ukrainy. W obradach uczestniczyli marszałek Senatu Tomasz Grodzki, przewodnicząca Sejmu Republiki Litewskiej Viktorija Čmilytė-Nielsen oraz przewodniczący Rady Najwyższej Ukrainy Rusłan Stefanczuk.

Prezydium Zgromadzenia Parlamentarnego spotkało się 5 grudnia, by omówić m.in. kwestie związane z przebiegiem sesji i projektem dokumentu końcowego. W spotkaniu obok przewodniczących delegacji wziął także udział przewodniczący sejmowej Komisji Spraw Zagranicznych poseł Marek Kuchciński, który jest wiceprzewodniczącym polskiej delegacji do Zgromadzenia.

6 grudnia w Senacie marszałek Tomasz Grodzki otworzył XI sesję Zgromadzenia Parlamentarnego Polski, Litwy, Ukrainy. Jak podkreślił, choć geneza powołania tego forum jest historyczna, to jego cele i zadania są współczesne. „Rolą i przeznaczeniem Zgromadzenia jest zachowanie w tym miejscu Europy europejskiego, a nie ruskiego miru” – zaznaczył. Marszałek Senatu zaznaczył, że Zgromadzenie koncentruje się przede wszystkim na patrzeniu w przyszłość, którą postrzega w integracji euroatlantyckiej. Jak podkreślił, to forum trójstronne zajmuje się też relacjami z  „nieobecnymi”, a więc z tymi, z którymi  od zawsze graniczymy – Białorusinami.

Marszałek Tomasz Grodzki wskazał, że od poprzedniego posiedzenia plenarnego narosło wiele  problemów: kolejna fala epidemii czy ustawiające się na naszych granicach rosyjskie wojska. „Granice poddawane są  brutalnemu stress testowi przy wykorzystaniu oszukanych i zdesperowanych ludzi sprowadzanych z Azji i Afryki. Jesteśmy wreszcie u progu zimy, a przed nami perspektywa kryzysu energetycznego” – mówił.

Marszałek Senatu poinformował, że Zgromadzenie będzie pracowało w 4 komisjach: ds. euroatlantyckiej integracji, w sytuacji, gdy Ukraina staje wobec problemu gwałtownego sprzeciwu Rosji wobec aspiracji tego kraju i ambicji Europy. Europejskie ciążenie Ukrainy ku Zachodowi próbuje się powstrzymać nie cywilizacyjną i kulturową alternatywą, ale strachem, szantażem i siłą.  Jak podkreślił, dla Ukrainy pokojową strategią są gospodarcze i społeczne reformy oraz nieustępliwe dostosowywanie prawa do unijnych standardów. Kolejna komisja zajmie się współpracą regionalną, bezpieczeństwem energetycznym i bezpieczną energią. Odbędzie się też wspólne posiedzenie komisji bezpieczeństwa i obrony oraz komisji kultury. Ich zadaniem będzie reakcja na hybrydowy charakter agresji skierowanej przeciwko naszym państwom.

Marszałek Tomasz Grodzki podkreślił, że chce zakończyć swoje wystąpienie pozytywnie. „Ta granica, o której chcę mówić – polsko-białoruska, litewsko-białoruska, łotewsko-białoruska –  jak się okazało, jest przede wszystkim europejska.  Tam przechodzimy dziś test człowieczeństwa, solidarności europejskiej i transatlantyckiej. W takich momentach decyduje się przyszłość Europy, czyli świata, jaki znamy i o jakim zawsze w naszych 3 krajach marzyliśmy. Musimy okazać tyranom spokojną siłę wolnego świata” – mówił.

Przewodnicząca Sejmu Republiki Litewskiej Viktorija Čmilytė-Nielsen podkreśliła jedność i partnerstwo strategiczne Polski, Litwy i Ukrainy w obecnej, bardzo trudnej i skomplikowanej sytuacji, kiedy w obliczu pandemii trwa wojna hybrydowa, następuje mobilizacja wojsk rosyjskich na granicy z Ukrainą, a sztucznie stworzona migracja atakuje polską i litewską granicę. „Towarzyszy temu atak propagandowy na społeczeństwa naszych 3 krajów, a celem jest skłócenie naszych krajów” – mówiła. Przypomniała, że historia pokazuje, iż te 3 kraje  były w stanie z sukcesem podejmować wspólne decyzje oparte na tym, co je łączy.  

Przewodnicząca litewskiego Sejmu wyraziła konsekwentne poparcie swojego kraju dla suwerenności i integralności terytorialnej Ukrainy, a jednocześnie potępienie dla polityki Rosji. Jej zdaniem przy pomocy dyplomacji parlamentarnej trzeba pracować na rzecz zbliżenia Ukrainy z NATO i UE – we wszystkich formatach międzynarodowych. Podkreśliła konieczność poparcia ze strony  USA dla prowadzenia takiej polityki. Wezwała Ukrainę do kontynuowania reform, m.in. sądowniczych,  walki z korupcją w celu szybszej integracji z przestrzenią euroatlantycką. Przewodnicząca Viktorija Čmilytė-Nielsen powiedziała, że obecność Ukrainy w europejskiej rodzinie „byłaby naszym wspólnym  sukcesem”. Podkreśliła jedność w podejmowaniu wysiłków na rzecz zbudowania bardziej demokratycznej i bezpiecznej przyszłości Polski, Litwy i Ukrainy.

W ocenie przewodniczącego Rady Najwyższej Ukrainy Rusłana Stefanczuka trójstronne zgromadzenie ma szczególnie ważny wymiar w kontekście obecnej sytuacji w regionie. Jak mówił, pozwoli ono wyznaczyć kierunki współpracy parlamentów na przyszłość oraz wypracować mechanizmy reagowania na ataki hybrydowe mające na celu destabilizację. Wśród zagrożeń, z którymi trzeba się mierzyć, wymienił prowokacje Białorusi na granicach, aneksję Krymu, wzmocnienie obecności wojskowej Rosji przy ukraińskiej granicy, kampanie dezinformacyjne i ataki hybrydowe. „Ukraina z dużą trwogą podchodzi do sytuacji na granicach Litwy i Polski z Białorusią. Kryzys migracyjny jest wywołany sztucznie i stanowi działanie skierowane przeciwko Polsce i Litwie” – powiedział przewodniczący ukraińskiej Rady Najwyższej. Jego zdaniem, mimo że taktyka działania Białorusi na granicach się zmienia, to należy być przygotowanym na różne scenariusze. Zaznaczył, że Ukraina również wzmacnia swoją granicę z Białorusią. Mówił także o zagrożeniach dla Ukrainy ze strony Rosji. Jak podkreślił, jest to wyzwanie nie tylko dla jego kraju, lecz także dla całego demokratycznego świata. Zdaniem przewodniczącego Białoruś powoli wchłaniana jest przez Rosję i staje się jej „bazą wojskową” na granicy Unii Europejskiej. To samo dotyczy Krymu. „Przeciągająca się agresja Rosji wobec Ukrainy jest dowodem na lekceważenie prawa międzynarodowego” – podkreślił. Przewodniczący Rusłan Stefanczuk wskazał, że ma to także podważyć podstawy niepodległości Ukrainy. W kontekście eskalacji obecnej sytuacji – zwiększania liczebności wojsk rosyjskich przy ukraińskiej granicy i prowadzonej akcji propagandowej – powiedział, że nie wyklucza wkroczenia wojsk rosyjskich do jego kraju na początku zimy. Przypomniał, że Polska i Litwa jako pierwsze uznały niepodległość Ukrainy. „Musimy pokazać jedność” – stwierdził w kontekście rozmów o dalszych sankcjach ekonomicznych dla Rosji. Dodał, że wspólnota Polski, Litwy i Ukrainy jest oparta na wspólnych wartościach i wzajemnym szacunku.

Podczas Zgromadzenia parlamentarzyści z Polski, Litwy i Ukrainy pracowali także w komisjach. Komisja ds. integracji europejskiej i euroatlantyckiej Ukrainy dyskutowała na temat drogi Ukrainy do członkostwa w Unii Europejskiej i innych organizacjach międzynarodowych w perspektywie polskiego i litewskiego przewodnictwa w Radzie UE, a także o przyszłym członkostwie Ukrainy w NATO jako czynniku utrzymania stabilności i bezpieczeństwa w regionie. Komisja ds. rozwoju współpracy handlowo-gospodarczej, regionalnej, lokalnej i transgranicznej zajmowała się rozwojem infrastruktury w regionie Europy Środkowo-Wschodniej oraz bezpieczeństwem energetycznym i wspieraniem inicjatyw w ramach Trójkąta Lubelskiego. Komisja ds. współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa wysłuchała wystąpienia dyrektor Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych Martyny Bildziukiewicz. Zajęła się też integralnością terytorialną Ukrainy i utrzymaniem wspólnej polityki wobec Rosji. Omówiła również instrumenty wsparcia demokratycznej opozycji białoruskiej i wspólnej polityki wobec Białorusi, a także kryzys migracyjny na litewskim i polskim odcinku granicy UE z tym krajem. Tematem obrad były także nowe inwestycje energetyczne w regionie, m.in. Nord Stream 2. Komisja ds. współpracy społecznej i kulturalnej dyskutowała na temat współpracy polskich, litewskich i ukraińskich służb i mediów w walce z fake newsami, dezinformacją oraz tworzeniem podziałów i wzniecaniem nienawiści. Omówiła także kwestie związane z odpowiedzialnością za wspólne zabytki jako elementem umacniania dialogu polsko-litewsko-ukraińskiego.

Na zakończenie XI Sesji Zgromadzenia Parlamentarnego Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Sejmu Republiki Litewskiej i Rady Najwyższej Ukrainy marszałek Tomasz Grodzki, przewodnicząca Viktorija Čmilytė-Nielsen i przewodniczący Rusłan Stefanczuk podpisali dokument końcowy, w którym znalazło się m.in. potępienie Rosji za agresję przeciwko Ukrainie oraz potępienie Białorusi za wywołanie kryzysu migracyjnego na granicy z Litwą i Polską.

W dokumencie potępiono zbrojną agresję Federacji Rosyjskiej przeciwko Ukrainie, próbę zaanektowania Autonomicznej Republiki Krymu, w tym Sewastopola, a także trwającą militaryzację Krymu i mórz: Czarnego i Azowskiego. Sygnatariusze wyrazili zaniepokojenie koncentracją rosyjskich wojsk wokół granicy Ukrainy. Potępili powstałe w wyniku działań Federacji Rosyjskiej zagrożenie agresją na terytorium niezależnej Ukrainy oraz wezwali Unię Europejską, NATO i innych sojuszników do podjęcia wszelkich możliwych wczesnych działań w celu zapobieżenia dalszej agresji Rosji wobec Ukrainy. Uznali też, że na Rosję – o ile nie wycofa się z działań agresywnych – spadnie pełna odpowiedzialność za ewentualną eskalację konfliktu. Ukraina w dokumencie końcowym Zgromadzenia została uznana za ofiarę agresji, uprawnioną „do obrony swej integralności terytorialnej, niepodległości narodowej oraz życia, zdrowia bezpieczeństwa i mienia swych obywateli wszelkimi dostępnymi jej środkami z wojskowymi włącznie”. W dokumencie Zgromadzenia wyrażono przekonanie, że społeczność międzynarodowa nie będzie mogła pozostać obojętna wobec ewentualnej kolejnej agresji rosyjskiej. Jak stwierdzono, Polska, Litwa i Ukraina „włączą się zaś w tę reakcję w sposób i w zakresie stosownym do ich możliwości i do wymogów zaistniałej sytuacji”. Sygnatariusze dokumentu podkreślili trwałość i niezmienność stanowisk Polski, Litwy i Ukrainy wobec nielegalnego charakteru rosyjskiej agresji i okupacji terytoriów Ukrainy, Krymu oraz części obwodów donieckiego i ługańskiego. Stwierdzili też, Zgromadzenie nie uznaje wyników nielegalnych wyborów do Dumy Państwowej na Krymie i potępia nielegalne przeprowadzenie przez Rosję Ogólnorosyjskiego Spisu Powszechnego Ludności na Krymie.

Społeczność międzynarodową wezwano do wzmocnienia restrykcji i sankcji wobec Federacji Rosyjskiej do czasu całkowitego przywrócenia integralności terytorialnej Ukrainy w jej granicach. W dokumencie podkreślono niezmienne i trwałe poparcie dla suwerenności i integralności terytorialnej Ukrainy w ramach jej międzynarodowo uznanych granic. Zgromadzenie potwierdziło także swoje poparcie dla reform na Ukrainie oraz dążenia tego kraju do członkostwa w Unii Europejskiej i NATO, co zapewni wyższy poziom bezpieczeństwa i stabilności w regionie.

W dokumencie końcowym potępiono władze Białorusi za notoryczne łamanie praw człowieka. Wezwano białoruski reżim do natychmiastowego uwolnienia i rehabilitacji wszystkich więźniów politycznych, którzy zostali bezprawnie aresztowani lub osądzeni, w tym członków Rady Koordynacyjnej i liderów Związku Polaków na Białorusi. Sygnatariusze dokumentu zaapelowali o wzmocnienie działań w celu zapewnienia skutecznego wsparcia dla społeczeństwa obywatelskiego i sił demokratycznych na Białorusi, a także prowadzenie spójnej i konsekwentnej polityki wobec  tego kraju. „Reżim Łukaszenki nie posiada ani krajowego, ani międzynarodowego umocowania prawnego, a Aleksander Łukaszenko nie ma prawa reprezentować narodu białoruskiego; Zgromadzenie popiera przywódców białoruskiej opozycji demokratycznej i ich wezwanie do międzynarodowej mediacji w negocjacjach” – czytamy. Sygnatariusze dokumentu opowiadają się za okazywaniem pomocy obywatelom Białorusi szukającym schronienia przed represjami stosowanymi przez panujący tam reżim oraz oczekują, że naród białoruski w niedalekiej przyszłości będzie mógł zagłosować w wolnych wyborach zgodnie z demokratycznymi standardami.

Zgromadzenie Parlamentarne potępiło wykorzystywanie nielegalnej migracji jako narzędzia do wywołania sztucznego kryzysu migracyjnego na granicy polsko-białoruskiej i litewsko-białoruskiej. Wskazano, że presja na granice Polski, Litwy i Łotwy jest celowym, hybrydowym atakiem wspieranego przez Rosję reżimu Łukaszenki. Wyrażono ubolewanie z faktu, że reżim Łukaszenki, przy udziale władz państwowych i służb granicznych, organizuje nielegalny przepływ cudzoziemców i obywateli państw trzecich na terytorium Litwy, Polski i Łotwy, a także na terytorium Unii Europejskiej, wykorzystując migrację do hybrydowego ataku w celu osiągnięcia własnych celów reżimu. Jednocześnie Zgromadzenie „z uznaniem przyjmuje zatwierdzenie przez Unię Europejską piątego pakietu sankcji przeciwko osobom i podmiotom prawnym zaangażowanym w nielegalny przemyt ludzi przez granice UE i domaga się, aby UE kontynuowała współpracę również z partnerami transatlantyckimi nad kolejnym pakietem sankcji przeciwko nielegalnemu reżimowi Łukaszenki”. Sygnatariusze dokumentu zaapelowali do władz Białorusi o natychmiastowe zaprzestanie eskalacji sytuacji na granicach, zatrzymanie fali nielegalnej migracji przez jej terytorium do krajów sąsiednich oraz przyjęcie oferowanej pomocy humanitarnej dla migrantów przebywających na  terytorium Republiki Białoruś. Wezwali też „do wszczęcia międzynarodowego procesu sądowego z uwzględnieniem jurysdykcji uniwersalnej w celu skazania Aleksandra Łukaszenki i członków jego reżimu za zbrodnie popełnione na masową skalę przeciwko narodowi białoruskiemu oraz wzywa strony do rozważenia wniesienia sprawy Białorusi do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w związku z naruszeniem przez reżim Łukaszenki Konwencji chicagowskiej, Konwencji montrealskiej i Konwencji ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur”.

W dokumencie końcowym Zgromadzenia zwrócono także uwagę na znaczenie bezpieczeństwa energetycznego w regionie oraz jego wpływ na sytuację Europie i potępiono oznaki energetycznej wojny hybrydowej przeciw niektórym członkom Unii Europejskiej i Ukrainie, czego wyrazem są gazociąg Nord Stream 2 i elektrownia jądrowa w Ostrowcu.

Parlamentarzyści z Polski, Litwy i Ukrainy uznali pandemię COVID-19 za wciąż aktualne wyzwanie, wymagające współpracy rządów państw i organizacji międzynarodowych, przy aktywnym udziale środowiska naukowego i wsparciu przedsiębiorców i zaapelowali o podejmowanie wszelkich wysiłków, aby dyskurs społeczny dotyczący pandemii skierować na racjonalne tory. „Przekazywane informacje i formułowane w przestrzeni publicznej opinie powinny opierać się wyłącznie na wynikach rzetelnych badań, publikowanych w uznanych pismach naukowych” – czytamy w dokumencie.

Podczas oświadczeń dla prasy marszałek Tomasz Grodzki podkreślił, że Polska, Litwa i Ukraina są zgodne i mają głębokie przekonanie, że przyszłość naszego regionu Europy leży w sojuszu z UE i w sojuszu euroatlantyckim. Zaznaczył, że rozmowy parlamentarzystów dotyczyły sytuacji na granicy litewsko-białoruskiej i polsko-białoruskiej. „Z drugiej strony niepokoi wszystkich duża koncentracja wojsk rosyjskich na granicy rosyjsko-ukraińskiej” – powiedział marszałek Senatu. Przekazał, że uczestnicy rozmów przyjęli dokument końcowy, który –  jak powiedział – jest „dość jednoznaczny i dość ostry w tonie”. „Chciałbym podkreślić jeszcze jedno – ogromną zgodność co do tego, że nasze narody i kraje złączone tak licznymi więzami historycznymi zarówno chlubnymi, jak i trudnymi, mają głębokie przekonanie, że przyszłość tego regionu Europy leży w sojuszu z UE, w sojuszu euroatlantyckim” – dodał marszałek Tomasz Grodzki. Zaznaczył, że europejskie aspiracje Ukrainy, a także do NATO, są popierane jednoznacznie przez wszystkie strony spotkania. Zauważył jednoznacznie, że mamy do czynienia z niejasną postawą „ultraprawicowych środowisk europejskich, które twierdzą, że Ukraina to są wpływy rosyjskie i nikt nie powinien się w to wtrącać”. „W żadnym razie nie popieramy tego stanowiska, jesteśmy mu zdecydowanie przeciwni” – oświadczył marszałek Senatu.

Przewodnicząca litewskiego Sejmu Viktorija Čmilytė-Nielsen mówiła, że uczestnicy zgromadzenia „są zjednoczeni, popierając Ukrainę na drodze do UE i NATO”. „Dzisiaj przygotowaliśmy dokument, w którym mówimy o problemach, z jakimi spotyka się nasz region, nie pierwszy raz wspomniane są hybrydowe ataki Rosji i Białorusi” –  podkreśliła przewodnicząca litewskiego Sejmu. Jak dodała, w rozmowach poruszona została także kwestia gazociągu Nord Stream 2, migracji, zwrócono także uwagę na więźniów politycznych przetrzymywanych przez białoruski reżim.

Przewodniczący Rady Najwyższej Ukrainy Rusłan Stefanczuk, dziękując uczestnikom Zgromadzenia, podkreślił, że „tylko razem jesteśmy silni”. „Jeżeli jesteśmy razem, możemy przeciwstawić się największym zagrożeniom, jakie są dzisiaj na świecie” – podkreślił. „Świetnie rozumiemy, że wszystkie 38 punktów, które przewidzieliśmy w dokumencie końcowym, sprowadzają się do jednego człowieka na tym świecie, który na różne sposoby manipuluje bezpieczeństwem w regionie europejskim i bezpieczeństwem całego świata. I powinniśmy o tym mówić szczerze i uczciwie” – podkreślił przewodniczący Rusłan Stefanczuk.

Podczas obrad Zgromadzenia marszałek Tomasz Grodzki odbył rozmowy dwustronne z przewodniczącą Viktoriją Čmilytė-Nielsen oraz przewodniczącym Rusłanem Stefanczukiem. Przewodniczący parlamentów Litwy i Ukrainy spotkali się także z marszałek Sejmu Elżbietą Witek.