Przemówienie senatora Roberta Mamątowa w dyskusji nad punktem 17. porządku obrad

Przemówienie senatora Roberta Mamątowa w dyskusji nad punktem 17. porządku obrad

Panie Marszałku! Wysoka Izbo!

Ustawa o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego – druk senacki nr 1296 – stanowi kolejną nowelizację ustawy z dnia 23 lutego 1991 r.

Jest to kontynuacja szczególnej roli Senatu RP w opracowywaniu tego aktu prawnego, Senat był bowiem autorem pierwszego projektu ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego oraz większości zmian poszerzających zakres jej obowiązywania.

Godne akceptacji jest rozszerzenie zakresu podmiotowego ustawy o osoby, które poniosły szkody lub doznały krzywdy w związku z wydaniem wobec nich niewykonanych orzeczeń sądowych albo niewykonanych decyzji o internowaniu w stanie wojennym. Jest to uzasadnione tym bardziej, że w nowelizacji z dnia 19 września 2007 r., w art. 8 ust. 1 dokonano zmiany pojęcia „wydanie orzeczenia albo decyzji” na „wykonanie orzeczenia albo decyzji”.

W konsekwencji sądy w orzeczeniach wyraźnie wskazywały, że odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa ogranicza się wyłącznie do rekompensowania skutków wykonania – a nie wydania – orzeczenia albo decyzji.

W obecnym stanie prawnym poza odpowiedzialnością odszkodowawczą Skarbu Państwa są takie skutki wydania orzeczenia albo decyzji jak m.in. konieczność ukrywania, utrata pracy oraz utrata przywilejów emerytalno-rentowych, co również powodowało pogorszenie się sytuacji finansowej całej rodziny represjonowanego, a także krzywdy wynikłe z psychicznych przeżyć całej rodziny osoby represjonowanej.

Na aprobatę zasługują również inne zmiany dotyczące wyraźnego wskazania, że Skarb Państwa ponosi koszty postępowania m.in. z tytułu ustanowienia pełnomocnika, o czym mowa w art. 13 ustawy, oraz że wniosek o stwierdzenie nieważności orzeczenia może złożyć prokurator Instytutu Pamięci Narodowej, o czym mowa w art. 3 ust. 1 ustawy.

Chciałbym podkreślić, że projekt tej ustawy został pozytywnie przyjęty przez większość podmiotów, które przedstawiły opinie w ramach konsultacji.

Uwagi legislacyjne zgłosili minister sprawiedliwości oraz Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa. Uwagi te zostały uwzględnione.

Uwaga merytoryczna stowarzyszenia „13 Grudnia” do projektu dotyczyła poszerzenia zakresu podmiotowego ustawy o osoby o potwierdzonym statusie działacza opozycji antykomunistycznej lub osoby represjonowanej z powodów politycznych. Uwaga ta została uwzględniona.

Ponadto uwagi merytoryczne dotyczyły przedawnienia roszczeń o odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę: Rzecznik Praw Obywatelskich sugerował zniesienie przedawnienia, a minister finansów – wydłużenie okresu przedawnienia do 2 lat. Stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich również zostało uwzględnione.

Trzeba zaznaczyć, że ustawa spowoduje wzrost wydatków budżetu Skarbu Państwa związanych z wypłatą odszkodowań ze Skarbu Państwa. Z danych Ministerstwa Sprawiedliwości wynika, że w 2015 r. na mocy omawianej ustawy odszkodowania lub zadośćuczynienia, w łącznej kwocie 22 milionów zł, przyznano 388 osobom. Średnia wysokość przyznanego odszkodowania lub zadośćuczynienia wynosiła 56,8 tysiąca zł. Dla porównania: w 2012 r. odszkodowania przyznano 379 osobom. Łączna kwota odszkodowań wynosiła 11,6 milionów zł, a średnia wysokość odszkodowania – 30,6 tysiąca zł.

Ze względu na brak danych dotyczących wielkości grupy osób, które wyrokiem sądowym miały stwierdzoną nieważność orzeczeń, a w ciągu roku nie złożyły wniosku o odszkodowania, czyli trzeciej grupy podmiotów, brak jest możliwości oszacowania pełnych skutków finansowych projektowanej ustawy.

Skutki finansowe projektowanej ustawy oszacowane tylko dla 2 pierwszych grup podmiotów wyniosą łącznie około 323,8 miliona zł – jeśli założyć, że liczba osób uprawnionych wyniosłaby 5 tysięcy 700 osób, co wynika z szacunków IPN oraz stowarzyszenia „13 Grudnia”, oraz że średnia wysokość przyznanego odszkodowania lub zadośćuczynienia wyniosłaby 56,8 tysiąca zł, co wynika z danych Ministerstwa Sprawiedliwości.

Dodatkowo należy założyć, że kwota ta nie zostanie wypłacona jednorazowo, w jednym roku, lecz w ciągu kilku najbliższych lat.

Jeśli przyjmiemy, podobnie jak IPN w swoich szacunkach, że odszkodowania zostaną wypłacone w ciągu 3 lat od wejścia w życie projektowanej ustawy, będziemy mogli oszacować, że skutki dla budżetu państwa wyniosą około 107,9 milionów zł rocznie.

Wysoka Izbo, mając na uwadze, że inicjatywa ustawodawcza Senatu RP wychodzi naprzeciw postulatom zgłaszanym przez środowiska działaczy opozycji antykomunistycznej, należy uznać ją za potrzebną i uzasadnioną. Będzie ona bowiem kolejnym elementem zadośćuczynienia osobom, które doznały krzywd ze strony totalitarnego państwa, co nadal stanowi nie do końca zrealizowany obowiązek niepodległej Rzeczypospolitej. Dziękuję.