Posiedzenie: 76. posiedzenie Senatu RP VIII kadencji, 1 dzień

Wróć na listę posiedzeń

11 i 12 czerwca 2015 r.

Porządek obrad

Zakończone

Stenogram

Wersja PDF

Zapis video

Przemówienie senatora Rafała Muchackiego w dyskusji nad punktem 1. porządku obrad

Szanowny Panie Marszałku! Wysoka Izbo!

Gorąco popieram przedstawiony projekt uchwały w sprawie uczczenia pamięci Bohatera Powstania Styczniowego, Księdza Generała Stanisława Brzóski. Dziś potrzeba jasnych wzorców zachowań patriotycznych. Ksiądz Stanisław Brzóska służył Bogu i ojczyźnie. Służył z pełnym oddaniem i poświęceniem, aż po śmierć. Współcześnie zbyt często własnej korzyści, egoizmu i przyjemności broni się hasłami patriotyzmu. Ofiarny w służbie, zapatrzony w dobro Polski, a nie własne, oddany posłudze przez całe swe życie, ksiądz Stanisław Brzóska stanowi przykład patrioty, dla którego właśnie dobro ojczyzny stanowiło punkt odniesienia. Jest to, podkreślam raz jeszcze, postać warta upamiętnienia i propagowania. Warto, aby osoba księdza Stanisława Brzóski była dla młodych Polaków drogowskazem, kierującym do osiągania wspólnego dobra Rzeczypospolitej. Dlatego raz jeszcze opowiadam się za przedstawioną uchwałą. Dziękuję.

Przemówienie senatora Czesława Ryszki w dyskusji nad punktem 4. porządku obrad

Panie Marszałku, Wysoki Senacie!

W sprawozdaniu rzecznika praw dziecka za 2014 r. czytamy, że RPD podjął w tym czasie 48 tysięcy 818 spraw; najwięcej, bo 23 tysiące 716 spraw, dotyczyło prawa do wychowania w rodzinie, 10 tysięcy 602 – prawa do nauki, 5662 – prawa do ochrony przed przemocą, okrucieństwem, demoralizacją, zaniedbaniem oraz innym złym traktowaniem, 4816 – prawa do życia i ochrony zdrowia, 1980 – do godziwych warunków socjalnych. Rzecznik skierował 97 wystąpień generalnych, zwracając się do poszczególnych organów państwa czy instytucji o podjęcie działań na rzecz dzieci. Na prawach przysługujących prokuratorowi brał udział w 334 sprawach w postępowaniu przed sądami; przeprowadził 194 kontrole na miejscu. Osobiście lub przez swych przedstawicieli spotkał się z około 70 tysiącami dzieci. W liczbach było tej działalności wiele, ale, jak orientuję się, wiele interwencji RPD nie przyniosło efektu, a jeszcze inne były i są moim zdaniem sprzeczne z prawami dziecka. Spróbuję niektóre z nich przywołać.

Nie widziałem zaangażowania rzecznika w sprawie wprowadzenia w wolnej sprzedaży środka ellaOne (typu „pigułka dzień po”) już dla dziewcząt od piętnastego roku życia, bez wiedzy ich rodziców (środek jest szkodliwy dla zdrowia, a jednym z jego następstw jest działanie embriotoksyczne i wczesnoporonne).

Nie znalazłem wypowiedzi rzecznika w sprawie tak zwanej przemocowej Konwencji CAHVIO, której celem jest radykalna zmiana społeczno-kulturowa (nie zawiera ona żadnych nowych rozwiązań pozwalających przeciwdziałać przemocy, za to promuje ideologiczne rozwiązania na bazie koncepcji gender – dzieciom można już będzie wmówić zmianę płci).

Nie słyszałem wypowiedzi rzecznika w sprawie projektu ustawy o in vitro, który skrajnie przedmiotowo traktuje poczęte w wyniku tej procedury ludzkie istoty, a jednocześnie nie chce upowszechniać profesjonalnej i etycznej metody leczenia niepłodności, jaką jest naprotechnologia.

Zapewne też nie usłyszę wypowiedzi rzecznika przeciw projektowi wprowadzenia tak zwanych związków partnerskich, które mają uzyskać taki sam status, jaki ma małżeństwo, także jeśli chodzi o pary tej samej płci (o tragedii dzieci, które takie pary będą mogły adoptować, nie wspomnę).

Nie słyszałem, aby rzecznik zabierał głos, gdy kilkakrotnie odrzucano inicjatywy obywatelskie rodziców, dotyczące wieku rozpoczynania przez dzieci edukacji szkolnej. Czy działania te, pomniejszające wpływ rodziców na wychowanie swoich dzieci, nie powinny obchodzić rzecznika?

Czy nie powinno dziwić rzecznika, że z informacji uzyskanych przez śląskie kuratorium od dyrektorów poradni psychologiczno-pedagogicznych wynika, że duży wpływ – sięgający nawet 99% – na wydanie opinii w sprawie odroczenia obowiązku szkolnego, mają nauczyciele przedszkoli, uczący badane dziecko? Wniosek: należy odrzucić powszechny obowiązek szkolny dla dzieci od szóstego roku życia.

Dodam, że z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że w 2009 r. urodziło się 433 tysiące 600 dzieci, czyli tyle sześciolatków powinno pójść 1 września tego roku do pierwszej klasy szkoły podstawowej. Jak informuje MEN, według wstępnych danych z Systemu Informacji Oświatowej, w okresie od września 2014 do marca 2015 poradnie wydały 16 tysięcy 980 opinii o odroczeniu rozpoczęcia spełniania przez dziecko obowiązku szkolnego.

Za mało angażuje się RPD w sprawy sądowe, a konkretnie sprawy dotyczące zabierania dzieci rodzicom i kierowania ich do ośrodków czy rodzin zastępczych. Cenię sobie zdanie rzecznika, które gdzieś przeczytałem, że „decydując o losach dziecka, powinniśmy patrzeć z perspektywy dziecka – przez prawo dziecka do dorosłych, a nie dorosłych do dziecka”. Trafnie powiedziane, ale sądy rzadko na to zważają.

Przypomnę, że z danych resortu sprawiedliwości za lata 2003–2012, które przytacza RPD, wynika, że w około 60–63% przypadków sądy przyznawały wykonywanie władzy rodzicielskiej matkom, zaś ojcom jedynie w 3,6–4,4% przypadków. Być może poprawi sytuację ustanowienie profesjonalnych kuratorów reprezentujących dzieci w sądach oraz zmiana przepisu nakazującego ograniczenie praw jednemu z rodziców, jeśli nie mogą się porozumieć co do opieki nad dzieckiem – o co zabiega RPD Marek Michalak.

I na koniec najważniejsza uwaga do rzecznika praw dziecka: w chwili obecnej na YouTube nie ma żadnych oznaczeń treści wulgarnych, drastycznych czy dozwolonych tylko dla pełnoletnich. Czy nie czas zająć się tym bardziej zdecydowanie?

Kolejną sprawą, która zbyt mało interesuje rzecznika, są treści pornograficzne w internecie. Tu chodzi o ochronę najmłodszych przed brutalnymi materiałami, które niszczą ich psychikę, ich osobowość. Oczywiście potrzebna tu jest edukacja audiowizualna rodziców, a także dzieci już od przedszkola.

Zadań dla rzecznika, jak z tego widać, jest bardzo dużo. Życzę mu pochylenia się z większą troską nad sprawami, o których wspomniałem. Poprawność polityczna spotyka się dzisiaj – wreszcie – z powszechną dezaprobatą.

Przemówienie senatora Ryszarda Knosali w dyskusji nad punktem 5. porządku obrad

Wydaje się, że najpowszechniej dostrzegalnym efektem wejścia w życie przepisów zapisanych w ustawie o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw będzie wprowadzenie elektronicznych zaświadczeń lekarskich. Zamiarem projektodawcy jest bowiem zreformowanie systemu poświadczania o czasowej niezdolności do pracy tak, aby umożliwić nie tylko wystawianie, ale i doręczanie wspomnianych dokumentów w formie elektronicznej przy użyciu dedykowanego systemu teleinformatycznego udostępnionego bezpłatnie przez zakład ubezpieczeń społecznych.

Reforma została przeprowadzona w sposób kompleksowy i obejmie nawet oświadczenia składane przez wystawiających zaświadczenia (lekarza, lekarza dentystę, felczera lub starszego felczera) o przestrzeganiu zasad orzekania o czasowej niezdolności do pracy i wykonywania obowiązków wynikających z przepisów nowelizowanej ustawy i przepisów o ochronie danych osobowych. Nowe brzmienie art. 54 przewiduje bowiem możliwość złożenia takiego oświadczenia w formie elektronicznej. Oświadczenie takie będzie oczywiście musiało zostać podpisane kwalifikowanym certyfikatem lub profilem zaufanym ePUAP, a następnie przekazane na skrzynkę podawczą ZUS.

Kolejnym krokiem na drodze do budowy nowego systemu będzie założenie przez wystawiających zaświadczenie lekarskie tzw. profilu informacyjnego. Profil ten służył będzie do wymiany informacji z ZUS. Przykładowo wedle projektowanego art. 55a wystawiający zaświadczenie zyska dostęp do danych zgromadzonych w Centralnym Rejestrze Ubezpieczonych, Centralnym Rejestrze Płatników Składek oraz Centralnym Rejestrze Członków Rodziny Ubezpieczonych Uprawnionych do Ubezpieczenia Zdrowotnego w zakresie niezbędnym do prawidłowego wystawienia zaświadczenia (oczywiście lekarz w każdej chwili będzie miał możliwość uzyskania lub potwierdzenia stosownych informacji bezpośrednio od ubezpieczonego). System poinformuje wystawiającego również o wcześniejszych zaświadczeniach lekarskich wystawionych ubezpieczonemu. Aby system był kompletny, obowiązek założenia profilu informacyjnego należało rozciągnąć także na płatników składek. Obowiązek ten będzie jednak ograniczony jedynie do tych płatników, którzy rozliczają składki za nie więcej niż pięć osób i tym samym mają prawo realizować ten obowiązek w formie tradycyjnej (papierowej). Propozycja ta jest spójna z brzmieniem ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Odnosząc się do kwestii samego zaświadczenia lekarskiego, należy wskazać, że zgodnie z zaproponowanymi zmianami będzie ono mogło funkcjonować w trzech formach. Jego zasadniczą postacią będzie oczywiście dokument elektroniczny podpisany kwalifikowanym certyfikatem lub profilem zaufanym ePUAP. Dokument taki przesyłany będzie elektronicznie w terminie trzech dni roboczych od dnia wystawienia na elektroniczną skrzynkę podawczą ZUS, który następnie udostępni go bezpłatnie płatnikowi składek na jego profilu informacyjnym (najpóźniej w dniu następującym po dniu otrzymania zaświadczenia lekarskiego).

Inną formą zaświadczenia lekarskiego będzie zaświadczenie w postaci wydrukowanego dokumentu elektronicznego. Wydruk taki będzie opatrywany odręcznym podpisem i pieczęcią wystawiającego. Zaświadczenie w takiej formie będzie wystawiane zarówno na żądanie ubezpieczonego, jak również w przypadku, gdy z informacji udostępnionych na profilu informacyjnym wystawiającego zaświadczenie lekarskie wynika, że płatnik składek nie posiada profilu informacyjnego płatnika składek. Może okazać się również, że z uwagi na różnego rodzaju ograniczenia techniczne (na przykład brak dostępu do systemu) nie ma możliwości wygenerowania zaświadczenia w formie elektronicznej. W takiej sytuacji projektodawca dopuszcza zastosowanie trzeciej formy, czyli wystawienia go na formularzu zaświadczenia lekarskiego wydrukowanym z systemu informatycznego. Takie zaświadczenie również będzie musiało zostać opatrzone podpisem oraz pieczęcią. Biorąc pod uwagę brzmienie przepisów przejściowych, należy wspomnieć jeszcze, że do końca 2017 r. funkcjonować będą także zaświadczenia w dotychczasowej formie.

Ustalone nowe zasady wystawiania i doręczania zaświadczeń lekarskich znajdują zastosowanie także przy ewentualnych korektach błędów w zaświadczeniach, jak również przy orzeczeniach lekarza orzecznika ZUS określających wcześniejszą niż orzeczona w zaświadczeniu lekarskim datę ustania niezdolności do pracy.

Opisane zmiany pozwolą na podniesienie efektywności całego procesu obsługi zaświadczeń lekarskich. Docelowo bowiem prawie całkowicie zostaną wyeliminowane utrudnienia związane z obsługą zaświadczeń w formie papierowej (np. konieczność ich odręcznego wypełniania, wysłania do ZUS, wprowadzenia do systemu, doręczenia przez ubezpieczonego płatnikowi składek). Istotną zaletą nowego systemu jest skrócenie czasu obiegu dokumentów, co pomoże ograniczyć nadużycia związane z korzystaniem ze zwolnień lekarskich. Można zatem powiedzieć, że proponowana reforma przyniesie korzyści wszystkim zainteresowanym.

Kolejną kwestią uregulowaną w ustawie jest poszerzenie kręgu osób uprawnionych do zasiłku macierzyńskiego. Dostrzeżony problem dotyczy przypadków, kiedy matka dziecka, która nie była osobą ubezpieczoną, umrze lub porzuci je, lub też kiedy matka z uwagi na niezdolność do samodzielnej egzystencji i stan zdrowia nie ma możliwości sprawowania opieki nad dzieckiem. Projektodawca proponuje, aby ubezpieczonemu ojcu dziecka stosowny zasiłek macierzyński przysługiwał także wówczas, gdy matka nie była osobą ubezpieczoną. Projektodawca dookreśla jednocześnie, że okres pobierania zasiłku odpowiadać będzie okresowi, który pozostał od dnia zgonu matki albo porzucenia przez nią dziecka do końca okresu odpowiadającego okresowi urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego.

Na koniec wspomnę jeszcze o propozycjach polegających na uszczelnieniu zasad przyznawania zasiłku osobom, dla których podstawą wymiaru składek stanowi kwota zadeklarowana. Chodzi tutaj przede wszystkim o osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą. W ostatnim czasie zaobserwowano bowiem nasilenie zjawiska polegającego na tym, że po stosunkowo krótkim okresie ubezpieczenia chorobowego z wysoką podstawą wymiaru składki następuje długi okres pobierania zasiłku w wysokości adekwatnej do podstawy wymiaru składki. Mechanizm ten wykorzystywany jest szczególnie w związku z realizacją prawa do urlopu rodzicielskiego. W aktualnym stanie prawnym ZUS nie ma możliwości kwestionowania wymiaru składki, nawet jeśli wydaje się ona nieproporcjonalnie wysoka, co niejako zachęca do tego rodzaju nadużyć. W związku z tym proponuje się, aby w przypadku ubezpieczonych, którzy podlegają ubezpieczeniu chorobowemu przez okres krótszy niż dwanaście miesięcy jako punkt odniesienia stosować wartość przeciętną składki. Oznacza to, że opłacone składki w części przewyższającej najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe będą sumowane, a suma ta będzie uśredniana w wymiarze rocznym (czyli dzielona przez dwanaście miesięcy). Wydaje się, że rozwiązanie to pozwoli przynajmniej ograniczyć opisane zachowania ubezpieczonych.

Wysoka Izbo, tak w mojej ocenie kształtują się najważniejsze zmiany zawarte w ustawie. Zmiany te zasługują na przyjęcie. Dziękuję za uwagę.

Przemówienie senatora Ryszarda Knosali w dyskusji nad punktem 6. porządku obrad

Ostatnie lata to czas bardzo intensywnych prac na rzecz rozwoju polityki prorodzinnej państwa. Efektem tych prac są między innymi takie rozwiązania jak Karta Dużej Rodziny, urlop rodzicielski, urlop ojcowski, ulgi podatkowe dla rodzin. Warto również pamiętać o stworzeniu warunków do rozwoju różnych form opieki nad dziećmi (na przykład żłobki, kluby dziecięce, opiekuni dzienni) oraz o rozszerzeniu gwarancji składkowych także na tych rodziców, którzy nie są zatrudnieni na umowę o pracę. Wspomniane udogodnienia sprawdziły się w praktyce i co roku korzysta z nich nawet kilkaset tysięcy osób, co najlepiej świadczy o zapotrzebowaniu społecznym na tego typu zmiany. Symptomatyczne jest też to, że w 2014 r. po raz pierwszy od wielu lat odnotowano w naszym kraju wzrost liczby urodzeń (w porównaniu z rokiem poprzednim). Można zatem śmiało zaryzykować twierdzenie, że polityka prorodzinna państwa odnosi zamierzone skutki, i to w krótkim okresie. Wniosek ten musi skłaniać do dalszych prac w tym zakresie, czego wyrazem jest niniejsza ustawa, w której proponuje się całkowitą zmianę podejścia do zasad przyznawania świadczeń rodzinnych.

Zgodnie z obowiązującym dotychczas stanem prawnym przekroczenie kryterium dochodowego, choćby o kilka złotych, skutkowało całkowitą utratą prawa do świadczeń. Zapisy te są w sposób oczywisty niekorzystne dla rodzin korzystających ze świadczeń i w efekcie mogą powodować na przykład brak zainteresowania jakąkolwiek aktywnością zawodową w obawie przed przekroczeniem ustawowych progów dochodowych. Z uwagi na to proponuje się wprowadzenie mechanizmu, który pozwalałby na elastyczne dostosowanie wysokości świadczenia, w zależności od tego, w jakim stopniu przekroczone zostanie kryterium dochodowe. Mechanizm ten stosowany będzie wobec rodzin, w przypadku których uzyskany przez rodzinę dochód przekroczył progi ustawowe i jednocześnie nie przekroczył łącznej kwoty zasiłków rodzinnych wraz z dodatkami, przysługujących danej rodzinie w okresie zasiłkowym, na który jest ustalane prawo do tych świadczeń. Wówczas wysokość zasiłków pomniejszana będzie jedynie o kwotę, o którą został przekroczony dochód danej rodziny. W dodawanym art. 5 ust. 3b ustawy opisano w sposób szczegółowy zasady obliczania tak zwanej łącznej kwoty zasiłków wraz z dodatkami. W skrócie: będzie to suma przysługujących danej rodzinie w danym okresie zasiłkowym zasiłków rodzinnych lub dodatków do tych zasiłków, podzielona przez liczbę miesięcy, na które zostały przyznane. Jedynie w przypadku dodatku z tytułu urodzenia dziecka, dodatku z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego i dodatku z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania (o których mowa odpowiednio w art. 9, 14 i 15 ustawy) – z uwagi na charakter tych świadczeń – postanowiono o zastosowaniu jednego dzielnika, odpowiadającego liczbie miesięcy w roku.

Jak wynika z przedstawionych założeń, projektodawca przewidział obniżanie kwoty przyznanych zasiłków proporcjonalnie do przekroczenia kryterium dochodowego. Jedynym wyjątkiem od tej zasady będzie przypadek, kiedy po odpowiednim pomniejszeniu kwota należnego świadczenia rodzinnego byłaby niższa niż 20 zł. Wtedy – przede wszystkim z uwagi na ekonomikę postępowania – świadczenie nie będzie przysługiwało w ogóle. Podkreślić należy, że opisane rozwiązania będą stosowane także w odniesieniu do osoby uczącej się.

Przedstawione zmiany są korzystne dla świadczeniobiorców i stanowić będą pożądane uzupełnienie rozwiązań wymienionych na wstępie mojego wystąpienia. Proszę zatem Wysoką Izbę o ich przyjęcie. Dziękuję.

Przemówienie senatora Zbigniewa Meresa w dyskusji nad punktem 6. porządku obrad

Szanowny Panie Marszałku! Wysoka Izbo!

Nowelizacja ustawy o świadczeniach rodzinnych dotyczy zasiłku rodzinnego, zasiłku na częściowe pokrycie wydatków na utrzymanie dziecka i dodatków do tego zasiłku. Celem i sednem nowelizacji jest wprowadzenie rozwiązania, zgodnie z którym przekroczenie kryterium dochodowego uprawniającego do otrzymywania świadczeń nie powoduje utraty prawa do świadczeń. Pozwala na to mechanizm wprowadzony w art. 5, w którym nowelizuje się ust. 3 i dodaje ust. 3a–3d, jednocześnie ujednolicając zasady przyznawania prawa do zasiłku rodzinnego i eliminując dotychczasową, wskazaną wyżej możliwość epizodycznego korzystania w sytuacji przekroczenia progu dochodowego z zasiłku przez następny okres zasiłkowy. Przekroczenie kwot dochodu określonych w art. 65 ust. 2 i 3 nie spowoduje, że traci się uprawnienia do świadczeń rodzinnych. Zostają one pomniejszone o kwotę przekroczenia progu uprawniającego do świadczeń rodzinnych. Mechanizm ten został nazwany „złotówka za złotówkę”. Świadczenia będą więc wypłacane w wysokości różnicy między przysługującą kwotą świadczeń, tak zwaną łączną kwotą zasiłków rodzinnych wraz z dodatkami, a kwotą, o którą został przekroczony dochód rodziny (lub osoby uczącej się), pomnożoną przez liczbę osób w danej rodzinie.

Łączną kwotę zasiłków rodzinnych razem z dodatkami stanowi suma przysługujących danej rodzinie w danym okresie zasiłkowym: zasiłków rodzinnych podzielonych przez liczbę miesięcy, na które ustalane jest prawo do tych zasiłków, dodatków do zasiłku rodzinnego, o których mowa w art. 10, art. 11a, art. 12a i art. 13, podzielonych przez liczbę miesięcy, na które ustalane jest prawo do tych dodatków, a także dodatków do zasiłku rodzinnego, o których jest mowa w art. 9, art. 14 i art. 15, podzielonych przez 12. Przekroczenie nie może być wyższe niż suma otrzymywanych świadczeń. Wypłata świadczenia może nastąpić, jeżeli ustalona kwota będzie wyższa lub równa 20 zł. Konkludując, powiem, że wprawdzie w przypadku przekroczenia progów dochodowych może nastąpić obniżenie wysokości otrzymywanych świadczeń rodzinnych, jednak nie następuje wówczas całkowita utrata prawa do świadczeń.

Zważywszy na to, uważam, że nowelizacja jest celowa, niezbędna, wręcz konieczna. Dziękuję.

Przemówienie senatora Ryszarda Knosali w dyskusji nad punktem 7. porządku obrad

Komentowana ustawy o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw jest aktem, którego zasadniczym celem jest usprawnienie pracy samorządów. Cel ten zostanie osiągnięty zarówno poprzez wdrożenie rozwiązań pozwalających na organizowanie pracy w sposób elastyczny, a więc lepiej dopasowany do lokalnych potrzeb i możliwości, jak również poprzez wprowadzenie szeregu zmian dotyczących konkretnych zadań, za które odpowiadają samorządy. Należy podkreślić, że ustawa wpisuje się w założenia przyjęte przez Radę Ministrów w dniu 1 czerwca 2013 r.

Wydaje się, że spośród wszystkich zapisanych w ustawie przepisów dotyczących funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego w wymiarze organizacyjnym najpowszechniej wykorzystywane będą te, na mocy których tworzone są ramy prawne do wdrożenia tzw. wspólnej obsługi w odniesieniu do podmiotów podporządkowanych danej jednostce samorządu terytorialnego. Rozwiązanie to adresowane jest bowiem zarówno do jednostek szczebla gminnego, jak również do powiatów i województw. Projektodawca wskazuje tutaj wprost na obsługę administracyjną, finansową i organizacyjną, lecz użyty w przepisie zwrot „w szczególności” przesądza o dopuszczeniu wspólnego realizowania także innych zadań. Niemniej jednak z zakresu wspólnej obsługi wyłączone będą kompetencje kierowników jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych do dysponowania środkami publicznymi oraz zaciągania zobowiązań, a także sporządzania i zatwierdzania planu finansowego oraz przeniesień wydatków w tym planie. Pamiętać należy również, że ewentualne powierzenie obowiązków w obszarze rachunkowości i sprawozdawczości powinno obejmować powierzenie ich w całości do jednostki obsługującej, bez możliwości ich podziału. Rozwiązanie to ma na celu umożliwienie przypisania odpowiedzialności za zadania, co ma znaczenie dla właściwego egzekwowania przepisów dotyczących przestrzegania dyscypliny finansów publicznych. Wprowadzenie wspólnej obsługi z natury rzeczy wymusza dychotomiczny podział na jednostkę obsługującą oraz jednostki obsługiwane. Jednostką obsługującą może być urząd danej jednostki samorządu terytorialnego lub inna jednostka organizacyjna tego samorządu. W przypadku gmin i powiatów projektodawca dopuścił dokonanie przedmiotowego powierzenia zadań odpowiednio także jednostce organizacyjnej związku międzygminnego, jednostce organizacyjnej związku powiatów lub jednostce organizacyjnej związku powiatowo-gminnego. W przypadku jednostek obsługiwanych należy zwrócić uwagę na dokonany w ustawie podział na jednostki organizacyjne zaliczane do sektora finansów publicznych, instytucje kultury oraz inne zaliczane do sektora finansów publicznych samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych (z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, banków i spółek prawa handlowego). Podział ten ma znaczenie dla określenia trybu powierzenia zadań do wspólnej obsługi. W przypadku jednostek sklasyfikowanych jako jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych stosowne kompetencje posiadać będzie organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego działający w drodze uchwały. A w przypadku pozostałych dwóch grup podmiotów przystąpienie do wspólnej obsługi następować będzie na podstawie porozumienia zawartego pomiędzy jednostką obsługiwaną i jednostką obsługującą. Zamiar zawarcia takiego porozumienia należy uprzednio zgłosić organowi wykonawczemu danej jednostki samorządu terytorialnego. Ustawa reguluje ponadto podstawowe zasady współpracy pomiędzy jednostką obsługiwaną i jednostką obsługującą, gwarantując im wzajemne prawo żądania informacji oraz wglądu do dokumentacji w zakresie niezbędnym do wykonywania zadań w ramach wspólnej obsługi. Omówiona propozycja adresowana jest w szczególności do niewielkich jednostek, które w ten sposób mogą istotnie obniżyć koszty prowadzonej działalności.

Kolejna ważna zmiana polega na umożliwieniu zawiązywania związku pomiędzy powiatami i gminami, w wyniku czego tworzony będzie zawiązek powiatowo-gminny. Zmiana ta stanowi w istocie rozszerzenie funkcjonujących aktualnie przepisów, które dopuszczają tworzenie odrębnie związków międzygminnych oraz związków powiatów. Związek powiatowo-gminny może od samego początku funkcjonować w takiej formie, może też powstać wskutek przekształcenia dotychczasowego związku (po przystąpieniu powiatu do związku międzygminnego lub gminy do związku powiatów). Ustawa nie narzuca ograniczeń, jeżeli chodzi o to, które podmioty mogą utworzyć związek powiatowo-gminny. Zatem mogą to być gminy zarówno wchodzące w skład danego powiatu (członka związku), jak i spoza jego obszaru. Warto zwrócić uwagę, że po nowelizacji związek będzie mógł być powołany także w celu zapewnienia wspólnej obsługi podmiotom, które go utworzyły. Jest to zapis komplementarny z propozycjami w zakresie wspólnej obsługi omówionymi powyżej. Propozycja ta, jak można przypuszczać, będzie szczególnie atrakcyjna dla jednostek samorządu terytorialnego położonych na obszarach metropolitalnych, co umożliwi im nawiązanie ściślejszej współpracy w określonych dziedzinach.

Pozostając w tematyce związków jednostek samorządu terytorialnego, nie sposób nie odnieść się do unormowań zorientowanych na doprecyzowanie i jednoczesne uproszczenie procedury ich tworzenia, przekształcania i likwidacji. Spośród ważniejszych propozycji warto odnotować obowiązek uprzedniego uzgodnienia projektu statutu związku z wojewodą oraz powierzenie reprezentacji w tym zakresie odpowiednio wójtowi lub staroście jednej z zainteresowanych jednostek samorządu terytorialnego, posiadającemu upoważnienie władz pozostałych jednostek samorządowych. Z uwagi na konieczność przyspieszenia procedury rejestrowania związku przyjęto domniemanie, że brak stanowiska wojewody w określonym terminie oznaczać będzie uzgodnienie projektu statutu (na analogicznych zasadach uzgadniane będą również zmiany statutu). Doprecyzowano ponadto, że obligatoryjnym elementem statutu będą nie tylko zasady, ale również tryb likwidacji związku. Projektodawca wskazał jednoznacznie, że statut związku podlega ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym i to właśnie dzień ogłoszenia jest dniem nabycia osobowości prawnej przez związek. We wspomnianym publikatorze ogłaszane będą też ewentualne zmiany statutu związku oraz informacja o wykreśleniu związku z rejestru wskutek jego likwidacji. W przypadku zamiaru dokonania zmian w statucie związku stosowna uchwała zgromadzenia związku przekazywana będzie w terminie siedmiu dni zainteresowanym radom odpowiednio gmin lub powiatów. Rada gminy będzie miała prawo wnieść sprzeciw do takiej uchwały w terminie trzydziestu dni od dnia jej doręczenia. Wniesienie sprzeciwu będzie równoznaczne ze wstrzymaniem wykonania uchwały zmieniającej statut związku. Na marginesie wypada zauważyć, że co do zasady utrzymane zostały przepisy dotyczące rejestru związków prowadzonego aktualnie przez ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Uzyskanie osobowości prawnej przez związek nie będzie już jednak uzależnione od wcześniejszego dokonania wpisu. Jednocześnie uściślono, że zgłoszenia do rejestru dokonuje właściwy wojewoda. Na nowo zapisano także delegację ustawową dotyczącą wydania stosownego rozporządzenia. W konsekwencji wspomniany minister będzie zobowiązany do tego, aby w sposób szczegółowy określić między innymi: tryb dokonywania wpisu do rejestru, wzory zgłoszenia, jak też wykaz dokumentów niezbędnych do dokonania zgłoszenia.

Trzecia istotna zmiana polega na dopuszczeniu łączenia się jednostek samorządu terytorialnego tego samego szczebla (gmin lub powiatów). Stosowną procedurę oparto na funkcjonujących dotychczas przepisach dotyczących tworzenia nowej jednostki samorządu terytorialnego. Zatem w przypadku łączenia jednostek mamy również do czynienia z pełnomocnikiem, na którym spoczywa ciężar przygotowania organizacyjnego i prawnego nowo powstałej jednostki do wykonywania zadań publicznych. Ustawa przesądza o wstąpieniu przez nową jednostkę we wszystkie prawa i obowiązki połączonych jednostek, w tym w prawa i obowiązki wynikające z zezwoleń, koncesji oraz innych aktów administracyjnych. Ponadto organy dotychczasowych jednostek staną się organami właściwymi lub stronami wszczętych i niezakończonych postępowań administracyjnych i sądowych. Na marginesie dodam, że w takiej jednostce, w pierwszej kadencji jej funkcjonowania, obowiązywać będą podwyższone limity osobowe dotyczące organów stanowiących. Mając na uwadze zasadę budowania zaufania obywateli do organów administracji, postanowiono, że akty prawa miejscowego ustanowione przez organy jednostek samorządu terytorialnego przed połączeniem staną się aktami prawa miejscowego jednostki powstałej w wyniku połączenia i będą obowiązywać na obszarze działania organów, które je ustanowiły. Oczywiście akty te obowiązywać będą dopóty, dopóki w ich miejsce nie zostaną przyjęte nowe akty.

Przyjęcie opisanych rozwiązań w zakresie ustaw samorządowych wymusiło dokonanie szeregu zmian dostosowawczych w innych ustawach. Zmiany te polegają przede wszystkim na uwzględnieniu w przepisach ustaw nowego podmiotu, jakim jest związek powiatowo-gminny.

Jak wspomniałem na wstępie, ustawa poza omówionymi już zagadnieniami odnosi się również do szeregu ustaw, które dotyczą konkretnych zadań wykonywanych przez samorządy. Poszczególne propozycje zmian mają głównie charakter doprecyzowujący i upraszczający istniejące rozwiązania. Poniżej postaram się w bardzo dużym skrócie odnieść do kilku proponowanych rozwiązań.

Pierwszą grupę ustaw stanowią ustawy podatkowe. W ustawie o podatku rolnym uściślono, w jaki sposób stosować przeliczniki w odniesieniu do gruntów, które nie mają klasyfikacji gleboznawczej lub które są oznaczone w sposób uniemożliwiający ustalenie klasy gruntu. W konsekwencji możliwe będzie prawidłowe ustalenie liczby hektarów przeliczeniowych i stosowne opodatkowanie tych gruntów. W wymiarze proceduralnym dopuszczono umorzenie postępowania, jeśli wysokość zobowiązania jest nieznaczna (to znaczy nie przekracza kosztów listowej przesyłki poleconej). Wprowadzono także obowiązek jednorazowej zapłaty podatku (bez możliwości płatności w ratach), gdy wymiar zobowiązania podatkowego nie przekracza kwoty 100 zł. Zasady te stosowane będą również w odniesieniu do podatku od nieruchomości oraz do podatku leśnego. Istotna zmiana wprowadzona została w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych. Polega ona na ograniczeniu stosowania zasady odpowiedzialności solidarnej za zobowiązanie podatkowe w przypadku właścicieli garaży, jeśli jest to współwłasność w częściach ułamkowych. Problem taki dotykał w szczególności mieszkańców budynków wielorodzinnych z garażami wielostanowiskowymi. Po nowelizacji każdy współwłaściciel będzie odpowiadał jedynie w zakresie posiadanego udziału. W komentowanej ustawie zrezygnowano z zasady obligatoryjnego ustalania i pobierania opłaty targowej, miejscowej i uzdrowiskowej. Dzięki temu gminy zyskają większą swobodę w tym zakresie i jeśli koszty poboru danej opłaty miałyby się okazać niewspółmiernie wysokie w porównaniu do wpływów z jej tytułu, to nic nie będzie stało na przeszkodzie, aby całkowicie zaniechać jej poboru. Ponadto propozycje nowelizacyjne obejmują także ustawę o podatku od spadków i darowizn, ustawę o podatku od czynności cywilnoprawnych oraz ustawę o podatku leśnym.

Jeśli chodzi o pozostałe ustawy objęte niniejszą nowelizacją, to chciałbym wspomnieć o jeszcze kilku najistotniejszych zmianach w ustawie o ochronie przyrody. Mam tutaj na myśli przede wszystkim obniżenie wysokości opłat za usunięcie drzew lub krzewów, jak również kar administracyjnych z tym związanych. Dodatkowo kary te będą zróżnicowane w zależności od charakteru deliktu administracyjnego. Uregulowano też kwestię usuwania drzew w stanie wyższej konieczności. Zmiany w tym zakresie odpowiadają oczekiwaniom społecznym.

Wysoka Izbo, beneficjentami omówionej ustawy będą bez wątpienia jednostki samorządu terytorialnego. Z uznaniem i aprobatą należy odnieść się do wszystkich tych propozycji, które przewidują eliminowanie zbędnych utrudnień w funkcjonowaniu tej grupy podmiotów. Podkreślę raz jeszcze, że projektodawca podszedł do problemu w sposób szeroki i kompleksowy, przewidując zarówno rozwiązania odnoszące się do sfery organizacyjnej, pozwalające na uelastycznienie i lepsze dostosowanie struktur administracji lokalnej do faktycznych potrzeb, jak również pożądane rozwiązania odnoszące się do konkretnych obszarów merytorycznych, za które odpowiadają samorządy poszczególnych szczebli. Wysoka Izbo, jestem przekonany, że opisane zmiany pomogą samorządom lepiej i efektywniej realizować nałożone na nie zadania. Tym samym uprawniony jest wniosek, że faktycznymi beneficjentami niniejszej nowelizacji będziemy my wszyscy. Dziękuję za uwagę.

Przemówienie senatora Ryszarda Knosali w dyskusji nad punktem 8. porządku obrad

Asumptem do podjęcia prac nad projektem ustawy o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy były doświadczenia zebrane podczas przeprowadzonych dotychczas wyborów, a w szczególności wyborów samorządowych w 2014 r. To właśnie wyniki ostatnich wyborów samorządowych pozwoliły podać w wątpliwość prawidłowość funkcjonowania niektórych mechanizmów prawa wyborczego. Wysuwane były nawet tezy, że nieprawidłowości te mogły mieć wpływ na wynik wyborów. Główne wnioski, jakie wynikały z prowadzonej wówczas dyskusji publicznej, można sprowadzić do konieczności wdrożenia rozwiązań pozwalających na ograniczenie liczby głosów oddanych jako nieważne oraz rozwiązań, które przyczynią się do ugruntowania społecznego zaufania do instytucji wyborów.

Podniesienie wiedzy wyborców w zakresie zasad głosowania oraz wymogów, które należy spełnić, aby oddany głos był głosem ważnym, nastąpi przede wszystkim poprzez rozszerzenie dotychczasowych wymogów informacyjnych. Zgodnie z proponowanym art. 16a kodeksu wyborczego wójt zobowiązany będzie do przekazania wyborcom – najpóźniej w dwudziestym pierwszym dniu przed dniem wyborów – informacji o sposobie głosowania oraz warunkach ważności głosu w danych wyborach. Obowiązek ten dotyczył będzie wyborców w stałych obwodach głosowania, a sama informacja przekazywana będzie na drukach bezadresowych w oddawczych skrzynkach pocztowych. Wzór informacji w odniesieniu do każdych wyborów określać będzie Państwowa Komisja Wyborcza. Dzięki temu każdy wyborca będzie miał możliwość zapoznania się z podstawowymi informacjami dotyczącymi zasad głosowania na długo przed samym aktem głosowania.

Ponadto, zgodnie z art. 40 §2 ustawy, na karcie do głosowania umieszczana będzie nie tylko informacja o sposobie głosowania, ale także o warunkach ważności głosu. W artykule tym wprowadzono również wymóg, aby karta do głosowania była jedną kartką. Oczywiście w praktyce może się okazać, że zmieszczenie wymaganej treści na jednej kartce nie będzie możliwe lub że będzie powodowało znaczne trudności w posługiwaniu się kartą. Wówczas – w drodze wyjątku – projektowane przepisy dają Państwowej Komisji Wyborczej możliwość podjęcia decyzji o wydrukowaniu karty do głosowania w formie broszury, składającej się z odpowiedniej liczby zadrukowanych jednostronnie, trwale połączonych kartek. Praktyka ostatnich wyborów samorządowych ukazała jednak pewne zagrożenia związane ze stosowaniem karty do głosowania w formie broszury. Dlatego też, z uwagi na konieczność ograniczenia ryzyka oddania głosu nieważnego oraz oddalenia ewentualnych zarzutów o faworyzowanie kandydatów umieszczonych na pierwszej stronie broszury, projektodawca wprowadził tu dodatkowe obwarowania. W efekcie pierwsza strona broszury będzie zawierała wyłącznie informacje o sposobie głosowania i warunkach ważności głosu, natomiast na drugiej stronie karty do głosowania umieszczony będzie spis treści karty do głosowania. Dopiero na kolejnych kartach wydrukowane będą listy kandydatów.

Wielokrotnie w toku debaty publicznej podnoszone były argumenty na rzecz większej transparentności samego procesu głosowania i liczenia głosów. Uznając zasadność tych postulatów, projektodawca proponuje wprowadzenie urn wyborczych wykonanych z przezroczystego materiału, według wzoru określonego przez Państwową Komisję Wyborczą. Przepisy ustawy stanowią jednocześnie, że urna musi być dostosowana wielkością do rodzaju i wielkości obwodu głosowania. Ponadto urna wyborcza powinna być wykonana w taki sposób, aby w czasie głosowania nie było możliwe wrzucenie kart do urny w inny sposób niż przez przeznaczony do tego otwór oraz aby nie było możliwe wyjęcie ani wysypanie kart z urny przed właściwym otwarciem urny. Ponieważ używanie przezroczystych urn wyborczych mogłoby naruszyć zasadę tajności głosowania, konieczne było zagwarantowanie wyborcom możliwości włożenia karty do głosowania, przed wrzuceniem jej do urny wyborczej, do specjalnej koperty. Będą one dostępne w każdym lokalu wyborczym.

Często podnoszone były również argumenty na rzecz wprowadzenia rejestracji wideo w każdym lokalu wyborczym. Zamierzenia projektodawcy nie sięgają aż tak daleko, niemniej jednak dopuszcza on, aby mężowie zaufania mieli prawo rejestrowania określonych czynności podejmowanych przez obwodową komisję wyborczą. Z uwagi na konieczność zapewnienia tajności samego procesu głosowania prawo to nie będzie przysługiwać w trakcie głosowania, obejmie ono zatem czynności wykonywane od momentu zamknięcia lokalu wyborczego do podpisania protokołu. Warto pamiętać, że materiały audiowizualne zarejestrowane w tym trybie będą mogły być wykorzystywane wyłącznie na potrzeby postępowania przed sądami i organami prokuratury. W przypadku innego udostępnienia tych materiałów przewidziano zagrożenie w postaci kary grzywny od 1 tysiąca do 10 tysięcy zł.

Projektowany art. 69 §3a akcentuje konieczność wspólnego działania komisji w toku wykonywania czynności związanych z ustaleniem wyników głosowania w obwodzie. Jednocześnie z nowego brzmienia art. 71 §1 wynika jednoznacznie, jakie czynności i w jakiej kolejności powinny być wykonane przez komisję po otwarciu urny wyborczej. Przepis ten wskazuje, że po ustaleniu liczby kart ważnych i liczby kart nieważnych w dalszej kolejności komisja powinna ustalić – odpowiednio do przeprowadzanych wyborów – liczbę głosów ważnych oddanych na poszczególnych kandydatów albo na poszczególne listy kandydatów i każdego kandydata z tych list, a także liczbę głosów nieważnych. Nowością, w porównaniu do aktualnego stanu prawnego, będzie obowiązek umieszczenia w protokole z głosowania informacji dotyczącej przyczyny nieważności głosów.

W ustawie znalazły się również nieznaczne modyfikacje terminów na zgłoszenie zamiaru głosowania korespondencyjnego oraz wysłanie pakietu wyborczego. Ponadto zmieniono definicję polskiego statku morskiego, na którym można utworzyć obwód głosowania – zrezygnowano z wymogu, aby statek ten był w całości własnością polskiego armatora. W związku z tym wskazano również, że wyniki głosowania na polskich statkach morskich, podobnie jak w przypadku obwodów utworzonych za granicą, przekazywane będą okręgowej komisji wyborczej właściwej dla dzielnicy Śródmieście miasta stołecznego Warszawy.

Ostatnia grupa zmian dotyczy zasad działania Państwowej Komisji Wyborczej. Najdalej idąca wydaje się propozycja wprowadzenia dziewięcioletniej kadencji dla członków komisji. Co więcej, ustawa wprowadza ograniczenie, zgodnie z którym członkostwo w komisji wygasać będzie przed upływem kadencji obligatoryjnie w przypadku ukończenia przez daną osobę siedemdziesiątego roku życia. Inne proponowane zmiany zmierzają do jednoznacznego rozstrzygnięcia, że komisja ma prawo nie tylko powołać, ale również odwołać swojego przewodniczącego oraz jego zastępców. W dodawanym art. 158a wskazano natomiast konkretne zadania, które powinien realizować przewodniczący komisji. Uzupełnieniem omówionych wcześniej obowiązków informacyjnych będzie znowelizowany zapis art. 160 §1 pkt 9 ustawy, który przesądza, że obowiązkiem komisji będzie prowadzenie i wspieranie działań informacyjnych zwiększających wiedzę obywateli na temat prawa wyborczego, w szczególności zasad głosowania oraz warunków ważności głosu w danych wyborach.

Na zakończenie wspomnę jeszcze, że w ustawie przewidziano wzmocnienie obwodowych komisji wyborczych w dużych obwodach. Jak wynika bowiem z art. 182 §2 ustawy, w przypadku obwodów liczących od 2001 do 3000 mieszkańców komisja będzie liczyła od ośmiu do dziesięciu osób powołanych spośród kandydatów zgłoszonych przez pełnomocników wyborczych lub upoważnione przez nich osoby. W przypadku obwodowych komisji wyborczych w obwodach głosowania utworzonych za granicą przepisy będą wymagać powołania od czterech do ośmiu osób spośród kandydatów zgłoszonych przez pełnomocników wyborczych lub upoważnione przez nich osoby. Propozycje te powinny w konsekwencji spowodować podniesienie sprawności przebiegu głosowania oraz ustalania jego wyników.

Reasumując, wypada stwierdzić, że kierunek zmian zaprezentowany w niniejszej ustawie jest słuszny. Dziękuję za uwagę.

Przemówienie senatora Zbigniewa Meresa w dyskusji nad punktem 9. porządku obrad

Szanowny Panie Marszałku! Wysoka Izbo!

Głównym celem ustawy o zmianie ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych, ustawy o grobach i cmentarzach wojennych oraz ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu jest wprowadzenie prawnych podstaw ekshumacji i przeniesienia grobu w sytuacji, gdy w wyniku prowadzonych badań naukowych lub w związku ze śledztwem prowadzonym przez prokuratora IPN zostanie ustalone, że pod danym grobem znajduje się miejsce spoczynku ofiar reżimu komunistycznego.

Należy podkreślić, że zainicjowana zmiana przepisów ma charakter szczególny. Wkracza bowiem w bardzo wrażliwą materię, wymagającą od wszystkich adresatów tych norm zrozumienia i poszanowania praw drugiej strony.

Nowelizacja ustawy wprowadza regulację, dzięki której ekshumacja zwłok i szczątków będzie mogła być dokonana na podstawie decyzji wojewody właściwego ze względu na miejsce położenia grobu, wydanej na wniosek prezesa Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, jeżeli w wyniku prowadzonych przez ten instytut działań zostanie ustalone lub pojawi się podejrzenie, że pod istniejącym grobem znajduje się miejsce spoczynku osób, które straciły życie wskutek walki z narzuconym systemem lub represji totalitarnych w okresie od 1944 r. do 1956 r.

W świetle przyjętych rozwiązań zwłoki i szczątki powinny być pochowane w tym samym grobie albo w innym grobie na tym samym cmentarzu. W przypadku braku takiej możliwości z uwagi na brak miejsca lub zamknięcie cmentarza zwłoki i szczątki będą mogły być pochowane na innym cmentarzu. Ustawa przewiduje, że w uzasadnionych przypadkach wojewoda w decyzji będzie mógł orzec o przeniesieniu zwłok i szczątków w inne miejsce.

Ustawa wprowadza zmiany w ustawie z dnia 28 marca 1933 r. o grobach i cmentarzach wojennych, a także w ustawie z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

Podsumowując, uważam, że przywracanie tożsamości ofiarom terroru komunistycznego jest obowiązkiem państwa i społeczeństwa. Dziękuję.

Przemówienie senatora Ryszarda Knosali w dyskusji nad punktem 9. porządku obrad

Prezentowana ustawa o zmianie ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych, ustawy o grobach i cmentarzach wojennych oraz ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu wpisuje się w ogół podejmowanych dotychczas działań mających na celu upamiętnienie i właściwe uhonorowanie wszystkich tych, którzy ponieśli śmierć z rąk komunistycznego aparatu terroru w latach 1944–1956. Szacuje się, że mogło to być nawet pięćdziesiąt tysięcy osób, straconych na mocy wyroków sądowych, zamordowanych lub zmarłych w siedzibach aparatu bezpieczeństwa, więzieniach, obozach lub poległych w walce.

Bardzo często w toku prowadzonych poszukiwań okazuje się, że na miejscu, gdzie spoczywają szczątki ofiar, dokonano później innych pochówków. Działania takie, jak wskazuje się w uzasadnieniu, były podejmowane celowo przez ówczesne władze, które chciały zatrzeć ślady popełnionych zbrodni. W takim przypadku prowadzenie dalszych prac wymaga uprzedniego ekshumowania zwłok z później powstałych grobów, co jest procesem trudnym między innymi ze względu na brak stosownych regulacji prawnych.

Dlatego też projektodawca postanowił uregulować procedurę postępowania w takiej sytuacji. Kluczowe znaczenie dla całego projektowanego aktu ma oddawany do ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych art. 15a. Przepis ten wyposaża wojewodę właściwego ze względu na miejsce położenia grobu w kompetencję do wydania decyzji o ekshumacji zwłok i szczątków w przypadku, gdy w wyniku prowadzonych przez Instytut Pamięci Narodowej – Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu działań ustalono lub powzięto podejrzenie, że pod istniejącym grobem znajdują się szczątki osób, które straciły życie wskutek walki z narzuconym systemem lub represji totalitarnych w okresie od 1944 r. do 1956 r. Decyzja taka wydawana będzie na wniosek prezesa IPN. Projektowane przepisy uprawniają wojewodę, aby w powyższej decyzji, jeśli okaże się to uzasadnione, orzekł również o przeniesieniu ekshumowanych zwłok i szczątków w inne miejsce. Co do zasady jednak ponowny pochówek powinien odbyć się w tym samym grobie lub na tym samym cmentarzu.

Uwzględniając słuszny interes rodzin osób, których szczątki mają być ekshumowane, projektodawca gwarantuje, że osoby uprawnione do pochowania zwłok będą miały prawo udziału jako strony w prowadzonym przez wojewodę postępowaniu. Jednak to nie wszystko, bowiem projektowany akt stawia wymóg, aby wydanie decyzji o ekshumacji, która skutkować ma także przeniesieniem zwłok i szczątków, poprzedzone było rokowaniami (maksymalnie trzymiesięcznymi) z osobami uprawnionymi do pochowania zwłok co do nowego miejsca pochówku lub budowy albo odtworzenia nagrobka.

Może się zdarzyć, że na podstawie posiadanych danych rejestrowych i ewidencyjnych nie będzie możliwe ustalenie osób uprawnionych do dokonania pochówku, które mogłyby zostać zawiadomione o postępowaniu. Wówczas konieczne będzie zamieszczenie ogłoszenia o wszczęciu postępowania w sprawie ekshumacji. Ogłoszenie to będzie podawane do publicznej wiadomości przez wojewodę w sposób zwyczajowo przyjęty oraz na stronie Biuletynu Informacji Publicznej. Jeśli jednak w terminie dwóch miesięcy od ogłoszenia nie zgłosi się żadna z osób uprawnionych do pochowania zwłok, wojewoda samodzielnie określi nowe miejsce pochówku lub budowy albo odtworzenia nagrobka. Dodać wypada, że wszelkie koszty związane z omówionymi wyżej działaniami, także w przypadku istnienia osób uprawnionych do dokonania pochówku, pokrywać będzie wojewoda.

Zmiana w ustawie o grobach i cmentarzach wojennych polega na rozszerzeniu pojęcia grobów wojennych także o miejsca bezimiennego pochówku osób poległych lub zmarłych, o których mowa w art. 1 ust. 1 pkt 1–8 wspomnianej ustawy (w tym ofiar komunistycznego terroru). Rozwiązanie to pomoże lepiej chronić i godnie upamiętnić takie miejsca.

Zaproponowano ponadto poszerzenie zakresu przedmiotowego ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej w taki sposób, aby wyraźnie obejmował on także poszukiwanie miejsc spoczynku osób, które straciły życie wskutek walki z narzuconym systemem lub represji totalitarnych w latach 1944–1956. W konsekwencji wykaz funkcji badawczych i edukacyjnych realizowanych przez IPN ulegnie uzupełnieniu o prace poszukiwawcze lub badania naukowe w zakresie poszukiwania miejsc spoczynku wymienionych wyżej osób. Dodawany do ustawy o IPN art. 53a przewiduje obowiązek udostępnienia nieruchomości w celu przeprowadzenia na niej wspomnianych prac poszukiwawczych i badań naukowych. Przepis ten reguluje ponadto sposób postępowania w przypadku odmowy udostępnienia nieruchomości, a także ustanawia prawo do odszkodowania za szkody wyrządzone w związku z prowadzeniem prac poszukiwawczych lub badań naukowych.

Wysoka Izbo, jestem przekonany, że wejście w życie opisanych propozycji nowelizacyjnych pozwoli na podniesienie skuteczności dalszych poszukiwań i identyfikacji szczątków ofiar terroru w latach 1944–1956, przy jednoczesnym poszanowaniu praw rodzin, które uczestniczyć będą w postępowaniu w sprawie wydania decyzji o ekshumacji. Proponowane zmiany pomogą godnie upamiętnić bohaterów tego okresu i miejsca ich spoczynku, przez co, jak się wydaje, choćby symbolicznie będziemy mogli okazać wdzięczność za poniesioną ofiarę. Potrzeba przyjęcia ustawy nie budzi najmniejszych wątpliwości. Dziękuję.