Z prac komisji senackich

Tematem posiedzenia Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji był stan wykonywania wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC). Informację na ten temat zaprezentowali przedstawiciele resortów sprawiedliwości i spraw zagranicznych oraz rzecznika praw obywatelskich.

Jak wynika z danych przedstawionych komisji, do ETPC nadal trafia wiele skarg dotyczących Polski; większość z nich odnosi się do tych samych problemów: przewlekłych postępowań i nadużywania aresztów. W 2011 r. w sprawach polskich w ETPC wydano 72 wyroki, rok wcześniej było ich 108.

"Marzy mi się sytuacja, że za kilka lat przeciwko Polsce w ETPC będzie wydawanych kilka wyroków rocznie; to jest naprawdę możliwe, tylko trzeba jeszcze raz zastanowić się nad powtarzalnymi problemami, które przewijają się przed trybunałem" - mówił dyrektor Departamentu ds. Postępowań przed Międzynarodowymi Organami Ochrony Prawa Człowiekaw Ministerstwie Spraw Zagranicznych Jakub Wołąsiewicz. Jak stwierdził, do najczęstszych polskich problemów rozstrzyganych przed ETPC należą przede wszystkim sprawy dotyczące przewlekłości postępowań, przeludnienia w więzieniach i zasad stosowania aresztów tymczasowych. Przedstawiciel MSZ zaapelował w związku z tym do senatorów o monitorowanie tej problematyki i przygotowanie odpowiednich projektów nowelizacji inspirowanych orzeczeniami ETPC. "Żadne państwo nie jest perfekcyjne i może dochodzić niekiedy do naruszeń konwencji o ochronie praw człowieka, ale biorąc pod uwagę, że liczba wyroków przeciw Polsce zmniejsza się, a jednocześnie wzrasta liczba spraw powtarzalnych, to oczywiste jest, że zainteresowanie parlamentu powinno być zwrócone na te kwestie" - powiedział Jakub Wołąsiewicz.

Jak przyznał obecny na posiedzeniu wiceminister sprawiedliwości Grzegorz Wałecko, większość spraw toczących się przed trybunałem przeciwko Polsce ujawnia problemy związane z funkcjonowaniem wymiaru sprawiedliwości. W tym kontekście zwrócił uwagę na szereg inicjatyw podjętych przez jego, przede wszystkim o charakterze informacyjnym i edukacyjnym, skierowanych do pracowników wymiaru sprawiedliwości.

Zastępca prokuratora generalnego Robert Hernand zaznaczył natomiast, że podjęte przez prokuratora generalnego działania doprowadziły do wyraźnego spadku liczby przewlekłych postępowań przygotowawczych i wypadków przedłużającego się tymczasowego aresztowania.

W dyskusji udział wzięli Piotr Kładoczny i Michał Chylak z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, eurodeputowany Janusz Wojciechowski, poseł Ryszard Kalisz, reprezentująca Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich Anna Błaszczak oraz senatorowie Michał Seweryński, Bohdan Paszkowski i Józef Pinior.

Podsumowując dyskusję, senator Michał Seweryński dostrzegł potrzebę opracowania przez komisję własnych metod nadzorowania realizacji wyroków ETPCZ, rozpoczęcia stałej obserwacji wykonywania jego orzeczeń, a w razie konieczności - inicjowania niezbędnych zmian prawa. Senatorowie postanowili przyłączyć się do dezyderatu sejmowej Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka w sprawie nałożenia na Radę Ministrów obowiązku przedstawiania dorocznego raportu na temat stanu przestrzegania praw człowieka w Polsce, a także do postulatu dotyczącego udziału parlamentarzystów w opiniowaniu kandydatów na polskiego sędziego trybunału. Taki dezyderat sejmowa Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka w kwietniu 2012 r. W 2012 r. Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy wydało rezolucję, w której Polskę wymieniono w grupie 9 państw, które nie wywiązują się w wystarczający sposób z obowiązku wdrażania tych wyroków.

Przewodniczący Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji senator Michał Seweryński zapowiedział, że komisja zleci przygotowanie opinii prawnych w sprawie ewentualnych dezyderatów dotyczących przygotowywania przez rząd informacji o wykonaniu wyroków ETPC i umożliwienia komisjom parlamentarnym opiniowania polskich kandydatów na sędziów tego trybunału. Jak zaznaczył, opiniowanie sędziów do ETPC jest nie mniej ważne niż opiniowanie kandydatów na ambasadorów, w którym Senat bierze przecież udział.

Zgodnie z danymi zaprezentowanymi podczas posiedzenia Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji, przed ETPC czeka obecnie na rozpoznanie ponad 151 tys. skarg z Europy. W 2011 r. do rozpatrzenia zostało 64,5 tys. nowych skarg, a trybunał rozpoznał w tym czasie ponad 52 tys. skarg, czyli więcej niż w 2010 r.(41 tys.). Mimo to liczba spraw, które oczekują na rozpoznanie, zwiększyła się 2011 r. o 9%.

Pod względem liczby wnoszonych skarg Polska zajmuje 7. miejsce - po Rosji, Turcji, Włoszech, Rumunii, Ukrainie i Serbii. W 2011 r. do ETPC skierowano do rozpoznania 5035 nowych skarg przeciw Polsce. Ponad 95% spraw jest jednak niedopuszczanych do dalszej procedury ze względów formalnych.

Od jesieni 2012 r. Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy będzie prowadziło rozmowy z delegacjami parlamentów narodowych na temat wyroków ETPC. W pierwszej grupie mają znaleźć się polscy parlamentarzyści. Wsparciem dla polskich reprezentantów w tych rozmowach ma być raport Ministerstwa Spraw Zagranicznych dotyczący wykonywania wyroków ETPC. Projekt raportu,  jak zapowiedział Jakub Wołąsiewicz, powinien wkrótce trafić do uzgodnień międzyresortowych, a następnie zostanie przekazany parlamentowi.

Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności weszła w życie 8 września 1953 r. Polska ratyfikowała ją w styczniu 1993 r. Na podstawie konwencji w 1959 r. powołano do życia Europejski Trybunał Praw Człowieka mający siedzibę w Strasburgu.

W drugim punkcie porządku dziennego posiedzenia  senatorowie zapoznali się z informacją o działalności Sądu Najwyższego w 2011 r., którą przedstawił jego pierwszy prezes Stanisław Dąbrowski. W 2011 r. do Sądu Najwyższego wpłynęły ogółem 9632 sprawy, czyli mniej niż w roku poprzednim (10 223 spraw). Rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego w 2011 r., podobnie jak w latach poprzednich, dotyczyły bardzo różnych zagadnień i obejmowały niemal wszystkie dziedziny prawa. Różnorodny charakter miało także orzecznictwo w sprawach kasacyjnych. Dodatkowe trudności, jakie napotyka orzecznictwo Sądu Najwyższego, wiążą się z ekspansją prawa Unii Europejskiej.

W dyskusji udział wzięli poseł do Parlamentu Europejskiego Janusz Wojciechowski oraz senatorowie: Michał Seweryński, Jan Rulewski, Bohdan Paszkowski i Robert Mamątow. Pytania dotyczyły m.in. rozszerzenia możliwości wniesienia kasacji nadzwyczajnej i wnoszenia skarg na zachowanie sędziego, przewlekłości postępowania, planów ograniczenia pełnomocników uprawnionych do składania kasacji, relacji między Sądem Najwyższym a Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz możliwości włączenia do kolejnych sprawozdań Sądu Najwyższego oceny poziomu orzecznictwa niższej instancji.

Podczas posiedzenia zapoznano się także z informacją o działalności Centralnego Biura Antykorupcyjnego w 2011 r., którą przedstawił szef biura Paweł Wojtunik. Centralne Biuro Antykorupcyjne w 2011 r. skupiło się na przeciwdziałaniu zagrożeniom dla kluczowych zamówień publicznych, procesów prywatyzacyjnych oraz realizacji programów rządowych, w szczególności objętych "tarczą antykorupcyjną". W tym czasie wzrosła liczba prowadzonych postępowań przygotowawczych i przedstawionych zarzutów, a także znacząco zwiększyła się wartość zabezpieczonego mienia.

W trakcie dyskusji senatorowie Robert Mamątow, Bohdan Paszkowski i Michał Seweryński pytali o potrzebę prowadzenia dużej liczby szkoleń przez CBA, o największe zagrożenia korupcyjne w Polsce oraz o wnioski i propozycje CBA dotyczące skuteczniejszego zwalczania zachowań korupcyjnych.

Tego samego dnia Komisja Praw Człowieka, Praworządności i Petycji rozpatrzyła ustawę o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin, ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin oraz niektórych innych ustaw. Ustawa przyjęta przez Sejm, autorstwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, zakłada, że  funkcjonariusze, którzy wstąpią do służby od 2013 r., nabędą uprawnienia emerytalne po 55. roku życia i 25 latach służby. Uchwalone przepisy zmierzają do wydłużenia aktywności zawodowej żołnierzy zawodowych oraz funkcjonariuszy 10 formacji mundurowych.

Resort finansów proponował włączenie mundurowych do powszechnego systemu emerytalnego. Ta propozycja nie została jednak przyjęta przez Radę Ministrów. Minister finansów Jacek Rostowski początkowo wskazywał, że funkcjonariusze wstępujący do służby powinni być włączeni do powszechnego systemu emerytalnego. Kolejny wariant przedstawiony przez Ministerstwo Finansów zakładał, że funkcjonariusze będą nabywali uprawnienia emerytalne po 60. roku życia, pod warunkiem, że przepracowali co najmniej 30 lat.

Według noweli, emerytury mundurowe będą stanowiły odrębny system, tzw. zaopatrzeniowy, i nadal będą wypłacane z budżetu państwa. Wysokość emerytury będzie obliczana na podstawie średniej pensji z 10 wybranych, kolejnych lat służby oraz dodatków i nagród rocznych. Po 25 latach służby emerytura ma wynosić 60% podstawy jej wymiaru i za każdy rok ma rosnąć o 3%. Maksymalna emerytura będzie mogła wynieść 75% pensji.

Jak dotychczas, emerytura będzie mogła być podwyższana o 0,5% za każdy pełny miesiąc pełnienia służby na froncie w czasie wojny oraz w strefie działań wojennych. Nie przewidziano łączenia emerytury z rentą. Nowy system obejmie osoby, które wstąpią do służby po wejściu w życie nowych przepisów, czyli na początku 2013 r.

Obecnie, by przejść na emeryturę, mundurowi muszą - niezależnie od wieku - przepracować 15 lat. Wtedy emerytura wynosić 40% ostatniego uposażenia. Maksymalna emerytura wynosi 75% ostatniej pensji.

W wyniku głosowania, 3 głosami za, 2 przeciw i przy 1 głosie wstrzymującym się, Komisja Praw Człowieka, Praworządności i Petycji postanowiła zarekomendować Senatowi przyjęcie ustawy o emeryturach "mundurowych" bez poprawek.

W trakcie dyskusji senator Michał Seweryński mówił, że każda ze służb mundurowych ma swoją specyfikę i różni się od innych grup zawodowych. "Służby mają podstawy, żeby różnić się od systemu powszechnego. Jest demagogią mówić, żeby wszyscy mieli jednakowe emerytury na jednakowych zasadach" - powiedział. Senator podkreślił jednak, że przepisy regulujące emerytury mundurowe wymagają zmian systemowych.

Z kolei senator Robert Mamątow stwierdził, że ustawa zabiera służbom mundurowym wszystko, nie proponując nic w zamian. Zdaniem senatora, źle służy to rozwojowi służb mundurowych i dlatego należy ustawę odrzucić.

Nowelizację poparł natomiast senator Kazimierz Kutz, który opowiedział się za rozszerzeniem jej zapisów na Służbę Celną i Straż Marszałkowską. Jak podkreślił, obie służby wykonują ważną i niebezpieczną pracę.

Senator Bohdan Paszkowski pytał, czy podczas prac senackich możliwe jest rozszerzenie zapisów nowelizacji o te dwie służby. W odpowiedzi przedstawiciele Biura Legislacyjnego Kancelarii Senatu stwierdzili, że nie jest możliwe, ponieważ wykracza to poza zakres nowelizowanych przepisów.

Rekomendując senatorom zapisy ustawy, odpowiedzialny m.in. za policję wiceminister spraw wewnętrznych Michał Deskur stwierdził, że uchwalone przez Sejm rozwiązania stanowią kompromis pomiędzy stanowiskiem prezentowanym przez przedstawicieli służb mundurowych a postulatami włączenia żołnierzy i funkcjonariuszy do powszechnego systemu emerytalnego. Jak podkreślił, zmiany obejmą funkcjonariuszy, które rozpoczną służbę od 2013 r. "Osoby, które do służby wstąpiły lub wstąpią przed tą datą, będą miały zagwarantowane prawo do emerytury na dotychczasowych zasadach" - powiedział wiceszef resortu spraw wewnętrznych.