Z prac komisji senackich

W pierwszym punkcie posiedzenia Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji senatorowie Jan Rulewski i Józef Pinior zgłosili wniosek, aby komisja wystąpiła do prokuratora generalnego z prośbą o złożenie wyjaśnień na temat doniesień o funkcjonowaniu na terenie naszego kraju tajnych ośrodków CIA, w których przesłuchiwane były osoby podejrzane o działalność terrorystyczną. Postanowiono wprowadzić ten punkt do porządku obrad jednego z najbliższych posiedzeń komisji.

Następnie rozpatrzono informację prokuratora generalnego Andrzeja Szeremeta o liczbie osób, wobec których w 2011 r. skierowano wnioski o zarządzenie kontroli i utrwalania rozmów lub wnioski o zarządzenie kontroli operacyjnej. Informację przedstawiła zastępczyni prokuratora generalnego Marzena Kowalska.

Z przedstawionych danych wynika, że w 2011 r. wszystkie uprawnione organy (policja, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Centralne Biuro Antykorupcyjne, Straż Graniczna, Żandarmeria Wojskowa i generalny inspektor kontroli skarbowej) skierowały wnioski o podsłuchy, przeglądanie sms-ów i mms-ów łącznie wobec 5188 osób. Prokurator nie wyraził zgody na wnioski o taką kontrolę wobec 286 osób. Sąd zarządził kontrolę wobec 4863 osób; odmówił jej wobec 39 osób.

Większość wniosków - około 80% - składa policja. W 2011 r. wnioski o stosowanie kontroli operacyjnej wobec obywateli dotyczyły 4243 osób. Prokurator nie wyraził zgody na wnioski policji o zastosowanie kontroli wobec 241 osób; sąd zarządził kontrolę wobec 3979 osób, a decyzję odmowną wydał wobec 23.

Jak wskazała prokurator Marzena Kowalska, w czerwcu 2011 r. zmieniły się kodeks postępowania karnego, ustawa o policji i inne ustawy kompetencyjne dotyczące technik operacyjnych w innych służbach. Zaostrzono wymogi dotyczące uzasadnień do wniosków i wzmocniono nadzór prokuratora nad stosowaniem przez służby technik operacyjnych. W opinii prokurator, była to dobra zmiana. Mimo że spowodowała więcej pracy, zapewniła jednak lepszą kontrolę. Tym też uzasadniła spadek o 1,5 tys. - w porównaniu do 2010 r. - liczby wniosków o stosowanie tych technik, jakie złożyły wtedy uprawnione służby. Jednocześnie - podkreśliła  - więcej było odmów ze strony prokuratora dotyczących złożonych wniosków.

W opinii prokurator Marzeny Kowalskiej, najważniejsze przyczyny odmów to brak podstaw prawnych i brak podstaw faktycznych. Jak wyjaśniła, brak podstaw prawnych to stwierdzenie przez prokuratora, że czyn, który policja lub specsłużba chcą badać przy pomocy podsłuchu, jest spoza enumeratywnie wyliczonego katalogu przestępstw. Brak podstaw prawnych dotyczy też sytuacji, gdy prokurator uzna, że nie wyczerpano innych możliwości pozyskania określonych informacji. Brak podstaw faktycznych to stwierdzenie przez prokuratora, że przedłożone mu materiały nie wskazują, by osoba popełniła czyn z katalogu przestępstw, do ścigania których można stosować techniki operacyjne.

W trakcie dyskusji senatorowie pytali o pozyskiwanie przez służby billingów i informacji o logowaniu aparatów telefonicznych obywateli. Jak informują media, Polska jest na pierwszym miejscu w Europie pod względem liczby takich zapytań. Odpowiadając, prokurator Marzena Kowalska stwierdziła, że billingi nie wchodzą w zakres informacji udzielanej przez prokuratura generalnego, ponieważ nie jest to kontrola operacyjna w rozumieniu przepisów, na podstawie których powstaje informacja prokuratora generalnego. Jak przyznała, jest to jednak kwestia problematyczna.

"To się odbywa bez udziału prokuratury - robią to służby, choć prokurator też może wystąpić o takie dane i wydać postanowienie o zwolnieniu z tajemnicy telekomunikacyjnej. Prokurator generalny uważa, że te przepisy powinny ulec zmianie. Europejska dyrektywa retencyjna wprowadziła pewne ramy - choć są dość ogólne. Powiedziano, że pobieranie tych danych powinno być ograniczone do poważnych przestępstw. Takiego katalogu rzeczowego w polskim prawie nie ma. W dyrektywie wskazano, że władze krajowe powinny wskazać organ nadzorujący niezależny od służb - tego u nas nie ma" - wyjaśniała prokurator Marzena Kowalska.

W odpowiedzi przewodniczący Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji senator Michał Seweryński zwrócił uwagę, że w ustawie o prokuraturze znajduje się zapis o ochronie praworządności. Jeśli dzieją się rzeczy, które przeczą tej praworządności, prokurator powinien się nimi zainteresować. W opinii senatora, prokurator generalny zbyt wąsko interpretuje ustawę, na mocy której udziela Senatowi informacji, ponieważ powinien wykazywać w niej także dane dotyczące billingów. Jak stwierdził, "jest to chyba wartościowa informacja, skoro jest tak pożądana przez organy ścigania. Jest więc też cenna dla ochrony praw osobistych".

Senator Bohdan Paszkowski chce, by komisja zwróciła się do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych o informację dotyczącą billingów i zapytała ministra, czy uważa, że obecne przepisy w wystarczający sposób chronią prawa obywatelskie. "Może sami powinniśmy spróbować przygotować odpowiednią zmianę przepisów" - zaproponował.

Zdaniem prokurator Marzeny Kowalskiej, w obecnym stanie prawnym prokurator generalny nie ma podstaw do udzielania informacji o liczbie podsłuchów, które zostały zniszczone jako nieprzydatne lub już wykorzystane w postępowaniu. Z mocy ustawy służby mają taki obowiązek, a prokurator ma czuwać nad jego przestrzeganiem. ABW jako jedyna z tych służb może zwrócić się z umotywowanym wnioskiem do prokuratora generalnego o zachowanie materiału z uwagi na bezpieczeństwo państwa. Jak podkreśliła, musi na to wyrazić zgodę sąd.

W wyniku dyskusji Komisja Praw Człowieka, Praworządności i Petycji uznała, że coroczna informacja prokuratora generalnego dotycząca wniosków służb powinna obejmować także liczbę zapytań o billingi. Zapowiedziano nowelę stosownych przepisów.

Podczas posiedzenia rozpatrzono także ustawę o zmianie ustawy o cudzoziemcach oraz ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, którą przedstawił wiceminister spraw wewnętrznych Piotr Stachańczyk. Jej celem jest implementacja do polskiego porządku prawnego 2 dyrektyw Unii Europejskiej: dyrektywy Rady 2009/50/WE z 25 maja 2009 r. w sprawie warunków wjazdu i pobytu obywateli państw trzecich w celu podjęcia pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji oraz dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/115/WE z 16 grudnia 2008 r. w sprawie wspólnych norm i procedur stosowanych przez państwa członkowskie w odniesieniu do powrotów nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich. Ustawa wprowadza do polskiego porządku prawnego nowe rozwiązania dotyczące pracowników - cudzoziemców mających wysokie kwalifikacje zawodowe oraz nowe rozwiązania dotyczące wydalania cudzoziemców nielegalnie przebywających na terytorium Polski.

Przedstawiciel Biura Legislacyjnego Kancelarii Senatu zasugerował konieczność wprowadzenia do ustawy szeregu poprawek - zarówno o charakterze techniczno-legislacyjnym, jak i dotyczących spójności wewnętrznej przepisów i zgodności z innymi regulacjami oraz poprawek o charakterze precyzującym.

Poprawki (21) zaproponowane przez Biuro Legislacyjne formalnie zgłosił senator Michał Seweryński. Komisja przyjęła je jednogłośnie. Na sprawozdawcę komisji na posiedzeniu Senatu wybrano senatora Aleksandra Świeykowskiego.

W następnym punkcie porządku znalazło się rozpatrzenie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ochrony osób fizycznych w zakresie przetwarzania danych osobowych przez właściwe organy do celów zapobiegania przestępstwom, prowadzenia dochodzeń w ich sprawie, wykrywania ich i ścigania albo wykonywania kar kryminalnych oraz swobodnego przepływu tych danych; COM(2012) 10.

Projekt dyrektywy omówił wiceminister Piotr Stachańczyk. Jak poinformował, rząd RP popiera go co do zasady i wyraża zadowolenie z kierunku zaproponowanych zmian, zmierzających do zapewnienia właściwej harmonizacji zasad stosowanych w tym obszarze w państwach członkowskich UE.

W opinii eksperta Biura Spraw Międzynarodowych i Unii Europejskiej Kancelarii Senatu Magdaleny Słok-Wódkowskiej, uregulowanie zasad przetwarzania danych przez organy działające w zakresie prawa karnego na poziomie europejskim wydaje się potrzebne i powinno przyczynić się do lepszego przestrzegania prawa podstawowego, jakim jest prawo do ochrony danych osobowych.

Generalny inspektor ochrony danych osobowych Wojciech Wiewiórowski zaznaczył, że projektowany akt prawny wprowadza kilka bardzo istotnych zmian, których do tej pory brakowało w polskim prawie.

Po wysłuchaniu zaprezentowanej informacji oraz w wyniku przeprowadzonej dyskusji komisja poparła projekt dyrektywy i nie stwierdziła naruszenia zasady pomocniczości.

Następnie rozpatrzono wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i swobodnym przepływem takich danych (ogólne rozporządzenie o ochronie danych); COM(2012) 11. Projekt rozporządzenia omówił naczelnik wydziału Dariusz Dąbek z Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Poinformował, że rząd RP popiera projektowany akt prawny, zwraca jednak uwagę na to, że poszczególne rozwiązania wymagają dalszych intensywnych prac. Zdaniem rządu, brak wyraźnego uzasadnienia dla pozostawienia Komisji Europejskiej swobody w wydawaniu tak dużej liczby aktów delegowanych.

W swoim wystąpieniu generalny inspektor ochrony danych osobowych Wojciech Wiewiórowski zwrócił uwagę na rewolucyjne znaczenie proponowanej regulacji i wyraził uznanie dla Komisji Europejskiej za przygotowanie dokumentu o takim stopniu spójności, a jednocześnie na takim poziomie zaawansowania. Zgodził się z wcześniej wygłoszoną opinią, że są tam jednak kwestie, które wymagają doprecyzowania, w tym przede wszystkim rola Komisji Europejskiej w wydawaniu aktów delegowanych

W opinii eksperta Biura Spraw Międzynarodowych i Unii Europejskiej Magdaleny Słok-Wódkowskiej, projektowane rozporządzenie stanowi bardzo poważną zmianę w krajowych systemach ochrony danych osobowych i ogólnie zasługuje na poparcie, choć z uwzględnieniem licznych szczegółowych uwag.

Po przeprowadzonej dyskusji, w której głos zabrali reprezentujący Fundację Panoptykon Jędrzej Miklas, przedstawiciel PKPP Lewiatan Magdalena Piech, Stefan Szyszko z Polskiej Izby Ubezpieczeń oraz senatorowie: Józef Pinior, Robert Mamątow i Michał Seweryński, na wniosek przewodniczącego obradom senatora Michała Seweryńskiego, komisja poparła projekt rozporządzenia i przyjęła opinię w tej sprawie. W opinii, w której nie stwierdzono naruszenia zasady pomocniczości, komisja zastrzegła, że w rozporządzeniu powinna być wyraźnie przewidziana możliwość ustanawiania przez państwa członkowskie UE przepisów krajowych, gwarantujących dalej idącą ochronę danych osobowych niż to wynika z rozporządzenia.