Z prac komisji senackich

Komisja Nauki rozpatrzyła ustawę o zmianie ustawy o Narodowym Centrum Badań i Rozwoju oraz ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce.

Jak wyjaśniał wiceminister nauki i szkolnictwa wyższego Marek Gzik, nowelizacja przenosi nadzór nad Narodowym Centrum Badań i Rozwoju z kompetencji ministra ds. rozwoju regionalnego do kompetencji ministra ds. szkolnictwa wyższego i nauki.

Poparcie dla rozwiązań przyjętych w ustawie wyrazili senatorowie Kazimierz Wiatr, przewodniczący komisji, i Michał Sweryński, a także dyrektor Narodowego Centrum Badań i Rozwoju Jacek Orzeł.

Komisja Praw Człowieka i Praworządności rozpatrzyła Sprawozdanie z realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w roku 2022 za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2022 r.

Przedstawiając sprawozdanie, ministra do spraw równości w KPRM Katarzyna Kotula omówiła najważniejsze działania w ramach programu w czterech głównych obszarach: profilaktyka i edukacja społeczna, ochrona i pomoc osobom dotkniętym przemocą w rodzinie, oddziaływanie na osoby stosujące przemoc w rodzinie, podnoszenie kompetencji służb i przedstawicieli podmiotów realizujących działania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

Komisja zapoznała się ponadto z Raportem z wykonywania wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka przez Polskę za 2022 r.

Raport zaprezentował sekretarz stanu w MSZ Władysław Teofil Bartoszewski. Poinformował, że w ostatnich latach znacząco wzrosła liczba skarg kierowanych do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka: w 2016 r. takich skarg było 69, w 2022 r. – 337, a w 2023 r. – 419. Dotyczyły one przede wszystkim przewlekłości postępowania przygotowawczego oraz sądowego, zarówno karnego, jak i cywilnego. Były także skargi dotyczące dyskryminacji osób LGBT, skargi związane z funkcjonowaniem i organizacją wymiaru sprawiedliwości, dostępem do sądu, jak również braku dostępu do zabiegu przerywania ciąży. Od 2021 r. obserwuje się skokowy wzrost liczby skarg dotyczących praworządności, a w tej chwili sytuacja jest skrajnie skomplikowana, ponieważ część izb Sądu Najwyższego orzeka w jeden sposób, a część w zupełnie odmienny, i dlatego jest tyle skarg do ETPCz. W 2022 r. Trybunał wydał 117 orzeczeń, w tym 33 wyroki, a 84 decyzje zostały wykreślone z powodu zawarcia ugody albo przedłożenia deklaracji albo z powodów formalnych.

Komisje: Regulaminowa, Etyki i Spraw Senatorskich oraz Ustawodawcza przeprowadziły pierwsze czytanie projektu uchwały w sprawie zmiany Regulaminu Senatu. Projekt modyfikuje procedurę głosowania nad wnioskami zgłoszonymi do ustaw. Obecnie w przypadku odrzucenia wszystkich wniosków lub poprawek albo nieprzyjęcia uchwały w sprawie ustawy w całości Marszałek Senatu poddaje pod głosowanie wniosek o odrzucenie ustawy, a jeśli nie uzyska on poparcia – wniosek o przyjęcie ustawy bez poprawek. Zmiana przepisu polega na zniesieniu obligatoryjności takiego głosowania i umożliwieniu senatorom złożenia wniosku o odrzucenie ustawy lub przyjęcie jej bez poprawek albo obu tych wniosków. Wyjątek stanowi ustawa budżetowa, gdyż w jej przypadku nie można zgłosić wniosku o odrzucenie. Zmienione zostały też przepisy dotyczące obowiązków Marszałka Senatu w zakresie odwoływania ławników Sądu Najwyższego. Dotychczas marszałek po otrzymaniu wniosku pierwszego prezesa Sądu Najwyższego dotyczącego odwołania ławnika przygotowywał projektu uchwały w tej sprawie. Zgodnie z proponowanymi zmianami marszałek Senatu po sprawdzeniu formalnej poprawności wniosku, skieruje go do zaopiniowania przez Komisję Praw Człowieka i Praworządności. Wniosek wraz z tą opinią trafi następnie pod obrady Izby.

Komisja Spraw Unii Europejskiej rozpatrzyła 7 wniosków dotyczących dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady, w tym m.in. dyrektywy Rady w sprawie działalności gospodarczej w Europie: Ramy opodatkowania dochodu (BEFIT) – COM(2023) 532, do którego rząd polski podchodzi sceptycznie i ma do niego zastrzeżenia. Komisja przyjęła opinię w sprawie tej dyrektywy, w której stwierdziła m.in., że ograniczy ona suwerenność podatkową polskich przedsiębiorstw, brakuje też oceny skutków wprowadzenia jej rozwiązań. Komisja zaapelowała o ich głębszą analizę.

Komisja rozpatrzyła również 4 wnioski dotyczące rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady wraz z uwagami rządu i akty ustawodawcze bez uwag.

Podczas posiedzenia Komisji Budżetu i Finansów Publicznych zaprezentowano Roczny Raport Europejskiego Trybunału Obrachunkowego z wykonania budżetu UE za 2022 r. Sprawozdanie przedstawił Marek Opioła, członek ETO, reprezentujący w nim Polskę. Jak podkreślił, ETO jest odpowiedzialny za kontrolę finansów UE i jako jej zewnętrzny kontroler przyczynia się do poprawy zarządzania unijnymi finansami i pełni funkcję niezależnego strażnika interesów finansowych obywateli państw członkowskich. W jego ocenie z 20 lat członkostwa Polski w UE wynika, że jego bilans jest dla Polski korzystny. I tak w 2022 r. transfery finansowe dla Polski wyniosły 18,7 mld zł, podczas gdy nasza składka członkowska to ponad 7 mld zł. Odpowiadając na pytanie senatora Janusza Pęcherza, członek ETO potwierdził, że nasz kraj jest jednym z najczęściej kontrolowanych członków UE (9–11% wszystkich kontroli), co wynika z wysokości przekazywanych Polsce środków. Przeprowadzone kontrole wskazują na terminowe i rzetelne wydatkowanie przez nas unijnych środków, których absorpcja to 88% przy unijnej średniej na poziomie 50%. Jako główne ryzyka finansowe dla Unii Europejskiej Marek Opioła wskazał m.in. późne przyjęcie założeń dla KPO i związany z nim dług zewnętrzny, wysoką inflację, zmniejszenie siły nabywczej,  a także wojnę w Ukrainie.

Przewodniczący komisji budżetu senator Kazimierz Kleina pytał o realizację rekomendacji wydawanych przez ETO, a także o wdrażanie ich przez nasz kraj. Kolejne pytanie dotyczyło współpracy europejskich kontrolerów z Najwyższą Izbą Kontroli. W ocenie Marka Opioły ta współpraca instytucjonalna jest bardzo silna i dobra,  a co do zasady współpraca ETO z narodowymi instytucjami kontrolnymi jest bardzo potrzebna i pomocna. Senatorowie pytali również o kontrolę realizacji kamieni milowych w ramach KPO.

Przedstawiając sprawozdanie z wykonania budżetu UE za 2022 r. członek ETO Marek Opioła omówił m.in. strukturę Trybunału, który składa się z 27 członków, po jednym z każdego państwa członkowskiego, wybieranych na 6-letnią kadencję z możliwością jej przedłużenia. Członkowie ETO muszą być w pełni niezależni, co oznacza m.in., że nie wolno im zwracać się o instrukcje, ani ich przyjmować z jakiegokolwiek zewnętrznego źródła; nie mogą też wykonywać żadnej innej zarobkowej lub niezarobkowej działalności zawodowej. Kolegium ETO wybiera ze swego składu prezesa, którego mandat trwa 3 lata i jest odnawialny. Trybunał składa się z 5 izb odpowiadających za konkretne obszary wydatków i dochodów: Izba I – zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych; Izba II – inwestycje na rzecz spójności, wzrostu i włączenia społecznego; Izba III – działania zewnętrzne, bezpieczeństwo i sprawiedliwość; Izba IV – regulacja rynków i konkurencyjna gospodarka; Izba V – finansowanie UE i administrowanie nią. Każda izba ma 2 zakresy odpowiedzialności. Po pierwsze, przyjmuje sprawozdania specjalne, specjalne sprawozdania roczne i opinie. Po drugie, sporządza projekty uwag do sprawozdań rocznych dotyczących budżetu ogólnego UE i sprawozdań dotyczących Europejskich Funduszy Rozwoju, a także projekty opinii podlegających zatwierdzeniu przez cały Trybunał. W zakres kompetencji Trybunału wchodzi kontrola wszystkich rachunków dochodów i wydatków Unii Europejskiej oraz wszelkich organów UE. ETO przeprowadza kontrole w celu uzyskania wystarczającej pewności co do: wiarygodności rocznych sprawozdań finansowych Unii Europejskiej (kontrola finansowa); legalności i prawidłowości transakcji leżących u ich podstaw (kontrola zgodności) oraz należytego zarządzania finansami (kontrola wykonania zadań). Kontrola prowadzona jest przez Trybunał nieprzerwanie i może być dokonywana przed zamknięciem rozliczeń w danym roku budżetowym. Trybunał nie posiada uprawnień śledczych. W związku z tym zgłasza przypadki ewentualnych nadużyć finansowych i korupcji Europejskiemu Urzędowi ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych lub Prokuraturze Europejskiej, które następnie rozpatrują sprawy zgodnie z ich odpowiednimi kompetencjami. Po kontrolach Trybunał publikuje: roczne sprawozdania w sprawie wykonania budżetu UE oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju, łącznie z poświadczeniem wiarygodności, skupiające się na zgodności i prawidłowości. Od 2022 r. aspekty dotyczące wyników są z powrotem rozpatrywane w ramach sprawozdań rocznych i sprawozdań specjalnych. Ze sprawozdania rocznego Europejskiego Trybunału Obrachunkowego za 2022 r. wynika, że ogólny poziom błędu w wydatkach wzrósł z 3,0% w 2021 r. do 4,2% w 2022 r. Wśród skontrolowanych wydatków 66% stanowiły wydatki obarczone wysokim ryzykiem wystąpienia błędu; były to głównie płatności (6%) dokonywane na zasadzie zwrotu kosztów, podlegające skomplikowanym przepisom i kryteriom kwalifikowalności, dokonywanych głównie w ramach polityki spójności i programów rozwoju obszarów wiejskich, administrowanych na zasadzie zarządzania dzielonego między Komisją a państwami członkowskimi. Oprócz kontroli wydatków w ramach zwykłego budżetu UE Trybunał wydał odrębną opinię na temat wydatków w ramach Funduszu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF). Opinie te będzie wydawał przez cały okres funkcjonowania funduszu. Środki z RRF są wypłacane po osiągnięciu określonych celów pośrednich i końcowych. Trybunał skontrolował wszystkie 13 płatności z tytułu dotacji dokonane w 2022 r. na kwotę 46,9 mld EUR, w tym rozliczenie powiązanych płatności zaliczkowych w wysokości 6,8 mld EUR, oraz sprawdził, czy osiągnięto 281 celów pośrednich i końcowych związanych z tymi płatnościami, łącznie z wstępnymi ocenami. Trybunał stwierdził, że w 15 z 281 celów pośrednich i końcowych wystąpiły problemy z prawidłowością i cele te albo nie zostały osiągnięte w zadowalający sposób, albo nie spełniały warunków kwalifikujących. Trybunał zalecił, aby Komisja Europejska poprawiła wstępne oceny i kontrole ex post w celu dopilnowania, aby płatności były dokonywane w okresach kwalifikowalności, a dotacje nie były wykorzystywane do zastępowania powtarzających się krajowych wydatków budżetowych; dopilnowania, aby osiągnięte już cele pośrednie i końcowe nie zostały zaprzepaszczone. W ocenie ETO KE powinna sprawdzić, czy zmienione krajowe plany odbudowy i zwiększania odporności jasno określają wszystkie cele pośrednie i końcowe oraz czy obejmują wszystkie kluczowe elementy działania.

W 2022 r. przedstawiono przegląd wyników 28 sprawozdań specjalnych ETO z 2022 r. w 5 obszarach strategicznych: reakcji na COVID-19, konkurencyjności, odporności i wartości europejskich, zmian klimatu, środowiska i zasobów naturalnych, polityki fiskalnej i finansów publicznych.

Komisja Ustawodawcza oraz Komisja Rodziny, Polityki Senioralnej i Społecznej rekomendują Izbie przyjęcie bez poprawek projektu ustawy o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin.

Jest to realizacja postulatu Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Krajowej Administracji Skarbowej, zawartego we wniesionej do Senatu petycji. Celem ustawy jest potraktowanie jako równorzędnych ze służbą w Służbie Celnej okresów zatrudnienia członków korpusu służby cywilnej (pracowników), którzy od 1 września 2003 r. wykonywali zadania przypisane tej służbie i których stosunki pracy zostały następnie przekształcone w stosunki służby.

Komisja Petycji przeanalizowała dziewięć petycji.

Komisja rozpatrzyła petycję w sprawie podjęcia inicjatywy ustawodawczej dotyczącej zmiany ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin, w celu wyłączenia z zakresu podmiotowego ustawy osób, których służbę zakwalifikowano jako służbę na rzecz totalitarnego państwa – weteranów służby poza granicami państwa. Wobec faktu, iż sprawa ta jest od lat w Trybunale Konstytucyjnym i prędzej czy później zakończy się wydaniem orzeczenia, które Senat będzie realizować, komisja zakończyła prace na petycją, albowiem ich podjęcie mogłoby doprowadzić do niekonstytucyjnego skutku.  

Komisja zawiesiła na trzy miesiące prace nad petycją w sprawie podjęcia inicjatywy ustawodawczej dotyczącej dodania art. 17a i art. 17b w ustawie z dnia 24 czerwca 1999 r. o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli. Jak poinformował wiceminister cyfryzacji Michał Gramatyka, po sfinalizowaniu prac nad dyrektywą unijną w tym zakresie, okaże się, czy inicjatywa petycyjna ma sens, a jego resort przygotuje rozwiązanie systemowe.   

Jeśli chodzi o petycję w sprawie podjęcia inicjatywy ustawodawczej dotyczącej dodania art. 17a i art. 17b w ustawie z dnia 24 czerwca 1999 r. o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli, komisja zwróci się jeszcze raz do Ministerstwa Sprawiedliwości, aby nowe kierownictwo wydało opinię w tej sprawie.

Komisja zdecydowała, że będą prowadzone prace nad uzyskaniem wstępnego projektu realizującego postulaty petycji w sprawie podjęcia inicjatywy ustawodawczej w celu zmiany art. 180 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego w zakresie zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej i służbowej.  

Komisja zwróci się do Ministerstwa Sprawiedliwości o opinię na temat petycji w sprawie podjęcia inicjatywy ustawodawczej dotyczącej zmiany art. 394 § 1 i 2 oraz uchylenia art. 394^1a ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, w celu usprawnienia procedury cywilnej i zapewnienia efektywnej realizacji prawa stron do rozpoznania zażalenia przez sąd odwoławczy.

Komisja zadecydowała, że nie będą kontynuowane prace nad trzema petycjami wnioskującymi o ulgi komunikacyjne dla krwiodawców.  Są to: petycja w sprawie podjęcia inicjatywy ustawodawczej dotyczącej zmiany ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego, w celu objęcia zasłużonych honorowych dawców krwi i szpiku kostnego ulgą w transporcie publicznym, petycja w sprawie podjęcia inicjatywy ustawodawczej dotyczącej zmiany ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego, w celu umieszczenia Honorowych Dawców Krwi – Zasłużony dla Zdrowia Narodu w katalogu osób uprawnionych do ulgi w transporcie publicznym kolejowym oraz petycja w sprawie podjęcia inicjatywy ustawodawczej dotyczącej zmiany przepisów ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego, w celu umieszczenia Zasłużonych Honorowych Dawców Krwi I stopnia w katalogu osób uprawnionych do 100% ulgi w transporcie publicznym oraz umieszczenia Zasłużonych Honorowych Dawców Krwi III stopnia w katalogu osób uprawnionych do 33% ulgi w transporcie publicznym. Przychylono się do opinii Ministerstwa Zdrowia, że krwiodawca nie jest osoba niepełnosprawną, której takie ulgi przysługują, jest natomiast osoba zdrową.

Komisja poprosi o opinię Ministerstwo Zdrowia w sprawie rozważenia możliwości ponownego złożenia wniosku o podjęcie inicjatywy ustawodawczej dotyczącej zmiany ustaw: – z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń, poprzez dodanie art. 106¹ § 1 i 2, – z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, poprzez dodanie w art. 207 § 4, 5 i 6, – z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, zmiana art. 58 § 1a i art. 107 § 2, – z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, zmiana art. 756¹ § 1 i 2. Komisja chciałaby wiedzieć, czy nadal aktualne sa rozwiązania petycyjne proponowane osiem lat temu.