Marszałek i Prezydium

"Jest to wystawa ukazująca marszałków Senatu II RP, ale marszałkowie są tylko symbolem kolejnych kadencji, symbolem Izby" -  powiedział marszałek Bogdan Borusewicz, otwierając 28 listopada 2012 r. wystawę "Marszałkowie Senatu II Rzeczypospolitej", przygotowaną z okazji 90. rocznicy pierwszego posiedzenia Senatu II Rzeczypospolitej. Zwracając się do obecnych na uroczystości przedstawicieli rodzin przedwojennych senatorów, podkreślił, że był to okres ich ciężkiej pracy na rzecz państwa i całego społeczeństwa, a przedwojenny Senat wniósł ogromny wkład w odbudowę kraju i systemu prawnego po latach zaborów. Świeżo po strasznych wojnach: światowej i z bolszewikami Senat, wybrany w 1922 r., podjął się ciężkiej pracy legislacyjnej. To samo pokolenie, jak przypomniał marszałek, weszło potem w tragiczny czas wojny i niemieckiej okupacji, którego nie przetrwała około 1/3 przedwojennych senatorów, pomordowanych i zaginionych. Ich losów nie znamy często do dziś.

Jak mówił marszałek Bogdan Borusewicz, obchody są hołdem dla pokolenia, które odbudowało Polskę po latach zaborów, a potem przeniosło ją przez trudny okres wojny i komunizmu. Senatorowie, niezależnie od opcji politycznych, dobrze spełnili swój obowiązek. Marszałek przypomniał, że w przedwojennym Senacie zasiadali przedstawiciele różnych ugrupowań i mniejszości narodowych. Pierwszym marszałkiem seniorem, urodzonym w 1835 r., był socjalista Bolesław Limanowski, a w IV kadencji - Ukrainiec Antoni Horbaczewski. To, zdaniem marszałka, pokazuje, w jaki sposób Senat łączył.

Na zakończenie marszałek Bogdan Borusewicz podziękował obecnym na uroczystości senatorom obecnej i poprzednich kadencji. Ich obecność, jego zdaniem, podkreśla ciągłość Senatu.

W imieniu rodzin przedwojennych senatorów głos zabrał Andrzej Wielowieyski - wicemarszałek Senatu odrodzonego po 1989 r., senator V kadencji. Jego stryjeczny dziadek Józef Wielowieyski był senatorem III kadencji, członkiem paryskiego Komitetu Narodowego Polskiego Romana Dmowskiego. W swoim wystąpieniu Andrzej Wielowieyski przypomniał m.in. postać Wojciecha Trąmpczyńskiego, marszałka I kadencji, który wniósł do Senatu ogromne doświadczenie parlamentarne oraz wielkopolski spokój i rozwagę. Cieszył się powszechnym szacunkiem, także swoich przeciwników politycznych. Władysław Raczkiewicz, marszałek III kadencji, przekazał natomiast tradycję obywatelską polskich kresów. Aleksander Prystor i Bogusław Miedziński, najbliżsi współpracownicy Józefa Piłsudskiego jeszcze z frakcji rewolucyjnej PPS, to typowi przedstawiciele tego tragicznego pokolenia, które wywalczyło niepodległość, a potem ją utraciło i nie doczekało ponownego jej odzyskania po latach komunizmu.

"Poczytuję sobie za zaszczyt i dumę, że miałem swój udział w tworzeniu tej Izby po 1989 r." - mówił dalej Andrzej Wielowieyski. W tym miejscu przywołał postać nieżyjącego już prof. Andrzeja Stelmachowskiego, marszałka I kadencji Senatu III RP, wybitnego negocjatora i uczestnika obrad Okrągłego Stołu, któremu winni jesteśmy serdeczną pamięć. Andrzej Wielowieyski przypomniał także największe, jego zdaniem, osiągnięcia tamtego Senatu: pakiet ustaw gospodarczych, które mimo swych błędów i słabości odmieniły polskie życie gospodarcze, reformę samorządową Jerzego Regulskiego prowadzącą nasz kraj w kierunku Polski obywatelskiej czy rozpoczęcie przez późniejszą marszałek Alicję Grześkowiak prac nad nową konstytucją. Jak podkreślił Andrzej Wielowieyski, Senat jest dziś potrzebny nie tylko jako symbol rozwagi, ale przede wszystkim jako niezwykle ważny korektor legislacyjny, co jest zadaniem trudnym i złożonym wobec obecnych uwarunkowań stanowienia prawa zarówno krajowego, jak i europejskiego. Sprostania temu wyzwaniu wicemarszałek I kadencji życzył obecnym i następnym senatorom.

Wystawę "Marszałkowie Senatu II Rzeczypospolitej" przygotowało Biuro Komunikacji Społecznej Kancelarii Senatu. Ekspozycja przypomina sylwetki 5 marszałków przedwojennego Senatu: Wojciecha Trąmpczyńskiego (I kadencja), Juliana Szymańskiego (II kadencja), Władysława Raczkiewicza (III kadencja), Aleksandra Prystora (IV kadencja) oraz Bogusława Miedzińskiego (V kadencja), a także marszałków seniorów kolejnych kadencji: Bolesława Limanowskiego, Maksymiliana Marcelego Thulliego, Antoniego Horbaczewskiego i Leona Wolfa.

W części poświęconej Wojciechowi Trąmpczyńskiemu, pierwszemu marszałkowi Senatu odrodzonego w 1922 r., a wcześniej marszałkowi Sejmu Ustawodawczego, wybranego w 1919 r., wybitnemu Wielkopolaninowi, adwokatowi, można obejrzeć m.in. jego portret, pędzla Włodzimierza Bartoszewicza, a także zdjęcia przedstawiające udział w pogrzebie Władysława Reymonta, w uroczystości odsłonięcia pomnika Fryderyka Chopina w warszawskich Łazienkach czy spotkanie z nowo wybranym przez Zgromadzenie Narodowe prezydentem Ignacym Mościckim. Na wystawie znalazły się również plakaty z kampanii wyborczej do Senatu I kadencji czy fotoreportaż z pierwszych dni pracy Senatu I kadencji, zamieszczony w ówczesnym "Tygodniku Ilustrowanym".

Marszałka Senatu II kadencji Juliana Szymańskiego, wybitnego okulistę, założyciela katedry okulistyki na uniwersytecie w Kurytybie, w Brazylii, i profesora Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, w czasie wojny współorganizatora i lekarza naczelnego szpitala maltańskiego w Warszawie, opiekuna polskiej emigracji w Stanach Zjednoczonych i Brazylii, można zobaczyć m.in. na zdjęciach ze spotkania Polonii w Araukarii, w Brazylii czy z otwarcia I Światowego Zjazdu Polaków z Zagranicy. Na wystawie zaprezentowano także atlas oftalmologiczny z 1933 r., opracowany przez Juliana Szymańskiego, z ilustracjami ukazującymi zmiany chorobowe źrenic, a także zdjęcie dokumentujące odsłonięcie tablicy pamiątkowej na placu jego imienia przez syna Leszka w Kurytybie.

Władysława Raczkiewicza, marszałka Senatu III kadencji, czterokrotnego ministra spraw wewnętrznych i wojewody, prezesa Światowego Związku Polaków z Zagranicy, 30 września 1939 r. zaprzysiężonego na czwartego prezydenta RP, przypomina m.in. portret autorstwa Haliny Karskiej. Na jednym z prezentowanych zdjęć marszałek Władysław Raczkiewicz otwiera uroczyste posiedzenie Senatu w 10. rocznicę odrodzenia Izby, na kolejnym stoi wśród przedstawicieli władz RP podczas uroczystości żałobnych po śmierci marszałka Józefa Piłsudskiego. Zdjęcie z czerwca 1940 r. ukazuje powitanie prezydenta Władysława Raczkiewicza na londyńskim dworcu Paddington przez brytyjskiego króla Jerzego VI. Na kolejnym prezydent wręcza sztandar 1. Samodzielnej Brygadzie Spadochronowej w czerwcu 1944 r. Można także obejrzeć zestaw filmów dokumentujących działalność publiczną Władysława Raczkiewicza w latach 1933-1944.

Czwartym marszałkiem niepodległej Polski był Aleksander Prystor, członek wydziału bojowego PPS, pułkownik Wojska Polskiego, bliski współpracownik Józefa Piłsudskiego, minister pracy i opieki społecznej, minister przemysłu i handlu, a w latach 1931-1933 - premier. W 1940 r., po włączeniu Litwy do ZSRR, został aresztowany przez NKWD, skazany na karę śmierci, zamienioną później na 10 lat łagrów. Zmarł w więzieniu na Łubiance w Moskwie pod koniec lipca 1941 r., miejsce jego pochówku pozostaje nieznane. Na wystawie można obejrzeć Aleksandra Prystora m.in. w Borkach na Wileńszczyźnie, gdzie w latach trzydziestych XX w. zbudował dom, czy z żoną podczas jasełek dla dzieci pracowników Sejmu i Senatu. Pokazano także wyjątkową pamiątkę - jedyną zachowaną legitymację senatorską marszałka Izby, przekazaną Archiwum Senatu przez córkę chrzestną Aleksandra Prystora.