Senat i senatorowie

„Otwieramy dziś bardzo przyjazną wystawę” – powiedział Marszałek Senatu RP prof. Tomasz Grodzki na inauguracji w Senacie wystawy poświęconej 100. rocznicy przywrócenia stosunków dyplomatycznych między Portugalią i Polską (1922–2022).

„Trzeba przyznać, że ta rocznica niesie ze sobą sporo wspomnień historycznych, ponieważ to stulecie nie było łatwe dla obu naszych krajów, położonych po dwóch stronach Europy, ani dla naszych relacji, bo po drodze zdarzyła się druga wojna światowa, która była testem przyjaźni polsko-portugalskiej – i to właśnie w Portugalii wielu uchodźców uciekających z Polski znalazło bezpieczny azyl, który pozwolił im na dalszą podróż” – podkreślił Marszałek. Przypomniał także, że „oba państwa, zanim dołączyły do rodziny krajów demokratycznych, doświadczyły dyktatur – o różnych wprawdzie barwach, ale zaprzeczających demokratycznym regułom obowiązującym w cywilizowanym świecie”. Ale przyjaźń między naszymi narodami okazała się trwała, bo była „budowana na poziomie zwykłych obywateli – mimo (…) zamrożenia na sporo lat oficjalnych relacji dyplomatycznych”.

Marszałek prof. Grodzki podkreślił, że Polska z wdzięcznością wspomina „poparcie Portugalii w naszych aspiracjach do dołączenia do rodziny krajów demokratycznych, do Unii Europejskiej”. Mówiąc o przyjaźni między polskimi portugalskim narodami, Marszałek wyraził nadzieję, że te stosunki mają przed sobą dobrą perspektywę, a przyjaźń będzie się rozwijać.

Ambasador nadzwyczajny i pełnomocny Republiki Portugalskiej w Polsce Luís Manuel Ribeiro Cabaço, z inicjatywy którego została przygotowana wystawa, przypomniał, że Portugalia uznała odzyskaną przez Polskę niepodległość w czerwcu 1919 r., ale początek oficjalnych stosunków dyplomatycznych między oboma krajami wyznaczyły dwie daty: 13 maja 1922 r., kiedy to ambasador RP w Lizbonie Ksawery Orłowski wręczył listy uwierzytelniające prezydentowi António José de Almeida, oraz 5 lipca 1923 r., gdy pierwszy ambasador Portugalii w Polsce Vasco Francisco Caetano de Quevedo przekazał listy uwierzytelniające prezydentowi Stanisławowi Wojciechowskiemu.

„Z głębokim wzruszeniem i ogromną wdzięcznością staję przed państwem kilka dni po obchodach stulecia tego wydarzenia. Ostatnie 100 lat przyniosło bowiem  owocne relacje między Portugalią a Polską” – podkreślił ambasador Luís Manuel Ribeiro Cabaço. Wskazał, że obecnie oba kraje podzielają „wartości, interesy i wizję przyszłości opartą na naszej współpracy w NATO i Unii Europejskiej, gdzie wspólnie pracujemy nad zwiększeniem europejskiego bezpieczeństwa i dobrobytu”. Przypomniał, że Polska i Portugalia wspólnie potępiły brutalną inwazję Rosji na Ukrainę i podejmowały wspólne działania  na rzecz wsparcia tego kraju i jego mieszkańców. „W związku z tym chciałbym wyrazić uznanie dla niezwykłej pracy polskich władz i obywateli w braterskim przyjmowaniu milionów uchodźców w tym kraju, co mogłem obserwować z wielkim podziwem” – podkreślił z całą mocą ambasador. Wskazał również na współpracę polsko-portugalska w zakresie wzmocnienia bezpieczeństwa wschodniej flanki Sojuszu Północnoatlantyckiego.

Ambasador Luís Manuel Ribeiro Cabaço podziękował Marszałkowi za przyjęcie w Senacie RP wystawy, która stanowi wkład we wzajemne poznanie historii stosunków między Portugalią a Polską. Wyraził również wdzięczność pod adresem prof. Jana Stanisława Ciechanowskiego, autora scenariusza wystawy.

Z kolei prof. Jan Stanisław Ciechanowski z Wydziału „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego podkreślił, że praca nad wystawy była dla niego zaszczytem. Opowiadając o jej konstrukcji i założeniach, wskazał, że dotyczy ona w głównej mierze politycznych stosunków dyplomatycznych, ale uwzględnia również wszystko, co ważne w dziejach obu państw i narodów. Do XX wieku stosunki nie były zbyt intensywne, ale na ogół nacechowane życzliwością. Wspomniał m.in. o rycerzach, którzy towarzyszyli królom portugalskim w wyprawach do Afryki Północnej, o legendzie o polskim królu Władysławie, który oficjalnie zginął pod Warną, ale później miał żyć jeszcze wiele lat na Maderze. Wystawa opowiada też o tym, że gdy Polski zabrakło na mapie Europy, w Portugalii bardzo silnym echem odbijały się polskie powstania narodowe. Wielki portugalski romantyk Almeida Garett jeszcze przed powstaniem listopadowym pisał: „Polska, którą głupota i okrucieństwo władców europejskich pozwoliły Rosji spustoszyć, zniszczyć i w końcu pochłonąć, była najsilniejszym okopem Europy przed ambicjami Moskwy”.

Do wybuchu drugiej wojny światowej polsko-portugalskie relacje rozwijały się bardzo intensywnie, wybuch wojny ten rozwój zatrzymał. Prof. Ciechanowski przypomniał, że Portugalia, która zachowała neutralność, uznawała Rząd RP na Uchodźstwie i pozwalała na funkcjonowanie poselstwa RP w Lizbonie, pomimo niemieckich nacisków, by je zamknąć. „Jeden z polskich dyplomatów pisał, że z małej placówki stało się ono z dnia na dzień jedną z najważniejszych reprezentacji Polski w zachodniej części kontynentu”. W trakcie drugiej wojny światowej przez Portugalię przeszło ponad dwanaście tysięcy polskich uchodźców cywilnych, w tym polskich Żydów, a także polscy żołnierze. Jak wskazał prof. Ciechanowski, wszyscy oni podkreślali życzliwość, z jaką zostali przyjęci przez społeczeństwo portugalskie. Przypomniał tez, że od 1945 r. do 1974 r. władze obu krajów, wzajemnie krytycznie się do siebie odnoszące, nie utrzymywały stosunków dyplomatycznych. Krótki okres ożywienia kontaktów nastąpił po Rewolucji Goździków. „To się skończyło, gdy w Portugalii doszły do władzy siły zdecydowanie krytykujące łamanie praw człowieka w PRL, zwłaszcza podczas stanu wojennego. Ale współpraca kulturalna i naukowa pozostały”. Wskazał, że to wtedy powstały w Polsce portugalistyki, a na Uniwersytecie Lizbońskim zaczęto nauczać języka polskiego i promować polską kulturę. Przełom nastąpił w 1989 r., gdy Polska odzyskała rzeczywistą niepodległość. Wraz z integracją RP ze strukturami europejskimi doszło do bezprecedensowego rozwoju tych relacji, który trwa właściwie do dzisiaj, czego materialnym symbolem są materialne inwestycje portugalskie w Polsce, np. Biedronka należąca do Grupy Jerónimo Martins czy Bank Millenium.

„Niech ta wystawa będzie kolejnym dowodem na to, jak bardzo się rozwijają i jak dobre są stosunki portugalsko-polskie. Wystawa pokazuje, że te relacje mogą się rozwijać swobodnie tylko wtedy, gdy w oby krajach funkcjonują wolne i demokratyczne parlamenty. Nasze relacje mogą stanowić wzór tego, jak powinny wyglądać stosunki dwustronne” – podsumował prof. Jan Stanisław Ciechanowski.