Marszałek i Prezydium

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             BOGDAN BORUSEWICZ

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ludwig Mehlhorn był jednym z najważniejszych przedstawicieli opozycji w NRD, wielkim przyjacielem “Solidarności” i Polski, człowiekiem, który przecierał trudną drogę do prawdziwego pojednania polsko-niemieckiego. Urodził się po wojnie, w państwie znajdującym się de facto pod okupacją sowiecką. W Jego pamięci głęboko musiały wryć się takie wydarzenia związane z historią NRD i całego bloku, jak podzielenie murem Berlina w 1961 roku czy wkroczenie wojsk Układu Warszawskiego do Czechosłowacji w 1968. Wtedy wyraźnie zaczął dostrzegać całe zakłamanie związane z ideologią komunistyczną.

Kolejnym impulsem do działalności opozycyjnej stał się jego pobyt w Polsce. Ludwig czuł moralna odpowiedzialność za czyny poprzednich pokoleń swoich rodaków, chociaż w NRD o tym nie pisano i nie dyskutowano. W 1969 roku podjął studia i zaangażował się w nieformalny ruch Akcja Znaku Pokuty, związany z Kościołem protestanckim. Organizacja ta stawiała sobie za zadanie pracę nad pojednaniem między Niemcami a narodami okupowanymi przez III Rzeszę Niemiecką.

W ruchu tym uczestniczyli młodzi Niemcy, również z NRD, porządkując cmentarze, pracując w byłych obozach koncentracyjnych. To była forma ekspiacji, swego rodzaju przyjęcie na siebie odpowiedzialności za winy ojców. Do Polski w sposób zorganizowany przyjeżdżało wielu młodych Niemców – ciekawych i otwartych na kontakty z Polakami. Po pewnym czasie orientowali się, że chociaż Polska jest w tym samym obozie ideologicznym, to ludzie mają większy margines swobody niż w innych krajach. Te podróże pozwalały konfrontować fakty z propagandą państwową.

Ułatwieniem w kontaktach z opozycją było otwarcie granicy pomiędzy NRD a PRL w 1972 roku. W latach 70. Ludwig często przyjeżdżał do Polski i zaczął intensywnie uczyć się języka polskiego. Z czasem opanował go na tyle, że zaczął tłumaczyć na niemiecki teksty polskich opozycjonistów. Kontakty Ludwiga Mehlhorna z naszymi działaczami zacieśniły się jeszcze bardziej po powstaniu Komitetu Obrony Robotników. Współtworząc “drugi obieg” w NRD, propagował myśl polskiego ruchu niezależnego. Powstanie “Solidarności” przerwało swobodne podróżowanie z NRD do Polski, ale Ludwig nadal żywo interesował się wydarzeniami za wschodnią granicą. Fascynował Go upór w pokojowym dążeniu polskiego społeczeństwa do wolności i budowy państwa demokratycznego. Był łącznikiem między Polską a opozycją enerdowską.

Od początku aktywnie uczestniczył w “enerdowskiej rewolucji” jesienią 1989 roku. Brał udział w tworzeniu nowego państwa niemieckiego, które miało powstać na miejscu NRD. Wtedy, wraz z innymi przedstawicielami opozycji niemieckiej, założył ugrupowanie polityczne Demokratie Jetzt. Cały czas był rzecznikiem pojednania polsko-niemieckiego, ułożenia relacji między obydwoma państwami i narodami na nowych zasadach, podobnych do tych, jakie funkcjonowały pomiędzy Niemcami a Francją.

W przełomowych miesiącach 1989 i 1990 roku ugrupowanie Demokratie Jetzt, którego członkowie byli zwolennikami utworzenia nowego, demokratycznego państwa, znalazło się na marginesie. Większa część społeczeństwa wschodnioniemieckiego opowiedziała się bowiem za natychmiastowym połączeniem się z Republiką Federalną Niemiec.

Ludwig odszedł od polityki i zaangażował się w działalność społeczną i w pracę na rzecz pojednania polsko-niemieckiego. W tym planie kluczowym miejscem stała się dla niego Krzyżowa pod Wrocławiem, gdzie w czasie II wojny działała niemiecka grupa opozycyjna wobec nazizmu – Kreisauer Kreis (Krąg z Krzyżowej). Odkrył to miejsce wraz z polskimi przyjaciółmi z KIK-u w 1989 roku i był jednym z tych, którzy doprowadzili do powstania Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży i Fundacji “Krzyżowa” dla Porozumienia Europejskiego. Był współautorem prezentowanej w pałacu w Krzyżowej stałej wystawy Odrzucając kłamstwo. Z historii oporu i opozycji antytotalitarnej w XX wieku. W 2004 roku z okazji 60. rocznicy lipcowego zamachu na Hitlera przemawiałem na otwarciu kopii tej wystawy w Ministerstwie Spraw Zagranicznych w Berlinie.

Poznałem Go osobiście dość późno, dopiero w 1990 roku. Spotykałem potem wiele razy – gdy byłem w Berlinie, a także kiedy on przyjeżdżał do Polski. To były długie rozmowy przyjaciół, którzy doskonale się rozumieli.

W kontekście całej Jego biografii nie dziwi ryzykowne na pozór zestawienie – na wystawie w Krzyżowej i w tej książce – przykładów opozycji niemieckiej wobec III Rzeszy i opozycji demokratycznej w powojennej Polsce i innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Ludwiga fascynowała duchowa wspólnota ludzi, którzy przeciwstawili się systemowi opartemu na kłamstwie i wybrali “życie w prawdzie”, płacąc za to wysoką, a często najwyższą cenę. Był przekonany, że warto przekazywać młodym wyznawane przez opozycjonistów wartości i propagować nonkonformistyczną postawę zaangażowanego i krytycznego obywatelstwa. Wierzę, że spuścizna duchowa Ludwiga Mehlhorna będzie ważną inspiracją dla naszego dialogu polsko-niemieckiego.