Inne

Na posiedzeniu 9 kwietnia br. senatorowie z Komisji Praw Człowieka i Praworządności zapoznali się z rekomendacjami z Raportu Europejskiego Komitetu ds. Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT) za rok 2022.

Do udziału w posiedzeniu komisji zaproszeni zostali m.in. przedstawiciele Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Komendy Głównej Policji, Ministerstwa Sprawiedliwości, Prokuratury Krajowej, Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Naczelnej Rady Adwokackiej, Krajowej Izby Radców Prawnych, Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. W posiedzeniu uczestniczył również Maciej Stachowiak, ojciec Igora Stachowiaka, który zmarł wskutek interwencji funkcjonariuszy policji.

Raport Europejskiego Komitetu ds. Zapobiegania Torturom i Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT), z przeprowadzonej w Polsce w marcu i kwietniu 2022 r. wizytacji w komisariatach i izbach wytrzeźwień, więzieniach, strzeżonych ośrodkach dla cudzoziemców i innych miejscach pozbawienia wolności, opublikowany został na stronie CPT 22 lutego 2024 r. W raporcie tym uwzględniono również odpowiedź polskiego rządu na przedstawione uwagi. Raport, a także wypływające z niego wnioski i uwagi RPO omówił zastępca rzecznika praw obywatelskich prof. Wojciech Brzozowski. Wizytacja polskich placówek Policji przez CPT trwała zaledwie kilkanaście dni, w związku z tym nie ma w raporcie obszernych informacji nt. przejawów niewłaściwego traktowania, ale znalazły się informacje o skargach na nadmierne użycie siły podczas zatrzymania.

Komitet podkreślił w raporcie, że w polskim prawodawstwie nie są należycie zapewnione podstawowe gwarancje antytorturowe i te trzy obszary wymagają pilnych zmian prawnych: po pierwsze, prawo osób zatrzymanych do zawiadomienie o zatrzymaniu osób trzecich, po drugie, dostęp do pomocy prawnej, w tym pomocy prawnej z urzędu, i po trzecie, dostęp do lekarza. Zastępca RPO wskazał, że to jest „pięta achillesowa polskiego systemu już od dawna i wynika to z braku szczegółowych rozwiązań”, które umożliwiałyby osobie zatrzymanej nie tylko osobiste powiadomienie, ale także obligowałoby policję do odnotowania, czy to powiadomienie o przypadku zostało wykonane, kto i kiedy został powiadomiony i czy osoba zatrzymana uzyskała informację zwrotną. Jeśli chodzi o prawo dostępu do adwokata, to powinno ono być skutecznie zagwarantowane wszystkim zatrzymanym od samego początku pozbawienia wolności, co wynika z prawa UE. Prof. Brzozowski podkreślił, że RPO od jakiegoś czasu prowadzi w tej sprawie rozmowy z ministerstwem Sprawiedliwości, choć bezskutecznie. Dostęp do lekarza po wizycie na posterunku jest możliwy tylko odpłatnie, co dla wielu osób jest barierą i nie każdy, kto padł ofiarą brutalności, jest w stanie skorzystać z takiej możliwości. Co więcej, wiele rodzajów tortur nie pozostawia śladów fizycznych. Dlatego dostęp do lekarza powinien być zapewniony dla wszystkich zatrzymanych od samego początku. Na takim stanowisku stoi nie tylko RPO, ale i CPT. Zresztą to rozwiązanie byłby korzystne także dla mundurowych – pomogłoby im odpierać zarzuty nadużycia siły. Zastępca RPO zauważył również, że w raporcie wskazano, że przeprowadzenie wizytacji i opublikowanie raportu nie przebiegało w atmosferze harmonijnej współpracy z polskimi władzami. Obecnie Polska przystąpiła do bezpośredniej publikacji raportu.

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Maria Ejchart potwierdziła, że decyzją nowego kierownictwa resortu sprawiedliwości raporty CPT będą publikowane automatycznie, co stanowi odpowiedź na jedną z uwag CPT dotyczących współpracy z Polską. Bo po ostatnie wizytacji CPT podkreśliło rażący brak współpracy ze strony władz polskich i zagroziło postępowaniu z art. 10 Europejskiej Konwencji w sprawie zapobiegania torturom, który stosuje się wówczas, gdy strona konwencji odmawia współpracy i poprawy sytuacji zgodnie z zaleceniami komitetu.

Wiceministra sprawiedliwości Maria Ejchart krótko omówiła zawarte w raporcie CPT uwagi dotyczące funkcjonowania polskich jednostek penitencjarnych. CPT od lat zwraca uwagę przeludnienie polskich jednostek penitencjarnych i na konieczność zwiększenia minimalnego standardu powierzchni celi z 3 m² na osobę na 4 m² na osobę w celach wieloosobowych i 6 m² w celach jednoosobowych, nie wliczając w to kącików sanitarnych. Ponadto w raporcie CPT wskazano na konieczność opracowania programów dla tymczasowo aresztowanych, którzy siedzą w celach bezczynnie.

Wiceministra poinformowała, że CPT wskazała również na bardzo duży problem systemowy w opiece medycznej dla osadzonych. Obecnie ta opieka jest bardzo droga i nie jest realizowana w sposób właściwy w jednostkach penitencjarnych, ponieważ nie brakuje lekarzy i zaplecza medycznego. Dlatego w krajach zachodnich specjalistyczną opiekę medyczną wyprowadzono poza zakłady penitencjarne. W Polsce więzień jest przewożony do państwowego szpitala w sytuacjach nagłych, ale jest to bardzo kosztowne rozwiązanie doraźne, ponieważ konwojenci muszą całodobowo nadzorować osadzonego w szpitalu. CPT zwraca uwagę na konieczną obecność ratowników medycznych w więzieniach, którzy w razie potrzeby udzielą na miejscu pierwszej pomocy. Wiceministra przypomniała, że niedawno powołano zespół ds. reformy służby zdrowia w więzieniu, który po przeanalizowaniu danych wypracuje docelowy model więziennej opieki medycznej, który wymaga zasadniczej przemiany.

Wiceministra Maria Ejchart odniosła się również do zarzutów CPT dotyczących funkcjonowania Krajowego Ośrodka Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym (KOZZD) w Gostyninie, który w teorii miał być ośrodkiem terapeutycznym , a w istocie działa jak „więzienie po więzieniu, w dodatku więzienie bezterminowe, z którego się nie wychodzi”. Obecnie jest on mocno przeludniony. Ośrodek zbudowano na 15 miejsc, w tej chwili łącznie jest 103 osadzonych, w tym 70 osób przebywa w placówce w Gostyninie, a 33 osoby – w użyczonym przez służbę zdrowia ośrodku Czersku. Lekarze z Gostynina jeżdżą do pacjentów w Czersku, pokonując 240 km w jedną stronę. Wiceministra zwróciła na uwagę na to, że wśród 103 osadzonych w Gostyninie są 22 osoby, które nie powinny tam przebywać, jednak sąd nie wydaje zgody na opuszczenie przez nie zakładu.

Dr Hanna Machińska, zastępczyni RPO w latach 2017–2022, opowiedziała o swoim spotkaniu z członkami delegacji CPT w trakcie ich wizytacji w Polsce. CPT wizytowało 15 jednostek policyjnych w Polsce, przy czym nie było wśród nich tych placówek, w których doszło do zgonu po interwencji policji. CPT uzyskało od Zespołu Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich i tylko od RPO, i była to jedyna instytucja, która współpracowała z CPT. Żaden z powołanych do tego resortów nie spotkał się z przedstawicielami Komitetu, nawet na koniec ich wizyty, dlatego CPT nie miało komu przedstawić rekomendacji z wizytacji. W raporcie CPT wielokrotnie powtarza zarzuty, że rekomendacje po poprzedniej kontroli nie zostały przez Polskę zrealizowane. Tak więc obecnie przed polskimi władzami stoi niełatwe zadanie. Adma Bodnar, gdy był rzecznikiem praw obywatelskich, podjął 46 wystąpień w sprawie poprawy warunków w KOZZD w Gostynie, wszystkie – bezskutecznie.

Wiceminister spraw zagranicznych Andrzej Szejna uzupełnił informację o kwestie dotyczące orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i ich wykonywanie. Podkreślił, że sprawy dotyczące złego traktowania oraz niewłaściwych warunków zatrzymania i osadzenia są jednymi z powtarzających się problemów Polski w postępowaniach przed tym trybunałem. Naruszeń dopuszczają się co najmniej cztery grupy podmiotów. Jeśli chodzi o Policję, skargi do ETPCz dotyczą przemocy ze strony funkcjonariuszy policji, w tym nieuzasadnionego stosowania paralizatorów; w skargach prokuraturę wskazuje się przypadki nieskutecznego śledztwa w sprawie zarzutu przemoc ze strony funkcjonariuszy publicznych; a w odniesieniu do służby więziennej – skargi repetytywne osób pozbawionych wolności dotyczą m.in. warunków detencji, kontroli osobistych, niezasadnej odmowy przepustek, reżimu więźnia niebezpiecznego, odmowy diety, braku dostępu do odpowiedniego leczenia. Jeśli chodzi o Straż Graniczną, problemem są zwłaszcza nieodpowiednie warunki pozbawienia wolności osób umieszczanych w strzeżonych ośrodkach dla cudzoziemców, przy czym jest to problem ostatnich lat, związany z kryzysem migracyjnym z kierunku Białorusi, i pierwszych rozstrzygnięć trybunału dopiero możemy się spodziewać.

Wiceminister Szejna podkreślił, że zdaniem MSZ ramy prawne, w tym zawarte w Kodeksie karnym, chroniące jednostki przed przemocą i innymi formami złego traktowania ze strony funkcjonariuszy, powinny być wzmocnione. W ostatnim czasie MSZ skierował szereg propozycji w tej sprawie do Ministerstwa Sprawiedliwości w oparciu o analizę unormowań prawnych innych krajów oraz zaleceń Rady Europy.

W posiedzeniu wziął udział mec. Wojciech Kasprzyk – adwokat prowadzący siedem spraw związanych ze śmiercią za trzymanych w izbie zatrzymań bądź w wyniku interwencji policji. Podkreślił, że dotychczas, pomimo zgłaszanie do MSWiA i innych instytucji, żadne interwencje nie przyniosły skutku. Podkreślił, że wszystkie opinie sprawie nieprawidłowości po stronie funkcjonariuszy policji, uniewinniające tych funkcjonariusze, są wydawane w Polsce przez jednego biegłego. Dlatego, zdaniem mec. Kasprzyka, warto przyjrzeć funkcjonowaniu zakładów medycyny sądowej. Zachodzi podejrzenie, że biegli wykonujący polecenia prokuratury, robili to, czego oczekiwali od nich prokuratorzy, czyli nie wyjaśnili tych spraw rzetelnie. W prokuraturach dzieją dziwne rzeczy – giną zeznania świadków, gubią się protokoły, znikają nagrania wideo zabezpieczone przez policję, sprawy nie są wyjaśniane, a sądy umarzają postępowania. Mec. Kasprzyk opisał wiele przypadków zagadkowych śmierci po interwencji funkcjonariuszy policji, gdy sąd umorzył postępowanie. Łącznie było takich przypadków było 111.

Obecny na posiedzeniu wiceminister spraw wewnętrznych Czesław Mroczek zadeklarował przeanalizowanie omówionych przypadków nieprawidłowości.

W dalszej części dyskutowano o przypadkach stosowania tortur i przemocy stosowanej przez funkcjonariuszy policji oraz przypadkach śmierci po interwencji. Głos w tej sprawie zabierali przedstawiciele Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka i Amnesty International. Apelowano o nagrywanie wszystkich czynności podczas interwencji funkcjonariuszy, a także o zaimplementowanie dyrektyw unijnych w tym zakresie.

Zastępca Przewodniczącego Komisji Praw Człowieka Grzegorz Fedorowicz zadeklarował, że komisja odbędzie osobne posiedzenie na temat sytuacji Krajowego Ośrodka Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym (KOZZD) w Gostyninie.