Wydarzenia

Międzynarodowy Dzień Kobiet, obchodzony w uznaniu „zasług wszystkich kobiet bez względu na podziały narodowościowe, etniczne, językowe, kulturowe, gospodarcze czy polityczne”, ma zachęcać do „refleksji nad postępem dokonanym w dziedzinie praw kobiet”, a także sprzyjać budowaniu poparcia dla praw kobiet i ich uczestnictwa w życiu politycznym i ekonomicznym. Dlatego w tym dniu na przypomnienie zasługuje 19 kobiet zasiadających w Senacie II RP, nieprzeciętnych osobowości o ogromnej świadomości obywatelskiej, społecznej, politycznej i patriotycznej. Część z nich walczyła podczas I wojny światowej i wojny bolszewickiej w 1920 r., inne aktywnie angażowały się w działalność edukacyjną, pomocową czy charytatywną.

Udział kobiet w życiu społecznym, politycznym i gospodarczym wydaje się obecnie czymś oczywistym, ale jeszcze na początku XX w. tak nie było. O kobietach pamiętała jednak odradzająca się po 123 latach zaborów Polska. Już 28 listopada 1918 r. Polki otrzymały prawa wyborcze na mocy dekretu o ordynacji wyborczej wydanego  przez naczelnika państwa Józefa Piłsudskiego. Stanowił on, że wyborcą jest każdy obywatel „bez różnicy płci”, który do dnia ogłoszenia wyborów ukończył 21 lat oraz wybieralni do Sejmu są wszyscy obywatele (obywatelki) państwa posiadający czynne prawo wyborcze. Na mocy dekretu 26 stycznia 1919 r. Polki mogły kandydować do Sejmu Ustawodawczego. Jego postanowienia utrzymała konstytucja marcowa z 1921 r., która wprowadziła parlament dwuizbowy składający się z Sejmu i Senatu.

Prawa wyborcze – obok dostępu do edukacji – były jednymi z głównych postulatów wysuwanych przez polskie emancypantki od końca XIX w. Polki rozumiały, że dopiero na tej podstawie można budować równe społeczeństwo. Wykształcenie dawało kobietom zawód, niezależność finansową, szansę na rozwijanie talentów i pasji. Możliwość głosowania i kandydowania w wyborach zapewniała zaś realny wpływ na prawo i politykę, współtworzenie wolnego państwa.

Warto pamiętać, że kobiety w Wielkiej Brytanii, w której ruch sufrażystek był bardzo silny,  uzyskały prawa wyborcze w 1928 r., we Francji w 1944 r., a w Szwajcarii w 1971 r. Pierwszym państwem na świecie, które przyznało czynne prawo wyborcze kobietom była Nowa Zelandia (1893), bierne prawo wyborcze zaś  w 1919 r. W Europie kobiety po raz pierwszy mogły głosować od 1906 r. w Wielkim Księstwie Finlandii, będącym wówczas autonomiczną prowincją rosyjską z własnym parlamentem.  Jednocześnie obywatelki Wielkiego Księstwa Finlandii mogły być wybierane do nowo utworzonego parlamentu prowincji. To właśnie wtedy po raz pierwszy w historii kobiety uzyskały bierne prawa wyborcze, czyli uzyskały zgodę na kandydowanie.

W listopadzie 1922 r. odbyły się pierwsze wybory do Senatu II RP. Mandaty senatorskie uzyskały wówczas 4 kobiety: Dorota Kłuszyńska– od 1900 rczłonkini Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej (PPSD), potem związana z PPS i Centrolewem, organizatorka na Śląsku Cieszyńskim kół PPSD zrzeszających żony górników i pracownice zakładów przemysłowych, w 1912 r. uczestniczka II Międzynarodowej Konferencji Kobiet Socjalistek w Kopenhadze, autorka autorką broszury „Dlaczego kobiety walczą o prawa polityczne” (1912 r.), podczas I wojny światowej działaczka Ligi Kobiet Galicji i Śląska, a następnie Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego, obrończyni polskości Śląska Cieszyńskiego, uczestniczka delegacji Rady Narodowej na konferencję w Paryżu. Aleksandra Karnicka– w okresie międzywojennym związana z Polskim Stronnictwem Ludowym „Wyzwolenie”, działaczka polityczno-narodowa, organizatorka szkółek dla dzieci, założycielka spółdzielni rolniczych i kas pożyczkowych na Wileńszczyźnie, wczasie I wojny światowej działaczka Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny. Helena Lewczanowska – wybrana z listy Bloku Mniejszości Narodowych, w latach 1917–1919 współorganizatorka Klubu Ukraińskiego, nauczycielka, założycielka szkół ludowych, działaczka Rady Opieki Społecznej i Towarzystwa „Proświta”, ukraińskiej organizacji społeczno-oświatowej w Kowlu i Łucku. Józefa Szebeko – m.in.kierowniczka szkoły powszechną, zaangażowana w pracę oświatową i społeczną, członkini zarządu warszawskiego Towarzystwa Kolonii Letnich, wiceprzewodnicząca Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny, kuratorka ochronki dla dzieci uchodźców z ziem polskich, aktywna działaczka organizacji kobiecych, w 1918 r. założycielka Narodowej Organizacji Kobiet, a w 1922 r. Rady Narodowej Polek, członkini Międzynarodowej Rady Kobiet, związana ze Stronnictwem Narodowym.

W czasie dwudziestolecia międzywojennego w Izbie wyższej pięciu kadencji mandat senatorski sprawowało 19 kobiet, 3 z nich kilkukrotnie. Stanowiło to zaledwie 5% wszystkich miejsc senatorskich. Dlatego można powiedzieć, że senatorki II RP były niejako pionierkami, osobami wyjątkowymi, odważnie torującymi drogę innym kobiet do równouprawnienia i praktycznej realizacji równych szans w życiu zawodowym i społecznym kobiet i mężczyzn.  Reprezentowały różne warstwy społeczne i różne obozy polityczne. Różne było ich wykształcenie, rodzaj wykonywanej pracy czy sytuacja rodzinna. To, co było dla nich wspólne, to zaangażowanie w szeroko rozumianą działalność obywatelską, społeczną, niepodległościową, edukacyjną czy pomocową. Były kobietami, które nie pozwoliły się wykluczyć z dziedzin życia zarezerwowanych wówczas wyłącznie dla mężczyzn, powiedziały „nie” powszechnemu przekonaniu, że miejsce kobiety jest w domu.

W kolejnych kadencjach Senatu II RP mandat senatorski sprawowały: Maria Bartel– nauczycielka, działaczka niepodległościowa i społeczna, aktywistka Ligi Kobiet, wiceprzewodnicząca Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet, senator V kadencji. Zofia Berbecka – nauczycielka, organizatorka drużyn skautowych, działaczka Polskiej Organizacji Wojskowej, od 1928 r. w Zarządzie Naczelnym Rodziny Wojskowej, wiceprezes Polskiego Białego Krzyża, senator V kadencji. Józefa Zofia Bramowska – propagatorka polskości na Śląsku, założycielka Towarzystwa Polek w Żyglinie, organizatorka placówek Towarzystwa Czytelni Ludowych, od 1927 r. przewodnicząca Zarządu Głównego Towarzystwa Polek na Śląsku, senator II i III kadencji. Zofia Daszyńska-Golińska – aktywna działaczka Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej, wykładowczyni na Uniwersytecie Latającym i w Towarzystwie Kursów Naukowych, publicystka, zaangażowana w walkę z alkoholizmem, od 1919 r. wykładowca na Wolnej Wszechnicy Polskiej i w Instytucie Nauczycielskim, działaczka na rzecz Centralnego Komitetu Równouprawnienia Kobiet Polskich i  Klubu Politycznego Kobiet Postępowych, autorka ponad 70 prac z zakresu ekonomii społecznej, statystyki, tematyki społecznej i kobiecej, senator II kadencji. Regina Fleszarowa – działaczka Związku Strzeleckiego we Lwowie, Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego, w latach 1919–1920 członkini Komitetu Obrony Śląska, wiceprzewodnicząca Rady Głównej Polskiego Towarzystwa Kartograficznego, wykładowczyni w Wolnej Wszechnicy Polskiej, autorka licznych prac naukowych i publikacji popularnonaukowych, członkini wielu organizacji walczących o prawa kobiet, m.in. Ligi Kobiet, Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet czy Rady Polek, delegatka na zjazdy Rady Kobiet w Brukseli, Dubrowniku i Edynburgu, senator IV kadencji. Kazimiera Grunertówna – organizatorka kompletów nauczania początkowego dla robotników, działaczka Kieleckiego Towarzystwa Biblioteki Publicznej, od 1914 r. członkini Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego, a od 1916 r. Polskiej Organizacji Wojskowej, sanitariuszka Legionów Polskich, działaczka Polskiego Białego i Czerwonego Krzyża, Związku Strzeleckiego, Rodziny Wojskowej, Związku Legionistów, senator III kadencji. Hanna Hubicka – lekarz chirurg,  w  czasie I wojny światowej w szpitalach Czerwonego Krzyża w Kiszyniowie, Kijowie i Brześciu, w latach 1927–1929 przewodnicząca Stowarzyszenia „Rodzina Wojskowa”, działaczka Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet i Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR), senator III kadencji. Halina Maria Jaroszewiczowa – w czasie  I wojny światowej związana z Legionami Polskimi i Polską Organizacją Wojskową, członkini władz Polskiego Białego Krzyża, Rodziny Wojskowej, Związku Strzeleckiego i Komitetu Społecznego Rady Szkolnej, od 1928 r. kierowniczka Wydziału Opieki nad Matką i Dzieckiem, wiceprzewodnicząca Zarządu Głównego Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet, uczestniczka międzynarodowych konferencji poświęconych opiece nad matką i dzieckiem, senator IV kadencji. Helena Kisielewska – ukraińska działaczka społeczna, dziennikarka i publicystka, w czasie I wojny światowej w Czerwonym Krzyżu w Wiedniu, w latach 1923–1939  wydawczyni dwutygodnika „Żinocza Dola” w Kołomyi, organizatorka kół gospodyń wiejskich, działaczka Związku Ukrainek (Sojuz Ukrainok), a następnie „Drużyn Kniahini Olhi”, członkini Ukraińskiego Zjednoczenia Narodowo-Demokratycznego (UNDO), senator II i III kadencji. Julia Kratowska – od 1901 r. członkini Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), uczestniczka strajku szkolnego w 1905 r., organizatorka pomocy dla więźniów politycznych, za działalność niepodległościową i tajne nauczanie aresztowana i zesłana w głąb Rosji, podczas I wojny światowej w Polskiej Organizacji Wojskowej i w intendenturze Legionów Polskich, po wojnie nauczycielka w Ciechanowie, od 1927 r. członkini Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem, przewodnicząca Zarządu Głównego Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet, senator IV kadencji. Stefania Jadwiga Kudelska – szefowa sekcji w Kole Kobiet Związku Strzeleckiego, w czasie I wojny światowej wywiadowca i kurier w Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), w latach 1918–1921 kurier i oficer wywiadu w Naczelnym Dowództwie Wojska Polskiego, następnie instruktorka i komendantka Centrum Przysposobienia Wojskowego Kobiet, senator IV kadencji. Władysława Macieszyna– od 1910 r. w organizacjach wojskowo-niepodległościowych, instruktorka Przysposobienia Wojskowego Kobiet, członkini Zarządu Głównego Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny, kurier w I Brygadzie Legionów, szefowa referatu łączności, współorganizatorka struktur Polskiej Organizacji Wojskowej we Lwowie i Kijowie, w okresie międzywojennym pracownica m.in. w Dyrekcji Funduszu Bezrobocia, działaczka Przysposobienia Wojskowego Kobiet i Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet, związana z Bezpartyjnym Blokiem Współpracy z Rządem, w czasie II wojny światowej żołnierz Służby Zwycięstwu Polski, Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej, kurier głębokiego wywiadu AK na trasie Warszawa – Wiedeń – Heidelberg, senator IV kadencji. Wanda Norwid-Neugebeuer – po wybuchu I wojny światowej w intendenturze, służbie sanitarnej i wywiadzie Legionów Polskich, współzałożycielka Ligii Kobiet Galicji i Śląska, po wojnie działaczka Ligi Kobiet Polskich, Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet, Stowarzyszenia „Rodzina Wojskowa”, współzałożycielka Rodziny Urzędników Skarbowych i Towarzystwa Opieka, wiceprzewodnicząca Rady Narodowej Polek, członkini Unii Polskich Związków Obrońców Ojczyzny, senator IV kadencji. Helena Antonina Sujkowska – nauczycielka, organizatorka tajnego nauczania, od 1898 r. w nielegalnej Polskiej Partii Socjalistycznej, podczas rewolucji 1905 jedna z organizatorek strajku szkolnego w Warszawie, po wybuchu I wojny światowej w Polskiej Organizacji Narodowej, a także w Polskiej Organizacji Wojskowej, działaczka Ligii Kobiet Pogotowia Wojennego, w okresie międzywojennym nauczycielka, urzędniczka i inspektorka Szkoły Rodziny Wojskowej, działaczka w stowarzyszeniach pomocy bezdomnym i ubogim w Warszawie, wolnomularka, wiceprzewodnicząca Unii Polskich Związków Obrończyń Ojczyzny, w czasie II wojny światowej łączniczka m.in. Komendy Głównej Armii Krajowej, łączniczka w powstaniu warszawskim, senator V kadencji.Anna Szelągowska-Paradowska – wykładowca księgowości na kursach dla praktykantek handlowych, biegły sądowy w zakresie księgowości, księgowa w bankach, aktywna działaczka międzynarodowego kobiecego ruchu zawodowego i ruchu na rzecz pokoju, przewodnicząca Polskiego Zjednoczenia Kobiet Pracujących Zawodowo i wiceprzewodnicząca Międzynarodowej Federacji Kobiet Pracujących Zawodowo, a także Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet, senator V kadencji.

Przedwojenne senatorki miały postępowe poglądy, pełniły odpowiedzialne funkcje społeczne i zawodowe, miały też piękną kartę niepodległościową. Dorota Kłuszyńska angażowała się w działalność Poradni Świadomego Macierzyństwa, a Józefa Szebeko aktywnie działała w ruchu antyalkoholowym, zawodowo zajmowała się tłumaczeniami literackimi. Znakomite przygotowanie w dziedzinie księgowości miała Anna Paradowska-Szelągowska, ​która ​pełniła m.in. obowiązki głównej księgowej Towarzystwa Wzajemnego Kredytu Królestwa Polskiego i wchodziła w skład jego zarządu – co ważne – jako pierwsza i jedyna kobieta. Aktywnie działała też na rzecz aktywizacji zawodowej kobiet, będąc przewodniczącą Polskiego Zjednoczenia Kobiet Pracujących Zawodowo. Tylko 4 klasy szkoły podstawowej ukończyła pochodząca z rodziny chłopskiej propagatorka polskości na Śląsku Józefa Bramowska. Mimo braku wykształcenia aktywnie angażowała się w promocję czytelnictwa.

Większość senatorek miała wyższe wykształcenie, podczas gdy wśród parlamentarzystów mogło się nim wykazać wówczas zaledwie 25% mężczyzn. Według spisu powszechnego z 1921 r. na 1000 kobiet tylko 2 miały wykształcenie wyższe. Nie ulega więc wątpliwości, że ówczesne senatorki były pod względem poziomu wykształcenia wyjątkowe. Przykładowo, Aleksandra Karnicka studiowała matematykę w Petersburgu, Paryżu i Londynie, a Dorota Kłuszyńska – ekonomię w Wiedniu. Hanna Hubicka ukończyła studia lekarskie ze specjalizacją chirurgiczną i całe życie pracowała jako lekarka. Zofia Emilia Daszyńska-Golińska odbyła studia z zakresu ekonomii politycznej, demografii i historii w Zurychu, zdobyła doktorat z historii i socjologii na Akademii im. A. Humboldta w Berlinie. Regina Fleszarowa studiowała geologię w Zurychu i na Sorbonie, była pierwszą Polką, która uzyskała tytuł doktora nauk geologicznych. Tej właśnie dziedzinie poświęciła swoją działalność naukową i liczne publikacje. Władysława Macieszyna ukończyła Szkołę Nauk Politycznych w Krakowie, również w Krakowie, na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego studiowała Halina Maria Jaroszewiczowa. Helena Lewczanowska, która odebrała zaledwie edukację domową, zdała eksternistycznie maturę w Petersburgu, ukończyła studia filozoficzne w Wiedniu i odbyła kursy historyczne w Moskwie.

Piękną kartą niepodległościową, m.in. w Polskiej Organizacji Wojskowej i Legionach Polskich, mogły się poszczycić Zofia Berbecka, Kazimiera Gunertówna, Halina Maria Jaroszewiczowa, Stefania Kudelska, Julia Kratowska, Władysława Macieszyna czy Wanda Norwid-Neugebeur. Przedwojenne senatorki upominały się też o prawa kobiet, a ich życie polityczne i zawodowe często mogłoby stanowić ilustrację ówczesnego feminizmu. Można tu wymienić m.in. Władysławę Macieszynę, która powołała kobiecą Drużynę Strzelecką, czy Dorotę Kłuszyńską, redaktorkę czasopisma „Głos Kobiet”. Aktywistką Ligi Kobiet była Maria Bartel, a w Lidze Kobiet i Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet działała Regina Fleszarowa. Z kolei Helena Kisielewska należała do pierwszej ukraińskiej organizacji kobiecej i redagowała 2 pisma: „Biznes Kobiet” oraz „Los Kobiet”.