Z prac komisji senackich

Na wspólnym posiedzeniu 30 stycznia 2023 r. Komisja Ustawodawcza oraz Komisja Praw Człowieka, Praworządności i Petycji postanowiły, że będą rekomendować Senatowi wprowadzenie 14 poprawek do ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw. Senatorowie chcą, by sprawami dyscyplinarnymi i immunitetowymi sędziów, a także pozostałych zawodów prawniczych i zawodów zaufania publicznego zajmowała się Izba Karna Sądu Najwyższego, a nie jak przewiduje uchwalona przez Sejm ustawa – Naczelny Sąd Administracyjny.

Sprawozdawcą ustawy na posiedzeniu będzie przewodniczący Komisji Praw Człowieka Praworządności i Petycji senator Aleksander Pociej.

Wicemarszałkini Senatu RP Gabriela Morawska-Stanecka złożyła wniosek formalny o przyjęcie przez połączone komisje poprawek grupy senatorów.

W ocenie komisji sprawami dyscyplinarnymi i immunitetowymi powinien zajmować się Sąd Najwyższy. Ponieważ, w ocenie senatorów,  składy sądów w Izbie Odpowiedzialności Zawodowej nie dają rękojmi niezależności, komisje zaproponowały przeniesienie tych spraw do właściwości Izby Karnej Sądu Najwyższego, gdzie przed utworzeniem Izby Dyscyplinarnej były te sprawy rozpatrywane. Wicemarszałkini Senatu podkreśliła, że był to postulat środowisk prawniczych.

Komisje rekomendują też zniesienie Izby Odpowiedzialności Zawodowej, gdyż, jak mówiła Wicemarszałkini Senatu, nie miała ona cech sądu i w związku z tym orzeczenia tej Izby nie mogą być utrzymane w obrocie prawnym. Dlatego senatorowie proponują poprawkę, zgodnie z którą orzeczenia te uznawane będą za nieważne i pozbawione skutków prawnych, a wszczęte sprawy podlegać będą umorzeniu.  Senatorowie proponują też przywrócenie i wyrównanie uposażeń sędziów, które zostały na podstawie tych orzeczeń obniżone, a także przywrócenie do orzekania sędziów, którzy zostali zawieszeni w wykonywaniu czynności służbowych. W odniesieniu do spraw sędziów, których sprawy zostały zakończone w Izbie Odpowiedzialności Zawodowej, senatorowie chcą, by mieli oni prawo do złożenia wniosku o wznowienie postępowania w ciągu trzech miesięcy od uchwalenia ustawy.

Komisje proponują też, by właściwym sądem dla rozpoznawania spraw z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych dotyczących sędziów Sądu Najwyższego była Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego.

Senatorowie chcą, by NSA nie miał kompetencji do przeprowadzania testów bezstronności i niezawisłości sędziego. W ich ocenie oznaczałoby to, że NSA  kontroluje orzeczenia sądów powszechnych i wojskowych i jest ponad Sądem Najwyższym. Senatorowie zaproponowali powrót w tej kwestii do dotychczasowych uregulowań, czyli przywrócenie tych kompetencji do SN.

Zgodnie z poprawkami komisji, uprawnieni do orzekania w postępowaniach inicjowanych wnioskiem o sprawdzenie niezawisłości i bezstronności mieliby być wyłącznie sędziowie, którzy posiadają co najmniej 7-letni staż, czyli otrzymali nominacje sędziowskie przed wejściem w życie w 2017 r. nowelizacji ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa.

Senatorowie chcą, by prawo do wystąpienia z wnioskiem o sprawdzenie bezstronności i niezawisłości sędziego przysługiwało poszczególnym członkom składu sędziowskiego rozpoznającego sprawę.

Wicemarszałkini Morawska-Stanecka podkreśliła, że nowelizowana ustawa pominęła wadliwe ukształtowanie KRS, które leży u podstaw problemów z praworządnością. Dodała, że Senat przekazał do Sejmu 8 czerwca 2022 r. swój projekt nowelizacji ustawy o KRS , usuwający te mankamenty, jednak do tej pory nie został on przez Sejm rozpatrzony.

Komisja wcześniej wysłuchała opinii przedstawicieli SN, NSA, RPO, KRS a także środowisk prawniczych, które apelowały o odrzucenie ustawy. 

Negatywną opinię o nowelizacji wyraziła I Prezes Sądu Najwyższego Małgorzata Manowska. Jak mówiła, ta ustawa „z pewnością doprowadzi do chaosu w stanowieniu prawa i do naruszenia trójpodziału władzy”. „Ustawa budzi poważne zastrzeżenia natury konstytucyjnej, wywoła negatywne skutki dla prowadzenia postepowań przez Naczelny Sąd Administracyjny, a także – jak przypuszczam – w sądownictwie powszechnym” – powiedział prezes NSA Jacek Chlebny. Przedstawiciel Rzecznika Praw Obywatelskich podkreślił ponadto, że nowelizacja nie rozwiązuje problemu, którym jest ustrój Krajowej Rady Sądownictwa. Wskazał też, że kompetencje dyscyplinarne powinny być utrzymane w Sądzie Najwyższym. Zmiany krytykowała też przewodnicząca Krajowej Rady Sądownictwa Dagmara Pawełczyk-Woicka, która już wcześniej zapowiadała, że Rada zaskarży tę nowelizację do TK.

Na krytykę odpowiadali przedstawiciele Kancelarii Premiera. „Głównym celem ustawy jest wypełnienie kamienia milowego dotyczącego wymiaru sprawiedliwości i odblokowanie środków z KPO” - przypomniała w odpowiedzi podsekretarz stanu w KPRM Karolina Rudzińska. Jak zaznaczyła, pytania o konstytucyjność rozwiązania polegającego na przekazaniu spraw dyscyplinarnych sędziów do NSA „wydają się zrozumiałe”. Ale – podkreśliła – „KPRM dysponuje kilkoma opiniami prawnymi, z których wynika, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego sądom administracyjnym można powierzyć inne sprawy nie polegające na kontroli administracji przy spełnieniu określonych warunków”. „I te warunki w tym przypadku zostały spełnione” – mówiła Karolina Rudzińska.

Przewodniczący Komisji Ustawodawczej, senator Krzysztof Kwiatkowski podkreślił, że będzie wnioskował do KPRM o ujawnienie opinii, na podstawie których powstał projekt nowelizacji ustawy o Sądzie Najwyższym tak, by senatorowie mogli się z nimi zapoznać na posiedzeniu plenarnym.

Nowelizacja ustawy o Sądzie Najwyższym w wersji uchwalonej przez Sejm przewiduje, że sprawy dyscyplinarne i immunitetowe sędziów będzie rozstrzygać Naczelny Sąd Administracyjny (NSA), a nie, jak obecnie, Izba Odpowiedzialności Zawodowej Sądu Najwyższego (SN). NSA będzie rozstrzygać sprawy dyscyplinarne sędziów Sądu Najwyższego w pierwszej instancji w składzie 3-osobowym, a w drugiej – w 5-osobowym. Dla sędziów sądów powszechnych i wojskowych NSA będzie sądem dyscyplinarnym w części spraw w pierwszej instancji i we wszystkich sprawach w drugiej. NSA przejmie także kompetencje do rozstrzygania tzw. spraw immunitetowych sędziów wszystkich sądów. Nowela wprowadza również zasadnicze zmiany dotyczące tzw. testu niezawisłości i bezstronności sędziego, umożliwiającego kontrolę spełnienia przez sędziego wymogów niezawisłości i bezstronności z uwzględnieniem okoliczności towarzyszących jego powołaniu i postępowania po powołaniu, jeżeli mogą spowodować naruszenie standardu niezawisłości lub bezstronności, wpływając na wynik sprawy. Takie testy przewidziano wobec wszystkich sędziów, a wniosek o ich przeprowadzenie – zgodnie z nowelą – może złożyć nie tylko strona postępowania prowadzonego przez danego sędziego, ale także sam sąd. Według nowych przepisów sędziowie nie będą ponosić odpowiedzialności dyscyplinarnej za ustalanie lub ocenę zgodności z prawem prawidłowości powołania sędziego lub wynikającego z tego powołania uprawnienia do orzekania.

Zgodnie z założeniami nowelizacja ma zrealizować „kamień milowy” kluczowy dla odblokowania przez Komisję Europejską środków z KPO.