Senatorowie z Komisji Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą zapoznali się z informacją Komitetu Badań nad Migracjami PAN na temat rezultatów konferencji „Polscy migranci w Europie”. Sprawozdanie przedstawił członek komitetu, dyrektor Instytutu Europeistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego prof. Dariusz Niedźwiedzki. Konferencja pod patronatem przewodniczącego Komisji Spraw Emigracji i Polaków za Granicą odbyła się w Krakowie 28–29 listopada 2013 r. z inicjatywy Komitetu Badań nad Migracjami PAN i Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jej celem było przedstawienie rezultatów badań prowadzonych przez naukowców z Polski i zagranicy nad różnymi aspektami poakcesyjnej migracji zarobkowej Polaków. Przewodniczący komitetu prof. Marek Okólski omówił natomiast szczegółowo rezultaty inauguracyjnej sesji plenarnej „Nowa emigracja polska – przemiany instytucjonalne i relacje między Polonią a państwem polskim”. Jak stwierdził, podczas debaty wyrażano opinię, że dotychczasowy model współpracy państwa z organizacjami polonijnymi nie przystaje do dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości i wymaga zarówno przeformułowania, jak i elastycznego podejścia. Sceptycznie m.in. odniesiono się do oczekiwań resortu spraw zagranicznych, by polscy emigranci realizowali polską rację stanu i promowali nasz kraj za granicą. W trakcie dyskusji senatorowie zwrócili uwagę na brak współpracy między nową i starą Polonią. Emigranci zarobkowi niechętnie nawiązują kontakt z istniejącymi od lat organizacjami polonijnymi, ponieważ nie znajdują w nich miejsca dla siebie. Nowi emigranci wybierają raczej różnego rodzaju aktywność w lokalnych organizacjach branżowych i hobbystycznych, a także zrzeszają się doraźnie i nieformalnie, by zrealizować konkretne przedsięwzięcie. Dyskutowano również nad postulatem wyboru przedstawiciela Polonii do Senatu czy powołania odrębnej struktury reprezentującej polską diasporę.

Podczas posiedzenia komisji emigracji zaprezentowano raport Komitetu Badań nad Migracjami PAN poświęcony społecznym skutkom najnowszej fali wychodźstwa. Najważniejsze rekomendacje i wnioski płynące z roboczej wersji raportu przygotowanego przez 21 naukowców zaprezentował przewodniczący komitetu prof. Marek Okólski. Pełny raport zostanie opublikowany za kilka miesięcy. Najważniejszym celem dokumentu było sporządzenie bilansu skutków migracji zagranicznych Polaków po 2004 r. na podstawie kilkuset analiz przygotowanych przez instytucje zajmujące się problematyką migracyjną. Analizą objęto skutki o charakterze ekonomicznym, demograficznym, społecznym i kulturowym, także w ujęciu regionalnym. Wśród najważniejszych skutków poakcesyjnej emigracji zarobkowej Polaków wskazano sięgający kilkudziesięciu tysięcy rocznie spadek liczby urodzeń (w 2011 r. było ich 37,5 tys.) i przyspieszenie procesu starzenia się społeczeństwa. Liczby te nie uwzględniają jednak rzeczywistej dzietności Polek za granicą, która jest dwukrotnie wyższa niż w kraju. Zakładając, że emigranci czasowi i ich dzieci nie powrócą do kraju, by tu się osiedlić, a w konsekwencji liczba urodzeń w Polsce będzie mniejsza o 10%, wówczas stan ludności będzie w 2035 r. mniejszy o dodatkowe 2,5 mln osób. Niekorzystnej zmianie ulegnie struktura wieku: grupa poniżej 15. roku życia będzie mniejsza o około 10%, grupa w wieku 20–64 lata mniejsza o 7%, podczas gdy grupa osób najstarszych, w wieku 65 lat i więcej, będzie mniejsza jedynie o 4%.

Według raportu, po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej pojawiło się wiele regionów, które w istotny sposób zaczęły odczuwać skutki dynamicznego i masowego odpływu mieszkańców. Jak napisano, wynikająca z permanentnej emigracji depopulacja, w połączeniu z niskimi wskaźnikami urodzeń oraz starzeniem się społeczeństwa, powodują znaczące zaburzenia w rozwoju społeczno-gospodarczym i rzutują na przyszły rozwój tych regionów. Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego, poza Polską przebywa czasowo około 2 mln 17 tys. migrantów poakcesyjnych, z których ponad połowę stanowią ludzie młodzi poniżej 30. roku życia. Najwięcej osób wyjechało z województw śląskiego, małopolskiego i dolnośląskiego, ale w odniesieniu do ludności faktycznie zamieszkałej liczba emigrantów największa jest na Opolszczyźnie (10,6% ludności), Podlasiu, (9,1%), Podkarpaciu (8,4%) oraz na Warmii i Mazurach (7,5%). Prof. Marek Okólski podkreślił, że w ostatnich latach obserwuje się wzrost migracji także z województw, w których zjawisko to nie było dotąd znacząco nasilone – świętokrzyskiego, dolnośląskiego i pomorskiego.

Przewodniczący komitetu zwrócił też uwagę na związane z emigracją przemiany polskich rodzin oraz rozpad więzi rodzinnych. Według raportu, liczba rozwodów w latach 2004–2011 wyniosła 519,1 tys., co oznacza, że udział rozwodów po akcesji Polski do UE w ogólnej liczbie rozwodów z lat 1990–2011 wynosi aż 52%. Najwyższe współczynniki rozpadu małżeństw dotyczą województw, które charakteryzują się wysokim poziomem odpływu migrantów – dolnośląskiego, lubuskiego, zachodnio-pomorskiego i warmińsko-mazurskiego. Emigracja oznacza też rozpad rodzin wielopokoleniowych, co będzie skutkowało koniecznością wypracowania skuteczniejszych form instytucjonalnej opieki nad osobami starszymi, które pozostaną w kraju.

Coraz więcej polskich migrantów sprowadza do kraju swojego pobytu rodziny i wiąże swoją przyszłość z życiem na emigracji. Mimo dużego transferu dochodów migrantów do Polski (w 2007 r. stanowiły one blisko 2,5% polskiego PKB) ich wpływna rozwój gospodarczy kraju i poszczególnych regionów jest niewielki, ponieważ wydawane są głównie na bieżącą konsumpcję, co ma wpływ na budżet centralny (poprzez VAT), ale negatywnie przekłada się na budżety samorządów (brak wpływów z tytułu podatków PIT i CIT).

Prof. Marek Okólski zwrócił uwagę, że emigracja zmienia model funkcjonowania polskiej rodziny i może powodować problemy emocjonalne u dzieci migrantów. Stanowi także duże wyzwanie dla naszego systemu edukacji w związku z koniecznością zapewnienia nauczania w języku polskim. Pozytywne rezultaty migracji mają raczej charakter indywidualny i dotyczą poprawy sytuacji materialnej rodzin, wzrostu kompetencji, przedsiębiorczości czy poczucia własnej wartości. Z analiz wynika, że z emigracji powracają przede wszystkim ci, którym się nie powiodło. Mają oni duże problemy ze znalezieniem pracy w Polsce i dlatego duża część z nich decyduje się na ponowny wyjazd. Naukowcy z Komitetu Badań nad Migracjami PAN rekomendują wypracowanie spójnej polityki emigracyjnej państwa, a także polityk regionalnych.