„To, co otrzymaliśmy jako dorobek poprzednich pokoleń, jest zachowane dzięki osobom i środowiskom, którym leży na sercu utrwalanie tej spuścizny. Są to niejednokrotnie osoby anonimowe, działające lokalnie. To pasjonaci historii rejonu, kolekcjonerzy, kronikarze, pragnący ocalić fragmenty większej całości dla potomnych” – mówił marszałek Bogdan Borusewicz na uroczystej gali, 15 listopada 2013 r., w Łazienkach Królewskich w Warszawie. Podczas uroczystości ogłoszono wyniki I edycji konkursu „Strażnik Dziedzictwa Rzeczypospolitej” Custos Monumentorum Rei Publice. Po raz pierwszy tym tytułem uhonorowano osoby i instytucje mające szczególne zasługi dla ochrony i zachowania polskiego dziedzictwa kulturowego w kraju i za granicą. Konkurs, ustanowiony w marcu 2013 r. przez marszałka Senatu, zorganizowano we współpracy z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Narodowym Centrum Kultury.

Tytuł Strażnika Dziedzictwa Rzeczypospolitej przyznano w 3 kategoriach. Oprócz tytułu i nagrody pieniężnej laureaci otrzymali pamiątkowe medale. „Nagrodę krajową dla osób indywidualnych” w wysokości 10 tys. zł i tytuł Strażnika Dziedzictwa Rzeczypospolitej otrzymał Mirosław A. Supruniuk z Torunia za – jak uzasadniono – utworzenie i rozwijanie unikatowego Archiwum Emigracji, dzięki któremu ocalono spuściznę narodową pozostawioną poza granicami kraju.

Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej z Tarnowskich Gór uhonorowano tytułem Strażnika Dziedzictwa Rzeczypospolitej w kategorii „Nagroda krajowa dla instytucji” (20 tys. zł) za wytrwałą, wieloletnią opiekę nad niedocenianym dziedzictwem przemysłowym Ziemi Tarnogórskiej.

W kategorii „Nagroda zagraniczna im. Mieczysława Gębarowicza” (5 tys. euro) tytuł Strażnika Dziedzictwa Rzeczypospolitej przyznano Wołodymyrowi Heryczowi z Ukrainy za wkład w budowanie polsko-ukraińskiego porozumienia na rzecz ocalenia spuścizny historycznej i kulturowej i wieloletnią działalność na rzecz ochrony, rewitalizacji i popularyzacji dziedzictwa materialnego dawnej Rzeczypospolitej.

Jak mówił podczas gali marszałek Bogdan Borusewicz, dziedzictwo narodowe to obiekty i przedmioty powiązane ze zjawiskami historycznymi i kulturowymi społeczeństwa. Świadczy ono o naszych korzeniach, potwierdza w sensie materialnym i duchowym tożsamość narodu. Pokazuje, że nasza spuścizna narodowa jest częścią kultury europejskiej i światowej. Marszałek podkreślił, że Senat wysoko ceni działania podejmowane na rzecz ochrony polskiego dziedzictwa, ponieważ niezwykle ważne jest przekazanie naszych wartości historycznych i kulturowych następnym pokoleniom. Dziękując za przeprowadzenie I edycji, marszałek Bogdan Borusewicz zaznaczył, że pomysłodawcą konkursu był senator Janusz Sepioł, a ostateczny kształt nadała mu wicemarszałek Maria Pańczyk-Pozdziej, przewodnicząca konkursowej kapituły. Marszałek podziękował senatorom zgłaszającym kandydatury do konkursu i kapitule, która musiała rozstrzygnąć, komu przyznać nagrody.

„Strażnik to nie policjant. To raczej stróż, opiekun” – mówił, nawiązując do nazwy nagrody, minister kultury i dziedzictwa narodowego Bogdan Zdrojewski. Jego zdaniem, polskie dziedzictwo potrzebuje wielu takich opiekunów. Wyraził nadzieję, że jeśli za 25 lat spotkamy się w Sali Kongresowej, strażników dziedzictwa będzie na tyle wielu, iż szczelnie ją wypełnią. W opinii ministra, Polsce potrzeba takich ludzi, ponieważ nasze narodowe dziedzictwo w wyniku wieloletniego braku państwowości, wojen i powstań utraciło niezwykle dużo ze swych zbiorów. „Żaden naród w Europie nie stracił tak dużo jak my. Ale z tego też powodu to, co pozostało, wymaga nadzwyczajnej troski” – stwierdził minister Bogdan Zdrojewski.

Podczas gali wręczono pamiątkowe dyplomy wszystkim nominowanym w konkursie o Nagrodę i Tytuł Strażnika Dziedzictwa Rzeczypospolitej Custos Monumentorum Rei Publice. Oprócz laureatów w tegorocznej, I edycji konkursu nominowano do tego wyróżnienia następujące osoby i instytucje:

W kategorii „Nagroda krajowa dla osób fizycznych”:

•  ks. Stanisława Dziedzica z Sękowej za opiekę nad zabytkami architektury drewnianej, wpisanymi na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

W kategorii „Nagroda krajowa dla instytucji”:

• Muzeum Papiernictwa w Dusznikach Zdroju za konserwację i rewitalizację obiektów zabytkowych;
•  powiat gnieźnieński za zainicjowanie i realizację projektu „Tu powstała Polska”;
•  spółkę Thermaleo z Warszawy za łączenie komercyjnej działalności biznesowej z troską o rewitalizację, konserwację i odbudowę obiektów architektury uzdrowiska Szczawnica;
•  Stowarzyszenie Rewitalizacji Cmentarzy Ewangelickich z Ryczywołu za uporządkowanie i rewitalizację zabytkowych cmentarzy na terenie gminy, a także za działania edukacyjne na rzecz uświadamiania lokalnej społeczności wieloetniczności, wielokulturowości i różnorodności religijnej zamieszkiwanego przez nią terenu.

W kategorii „Nagroda zagraniczna im. Mieczysława Gębarowicza”:

• Szkołę Średnią im. Władysława Syrokomli w Wilnie za wieloletnie podtrzymywanie polskich tradycji na Litwie;
• Związek Harcerstwa Polskiego poza granicami Kraju z Wielkiej Brytanii za wieloletnią działalność na rzecz kształtowania tożsamości narodowej młodzieży polonijnej i kultywowania polskiej tradycji;
• Związek Harcerstwa RP, Obwód Kluczborski, za opiekę nad cmentarzami i mogiłami polskimi na Ukrainie.