Posiedzenie: 44. posiedzenie Senatu RP X kadencji, 1 dzień

Wróć na listę posiedzeń

8 i 9 czerwca 2022 r.

Porządek obrad

Zakończone

Stenogram

Wersja PDF

Zapis video

Przemówienie senatora Mariusza Gromki w dyskusji nad punktem 1. porządku obrad

Szanowny Panie Marszałku!

Omawiana nowelizacja ustawy – Prawo ochrony środowiska dotyczy bardzo ważnego problemu społecznego, jakim jest hałas. Musimy mierzyć się z nim na co dzień i przyzwyczaić do jego obecności w naszym życiu. Z hałasem możemy walczyć tylko za pomocą odpowiednich metod oceny hałasu i metod oceny szkodliwych skutków hałasu.

Ustawa, którą rozpatrujemy, ma na celu dostosowanie polskiego prawa do przepisów unijnych wynikających z 2 dyrektyw oraz znowelizowanie niektórych ustaw, co ma pomóc w walce z tym problemem, dlatego będę głosował za przyjęciem tej ustawy. Pierwsza dyrektywa, o sygnaturze 2021/1226 z dnia 21 grudnia 2020 r., odnosi się do wspólnych metod oceny hałasu. Te metody mają być dostosowane do postępu naukowo-technicznego. Druga, komisyjna dyrektywa nr 367/2020 nakłada nowe obowiązki na właściwe organy ochrony środowiska i podmioty zobowiązane. W przepisach dotyczących tej dyrektywy jest mowa o ustalaniu metod oceny szkodliwych skutków hałasu drogowego, kolejowego i lotniczego oraz o podjęciu działań naprawczych na rzecz minimalizacji tychże skutków. Ta ocena ma być ustalana za pomocą specjalnych map hałasu. Jest to właściwe rozwiązanie, które może być ułatwieniem, wskazówką przy tworzeniu w przyszłości innych tematycznych map problemowych. Do konsultacji przy tworzeniu takich miejsc, w których poziom hałasu przekracza normy, powinni zostać zaproszeni mieszkańcy newralgicznych miejsc, ponieważ to oni odczuwają codziennie te niedogodności. Nikt lepiej niż ci, których dotyczy ten problem, nie będzie w stanie ocenić, czy te miejsca zasługują na umieszczenie na tej mapie, czy też nie.

Ponadto projektowana regulacja nowelizuje zapisy innych ustaw. Jedną z nich jest ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS). Lista organów egzekwowania prawa, których opinia jest uwzględniania w procedurze rejestracji organizacji w systemie EMAS, uzupełniona zostanie o prezesa Państwowego Gospodarstwa Wodnego „Wody Polskie”. Przedsiębiorstwo to odpowiada za zagospodarowanie wód i prowadzi postępowania z zakresu wykonywania prawa wodnego. Dzięki swojej działalności posiada dane na temat oddziaływania czynników i organizacji na środowisko wodne.

Wszystkim nam powinno zależeć na tym, abyśmy żyli w przyjaznym środowisku, w którym problem poziomu hałasu zostanie należycie rozwiązany i zostaną wprowadzone inne rozwiązania, które umożliwią skuteczną walkę z tym problemem. Zagłosuję za przyjęciem niniejszej ustawy.

Przemówienie senator Jolanty Hibner w dyskusji nad punktem 1. porządku obrad

Szanowny Panie Marszałku! Wysoka Izbo!

Pod obrady wyższej izby parlamentarnej trafiła przyjęta na pięćdziesiątym czwartym posiedzeniu Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej ustawa o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw; druk sejmowy nr 2210, druk senacki nr 713.

Zasadniczym celem zmiany ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw jest transpozycja: dyrektywy delegowanej Komisji (UE) 2021/1226 z dnia 21 grudnia 2020 r. zmieniającej, w celu dostosowania do postępu naukowo-technicznego, załącznik II do dyrektywy 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do wspólnych metod oceny hałasu; dyrektywy Komisji (UE) 2020/367 z dnia 4 marca 2020 r. zmieniającej załącznik III do dyrektywy 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do ustalenia metod oceny szkodliwych skutków hałasu w środowisku.

W celu ujednolicenia prawa we wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej transponuje się przepisy z dyrektywy 2021/1226 do ustawy – Prawo ochrony środowiska dotyczące nałożenia na podmioty sporządzające strategiczne mapy hałasu obowiązku stosowania nowoczesnych metod oceny hałasu określonych w załączniku do dyrektywy. W wyniku transpozycji dyrektywy 2020/367 organy ochrony środowiska i podmioty sporządzające strategiczne mapy hałasu zostaną wyposażone w narzędzia umożliwiające dokonanie oceny szkodliwych skutków hałasu drogowego, kolejowego i lotniczego. Ustalenie skutków hałasu pozwoli na realizację działań naprawczych na rzecz minimalizacji tych skutków.

W projekcie ustawy o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska rozszerzono uprawnienia marszałka województwa o możliwość nakładania na zarządzającego drogami, które usytuowane są w miastach na prawach powiatu, obowiązku przedłożenia przeglądu ekologicznego. Przegląd ekologiczny ma stanowić materiał do skonkretyzowania zakresu i rodzaju działań naprawczych.

Omawiany projekt ustawy wprowadza także zmiany w art. 184d ustawy z dnia 15 lipca 2015 r. o odnawialnych źródłach energii, wydłużając z dnia 30 czerwca 2022 r. do dnia 16 lipca 2024 r. termin na rozpoczęcie wprowadzania do sieci energetycznej energii pochodzącej z OZE, jednocześnie zachowując dotychczasowe umowy o przyłączenie do sieci dla instalacji z zakresu OZE. Wprowadzona zmiana ma na celu wydłużenie czasu realizacji projektów inwestycyjnych z zakresu OZE. Wprowadzona zmiana zapobiegnie sytuacji, w której zakłady energetyczne wypowiedzą umowę przyłączenia do sieci pomimo zaawansowanego etapu realizacji projektu z zakresu wytwarzania energii z OZE.

Projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska nie budzi zastrzeżeń. Ma on na celu ujednolicenie prawa we wszystkich krajach Wspólnoty Europejskiej. W związku z tym wnoszę o uchwalenie projektu ustawy w zaproponowanym brzmieniu.

Przemówienie senatora Janusza Pęcherza w dyskusji nad punktem 1. porządku obrad

Panie Marszałku! Wysoka Izbo!

Dla komfortu życia potrzebne jest z pewnością czyste środowisko, w tym czysta woda i czyste powietrze czy brak odpadów. Jeżeli chodzi o czystą wodę, brak zanieczyszczenia środowiska odpadami oraz czyste powietrze, świadomość obywateli poszczególnych krajów europejskich jest znaczna. Także w Polsce od kilku lat ta świadomość wyraźnie się zwiększyła. Nie wiem tylko, czy podobnie jest ze świadomością dotyczącą zagrożeń powodowanych nadmiernym hałasem, który ma bardzo negatywny wpływ na nasze zdrowie, nie tylko psychiczne, ale przyczynia się do wielu chorób układu krążenia, zapadalności na chorobę niedokrwienną serca, zaburzeń snu itp. W tym zakresie potrzebna jest zdecydowanie większa edukacja ekologiczna całego społeczeństwa. Wszelkie koszty związane z likwidacją źródeł hałasu – wyprowadzanie ruchu samochodowego czy tramwajowego z centrów miast, obwodnice, specjalne nawierzchnie ulic, cichobieżne tramwaje czy trolejbusy, ekrany dźwiękoszczelne, ograniczenie prędkości, zieleń ochronna, zabudowa oddalona od źródeł hałasu itd., itp. – są mniejszymi w porównaniu z kosztami leczenia skutków zanieczyszczenia środowiska.

Zatem omawiana ustawa to nie tylko kwestia implementacji, czyli technicznego wprowadzenia do polskiego systemu prawnego 2 dyrektyw, ale przede wszystkim jest to zwrócenie uwagi na istotny czynnik, który decyduje o jakości środowiska. Hałas, którego doświadczają mieszkańcy miast, obszarów zurbanizowanych, terenów w pobliżu lotnisk czy instalacji przemysłowych, jest powodem wielu konfliktów i licznych sporów pomiędzy obywatelami a administracją zarządzającą drogami czy administracją samorządową. Częstokroć ograniczenia powodują nowe problemy.

Te 2 dyrektywy muszą zostać wprowadzone do polskiego systemu prawnego. Ich regulacje obejmują nie tylko zmiany ustawy – Prawo ochrony środowiska, ale również zmiany w ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, w szczególności w zakresie strategicznych map hałasu, które mają być przedmiotem opracowania w myśl implementowanych przepisów, oraz programów ochrony środowiska przed hałasem czy też przyznania kompetencji organom kontroli urzędowej w zakresie emisji hałasu. Ustawa przewiduje zmiany w ustawie o krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) polegające na włączeniu do organów uprawnionych m.in. prezesa „Wód Polskich”, który posiada wiele informacji w kwestiach środowiskowych ze wzglądu na swoje kompetencje. Ustawa nakłada też obowiązek przeprowadzania przeglądów ekologicznych, poszerzonych przeglądów, m.in. na wszystkie te organy, które są odpowiedzialne za budowę dróg i administrowanie nimi, ale nie tylko na te, które zarządzają drogami krajowymi, autostradami i drogami szybkiego ruchu, bo obejmuje to również drogi będące w dyspozycji samorządu. Ustawa wprowadza uszczegółowienia, które dotyczą poszczególnych szczebli samorządu, i porządkuje przepisy dotyczące strategicznych map hałasu i programów prewencji.

Zdziwienie może budzić fakt nadania fakultatywnego charakteru obowiązkowi wydawania przez ministra klimatu w porozumieniu z ministrem spraw wewnętrznych i ministrem budownictwa aktu wykonawczego w sprawie m.in. wyznaczania bezpiecznych odległości dla lokalizacji instalacji przemysłowych, rodzajów poważnych awarii oraz parametrów granicznych dla tychże awarii przemysłowych. Fakultatywność wydawania tych przepisów wydaje się niezrozumiała w kontekście założeń, że ustawa ma wzmacniać ochronę środowiska. Dziękuję za uwagę.

Przemówienie senatora Władysława Komarnickiego w dyskusji nad punktem 1. porządku obrad

Szanowny Panie Marszałku! Wysoki Senacie!

Ustawa o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw ma charakter absolutnie techniczny i nie mamy nic przeciwko jej przyjęciu. To jest transpozycja 2 dyrektyw, która musi być dokonana.

Hałas jest rzeczywistym i prawdziwym problemem, tak głośnym i niezauważalnym w Polsce. To jest problem związany z komfortem życia, ale bardzo często jest to problem związany ze zdrowiem Polaków. W tej ustawie dajemy narzędzia do tego, żeby walczyć z hałasem, żeby gwarantować ludziom bezpieczne i zdrowe warunki życia. Jednak ja nie jestem przekonany, że rząd ma jakąkolwiek ochotę tych narzędzi używać, żeby rzeczywiście wprowadzać zmiany, na co ustawa daje szansę.

W prawodawstwie europejskim od wielu lat mamy do czynienia z tego typu działalnością, która wprowadza różnego rodzaju normy, ujednolicając na szczeblu europejskim różne podejścia do tematyki związanej z komfortem życia. Myślę, że ta dyrektywa jest dyrektywą użyteczną. Już kilkanaście lat temu wśród urzędników unijnych, wśród posłów do Parlamentu Europejskiego narastała świadomość, że następują nadmierne regulacje, że za dużo różnego rodzaju szczegółowych praw się stosuje i wprowadza do ustawodawstwa. Wtedy też powołana została specjalna komisja do przeprowadzenia analizy, co należy usunąć z prawodawstwa europejskiego i jak w przyszłości kształtować legislację europejską, aby ona nie była oskarżana o to, że jest zbyt szczegółowa, że za bardzo ingeruje w prawodawstwo krajowe. Tutaj mamy przykład tego, co jest potrzebne i niezbędne, dlatego że do życia, do komfortu życia potrzebne są czysta woda i czyste powietrze. Jeżeli chodzi zarówno o czystą wodę, jak i o czyste powietrze, świadomość obywateli poszczególnych krajów członkowskich europejskich jest jasna i precyzyjna. Szczególnie w Polsce już od kilku lat ta świadomość wzrasta, jeżeli chodzi o sprawę walki o czyste powietrze, sposób finansowania i odchodzenie od szkodliwych substancji energetycznych, spalanych substancji. I w przypadku tej świadomości nastąpił pewien skok jakościowy. Jeżeli chodzi o hałas, myślę, że jesteśmy na początku tej drogi.

Dlatego zwracam się do pani minister, żeby nie poprzestać tylko na implementacji tej dyrektywy i nie zadowolić się uszczegółowieniem możliwości analizy walki z hałasem. Ponieważ te kompetencje są dzielone pomiędzy administracją centralną i samorządową, należałoby po prostu przeprowadzić szkolenia i konferencje, które by uświadamiały samorządom, również urzędnikom szczebla centralnego, jak istotne są działania w tej materii. Podam tylko jeden przykład w związku z tą zmianą prawa, cytuję: „W wyniku tej zmiany następuje rozszerzenie zawartości części opisowej i strategicznej mapy hałasu o ocenę szkodliwych skutków, którą należy sporządzić zgodnie z tą dyrektywą transponowaną do polskiego porządku prawnego. Ocena ta ma na celu ustalenie szkodliwego wpływu hałasu na człowieka, a w szczególności na zapadalność na chorobę niedokrwienną serca oraz wystąpienie znacznej uciążliwości i znacznego zaburzenia snu, oraz inspirować do realizacji działań minimalizujących te negatywne oddziaływania”.

W wielu stolicach europejskich sprawa walki z hałasem od kilku lat przybrała formę istotnych działań poszczególnych partii politycznych, poszczególnych administracji rządzących w metropoliach. Np. w Paryżu od kilku już lat działa biuro merostwa Paryża, do którego każdy obywatel może się zgłosić, protestując w związku z nadmiernym hałasem w jego otoczeniu czy wskazując na ten hałas. Najpierw podejmowane są stosowne działania analityczne co do oceny natężenia tego hałasu. Potem ewentualnie proponowane są zmiany, które miałyby tę sprawę zakończyć. Mało tego, kilka miesięcy temu, bodajże rok temu, wprowadzono w Paryżu specjalne radary do mierzenia poziomu hałasu. One są wprowadzone na razie pilotażowo tylko na 2 lata. Co jest celem ich wprowadzenia? Mają funkcjonować podobnie jak w przypadku przekroczenia prędkości, tzn. w momencie, kiedy normy hałasu zostaną przekroczone, będą wystawiane mandaty. Tak jak powiedziałem, jest to pilotażowy projekt, który po 2 latach zostanie oceniony.

Mówiąc o tym, chciałem pokazać, jak ważną sprawą jest ta kwestia i że nie należy jej minimalizować. Dziękuję.

Przemówienie senatora Beniamina Godyli w dyskusji nad punktem 1. porządku obrad

Panie Marszałku! Wysoki Senacie!

Celem i przedmiotem ustawy o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw jest przeniesienie do polskiego porządku prawnego treści dyrektywy delegowanej Komisji 2021/1226 z dnia 21 grudnia 2020 r. oraz dyrektywy Komisji 2020/367 z 4 marca 2020 r. Rozwiązania zawarte w ustawie zmierzają do zapewnienia ochrony środowiska naturalnego i zdrowia ludzi przed hałasem.

Ustawa przewiduje nałożenie na podmiot sporządzający strategiczne mapy hałasu obowiązek stosowania zaktualizowanych metod ocen hałasu, właśnie w celu prawidłowego wykonania strategicznych map hałasu z uwzględnieniem najnowszej wiedzy. Nakłada również obowiązek stosowania metod oceny hałasu określonych w załączniku do dyrektywy, co ma na celu umożliwienie dokonania w sposób jednorodny oceny szkodliwych skutków hałasu drogowego, kolejowego i lotniczego, a także podjęcie działań, aby zminimalizować te negatywne skutki dla środowiska.

Ustawa wprowadza zmiany w ustawie – Prawo ochrony środowiska, ustawie o krajowym systemie ekozarządzania i audytu, ustawie o odnawialnych źródłach energii oraz ustawie o elektromobilności i paliwach alternatywnych.

W ustawie o odnawialnych źródłach energii słusznie wprowadzono zmianę wydłużającą do 16 lipca 2024 r. maksymalny termin rozpoczęcia wprowadzania energii z OZE do sieci. Zmiana ta pozwoli podmiotom realizującym projekty z zakresu OZE na dalszą ich realizację.

Jak już wcześniej omówiono, nowelizacja ma na celu przyjęcie dyrektyw unijnych. Zgodzić się należy, że jej treść odzwierciedla założenia wymienionych dokumentów unijnych.

Jedyne, na co można by zwrócić uwagę, to fakt, że kilka zmian zostało wprowadzonych w trakcie drugiego czytania w Sejmie, co może oznaczać, że w tym zakresie zmiany nie przeszły pełnej ścieżki legislacyjnej. Dotyczy to zmian w ustawie o odnawialnych źródłach energii oraz w ustawie o elektromobilności i paliwach alternatywnych. Wydaje się, że Biuro Legislacyjne Senatu słusznie zwróciło na to uwagę, gdyż okoliczność ta może podawać w wątpliwość konstytucyjność wskazanych zmian.

Poza tym ustawa została odpowiednio przygotowana i skonsultowana, zachowany został odpowiedni termin wdrożenia dyrektyw. Akt ten jest do zaakceptowania z poprawkami przygotowanymi przez Komisję Środowiska. Dziękuję.

Przemówienie senatora Ryszarda Świlskiego w dyskusji nad punktem 1. porządku obrad

Panie Marszałku! Wysoka Izbo!

Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw ma na celu wprowadzenie zmian w przepisach dotyczących poważnych awarii przemysłowych, zminimalizowanie szkód związanych z nadmiernym hałasem w środowisku oraz poszerzenie listy organów egzekwowania prawa o prezesa Państwowego Gospodarstwa Wodnego „Wody Polskie”. Ponadto projekt ustawy dokonuje transpozycji do polskiego porządku prawnego 2 unijnych dyrektyw – dyrektywy delegowanej Komisji 2021/1226 z dnia 21 grudnia 2020 r. zmieniającej, w celu dostosowania do postępu naukowo-technicznego, załącznik II do dyrektywy 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do wspólnych metod oceny hałasu oraz dyrektywy Komisji 2020/367 z dnia 4 marca 2020 r. zmieniającej załącznik III do dyrektywy 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do ustalenia metod oceny szkodliwych skutków hałasu w środowisku.

Podmioty zarządzające drogami będą miały obowiązek sporządzenia oraz przedłożenia marszałkowi województwa przeglądu ekologicznego. Na ten moment marszałek województwa może nałożyć ten obowiązek na zarządzających autostradami i drogami ekspresowymi w miastach na prawach powiatu. W tej kwestii kompetencje marszałka województwa zostaną rozszerzone o kontrolę nad innymi drogami, czego rezultatem będzie wprowadzenie działań naprawczych dotyczących dróg.

Zaś w art. 73a omawianego projektu minister właściwy do spraw klimatu otrzyma obligatoryjne upoważnienie, uregulowane w drodze rozporządzenia wydanego w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych oraz ministrem właściwym do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa w sprawie sposobu ustalania bezpiecznej odległości przy lokalizacji nowych zakładów stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej. Takie działania mogą zapobiec wystąpieniu poważnych awarii przemysłowych zagrażających życiu lub zdrowiu obywateli.

Zmiany w ustawie są potrzebne, ponieważ m.in. zobligują właściwe podmioty oraz organy ochrony środowiska zobowiązane do sporządzenia odpowiednich, strategicznych map hałasu do stosowania jednorodnego sposobu oceny szkodliwych skutków hałasu lotniczego, drogowego i kolejowego.

Mimo to zastanawia mnie, jak będzie wyglądało wdrażanie nowych przepisów oraz kto będzie sprawował nad nimi kontrolę.

Hałasy występujące w środowisku są dużym utrudnieniem dla codziennego funkcjonowania, ponieważ ich nadmiar powoduje ogólne rozdrażnienie, a hałas występujący w nocy może spowodować bezsenność. Warto byłoby wprowadzić szereg zmian, które wyjdą nam na dobre. Dziękuję.

Przemówienie senatora Janusza Gromka w dyskusji nad punktem 1. porządku obrad

Szanowny Panie Marszałku! Wysoka Izbo!

Ustawa o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw dokonuje transpozycji dyrektyw dotyczących wspólnych metod oceny hałasu oraz metod oceny szkodliwych skutków hałasu. Ponadto ustawa m.in. zmienia przepisy o poważnych awariach przemysłowych, a także poszerza listę organów egzekwowania prawa o prezesa Państwowego Gospodarstwa Wodnego „Wody Polskie”.

Standaryzacja, szczególnie w tak ważnym obszarze jak bezpieczeństwo, jest zjawiskiem niezwykle pozytywnym. Zapewnia równe standardy w danych dziedzinach dla wszystkich mieszkańców, niezależnie od regionu Polski.

Ważnym aspektem proponowanych zmian jest rozszerzenie właściwości marszałka województwa o możliwość nakładania na zarządzającego drogami innymi niż autostrady i drogi ekspresowe, usytuowanymi w miastach na prawach powiatu, obowiązku polegającego na sporządzeniu i przedłożeniu marszałkowi województwa przeglądu ekologicznego. Przegląd ekologiczny służy usprawnieniu działalności marszałka województwa realizowanej w trybie art. 362 p.o.ś. Stanowi bowiem istotny wyjściowy materiał do skonkretyzowania zakresu i rodzaju działań naprawczych optymalnych z punktu widzenia środowiska i zarządzającego przedmiotową drogą.

Równie ważne są zapisy dotyczące OZE. W art. 4 nowelizacji wprowadzono zmianę w art. 184d ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii – DzU z 2021 r. poz. 610, 1093, 1873 i 2376 oraz z 2022 r. poz. 467 – wydłużającą z dnia 30 czerwca 2022 r. do dnia 16 lipca 2024 r. upływ maksymalnego terminu na rozpoczęcie wprowadzania energii z OZE do sieci, przy zachowaniu którego pozostają w mocy dotychczasowe umowy o przyłączenie do sieci dla określonych w tym przepisie kategorii projektów z zakresu OZE. Zmiana ma na celu zagwarantowanie dodatkowego czasu dla podmiotów realizujących projekty z zakresu OZE.

Przemówienie senator Danuty Jazłowieckiej w dyskusji nad punktem 1. porządku obrad

Szanowny Panie Marszałku! Wysoka Izbo!

Nowelizacja ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw dostosowuje polskie przepisy do dyrektyw Unii Europejskiej, które dotyczą ustalenia zaktualizowanych metod oceny hałasu oraz metod oceny szkodliwych skutków hałasu w środowisku. Chodzi tu m.in. o obowiązek stosowania zaktualizowanych metod oceny hałasu, uwzględniających najnowszą wiedzę w tym zakresie.

Na mocy nowych przepisów zarządzający głównymi drogami, liniami kolejowymi oraz lotniskami, a także prezydenci miast powyżej 100 tysięcy mieszkańców, którzy sporządzają strategiczne mapy hałasu, będą musieli stosować zaktualizowane, zgodne z przepisami unijnymi metody oceny hałasu. Z kolei organy ochrony środowiska, tj. marszałkowie województw, i podmioty sporządzające strategiczne mapy hałasu zostaną wyposażone w narzędzie umożliwiające dokonanie w jednorodny sposób oceny szkodliwych skutków hałasu drogowego, kolejowego i lotniczego. Marszałek województwa będzie mógł nałożyć na zarządzającego drogami innymi niż autostrady i drogi ekspresowe usytuowane w miastach na prawach powiatu obowiązek sporządzenia i przedłożenia mu przeglądu ekologicznego. Pozyskane informacje na temat faktycznego oddziaływania konkretnego obiektu na środowisko oraz propozycje działań naprawczych w przypadku, gdy obiekt nie spełnia przepisów o ochronie środowiska, pozwolą na usprawnienie działalności marszałka województwa, który dokonuje analiz w postępowaniu mającym ograniczyć negatywne oddziaływanie na środowisko. Ważne jest, żeby pamiętać o tym, że na etapie opracowywania programu ochrony przed hałasem społeczeństwo może brać aktywny udział w realizacji swoich praw i dostępu do informacji w sprawach dotyczących ochrony środowiska.

Nowela umożliwia uregulowanie, poprzez rozporządzenie, sposobu ustalania bezpiecznej odległości w przypadku lokalizacji nowych zakładów stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej. Dotyczy to także nowych inwestycji w sąsiedztwie takich zakładów, określenia rodzajów poważnych awarii przemysłowych i parametrów granicznych oddziaływania potencjalnych skutków takich awarii.

Szanowny Panie Marszałku, Wysoka Izbo, w nowej regulacji przepisów zawarta została, niezwiązana bezpośrednio z ustawą – Prawo ochrony środowiska, poprawka autorstwa PiS, na mocy której wydłużono z 30 czerwca 2022 r. do 16 lipca 2024 r. termin na wprowadzenie energii z OZE do sieci energetycznej. Jak tłumaczono, chodziło o zażegnanie niebezpieczeństwa zerwania umów z niektórymi kategoriami wytwórców energii odnawialnej o przyłączenie do sieci. Zgodnie z art. 184 ustawy o OZE powinni oni rozpocząć wprowadzanie tej energii do sieci energetycznej do 30 czerwca 2022, jednak z powodu 2 lat pandemii COVID oraz wojny na Ukrainie niektórzy inwestorzy mają opóźnienia w realizacji tych inwestycji mimo wysokiego stopnia zaawansowania prac.

Chociaż zdecydowanie potępiam wrzutki do ustaw, to tym razem uważam, że ze względu na konieczność podejmowania przez Polskę wysiłków na rzecz uniezależnienia się od zewnętrznych źródeł energii oraz ze względu na dobro podmiotów, w tym samorządów, biorących udział w projektach OZE powinniśmy wyjątkowo poprzeć ten zapis.

Szanowny Panie Marszałku, Wysoka Izbo, wiem, że zasadniczym celem procedowanej noweli prawa ochrony środowiska jest tylko i wyłącznie wdrożenie dyrektyw europejskich, ujednolicenie unijnej metodyki pomiaru, zbadanie aktualnego stanu klimatu akustycznego, a także stworzenie baz danych. Nie mam też wątpliwości, że wprowadzenie obowiązku stosowania zaktualizowanych metod oceny hałasu korzystnie wpłynie na zapewnienie właściwego klimatu akustycznego w środowisku.

Trudno nie zauważyć, że chociaż metody mierzenia hałasu są bardzo ważne, to kluczowe pozostają dopuszczalne poziomy hałasu, w tym komunikacyjnego. W Polsce w miastach powyżej 100 tysięcy mieszkańców w zabudowie śródmiejskiej nie może on przekraczać 70 dB w dzień i 65 dB w nocy. Na osiedlach z zabudową wielorodzinną norma wynosi odpowiednio 68 dB i 59 dB, a w zabudowie jednorodzinnej – 64 dB i 59 dB. Progi te zostały podniesione przed 10 laty, co wiązało się ze złagodzeniem dopuszczalnych długookresowych poziomów hałasu. Decyzja ta przełożyła się na ograniczenie na mapach akustycznych zasięgu terenów przekraczających poziom hałasu oraz, co za tym idzie, na istotne zmniejszenie liczby mieszkańców, których należałoby objąć ochroną przed hałasem. Jak wynika z przeprowadzonej w 2013 r. kontroli NIK, jeszcze 22 października 2012 r. niemal 48% mieszkańców Łodzi zagrożonych było uciążliwymi odgłosami, a dzień później, po podniesieniu progów, było ich tylko 22%. W Radomiu nowe normy hałasu przełożyły się na prawie sześciokrotny spadek osób przebywających na takich terenach, a w Gorzowie Wielkopolskim ten spadek był nawet dziesięciokrotny. Trzeba przy tym przypomnieć, że wzrost poziomu hałasu o 10 dB przekłada się na dziesięciokrotny wzrost natężenia dźwięku, mocy akustycznej.

Przesadnie obniżone normy natężenia przyspieszają postęp miast – istnieją mniejsze ograniczenia przy realizacji nowych projektów, nie trzeba również inwestować środków na niwelację nieprawidłowości na terenach już zagospodarowanych. Z drugiej strony utrzymanie takiego stanu, jakkolwiek wygodne, stanowi bombę z opóźnionym zapłonem. Świadomość ekologiczna Polaków ciągle rośnie. Jeszcze kilkanaście lat temu jakość powietrza interesowała wyłącznie nielicznych, dziś takich osób w miastach jest zdecydowanie więcej. I choć rozwijaliśmy się przed laty w błyskawicznym tempie, dziś musimy wydawać ogromne kwoty, aby ostatecznie jakość powietrza była akceptowalna, a przynajmniej nieszkodliwa dla obywateli. Podobnie będzie w przypadku zanieczyszczenia hałasem. Tolerując obecne przepisy, nie tylko nie zmierzamy do poprawienia jakości życia współczesnych obywateli, ale też skazujemy przyszłe pokolenia na ciężką i kosztowną modernizację.

Szanowny Panie Marszałku, Wysoka Izbo, według ostatnich dostępnych danych Europejskiej Agencji Środowiska z 2017 r. aż 4,4 miliona Polaków jest w ciągu dnia narażonych na nadmierny hałas związany z ruchem ulicznym. Niestety jesteśmy dopiero na początku jakościowej przemiany. Jestem przekonana, że dopuszczalne długookresowe poziomy hałasu w dużych miastach wymagają weryfikacji w zakresie prawidłowości ich ustalenia. Trzeba podkreślić, że WHO uznała hałas dobiegający z dróg publicznych za jedno z największych zagrożeń ekologicznych we współczesnym świecie. Dźwięki powyżej 55 dB mają niekorzystny wpływ na zdrowie człowieka. Powodują osłabienie słuchu, zmiany w naczyniach włosowatych i mięśniu sercowym, zmiany w psychice, zmęczenie, rozdrażnienie, bóle głowy, brzucha i mięśni. Obowiązujące w Polsce dopuszczalne poziomy hałasu nie zapewniają ludziom odpowiedniej ochrony akustycznej.

Sądzę, że z uwagi na koszty zdrowotne dla społeczeństwa konieczne jest obniżenie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku aż do osiągnięcia poziomów rekomendowanych przez WHO. Co więcej, ze względu na niską społeczną świadomość zagrożeń związanych z hałasem uważam, że potrzebna jest długofalowa akcja informacyjna.

Przemówienie senatora Aleksandra Szweda w dyskusji nad punktem 1. porządku obrad

Panie Marszałku! Wysoka Izbo!

Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw dokonuje transpozycji dyrektyw dotyczących wspólnych metod oceny hałasu oraz metod oceny szkodliwych skutków hałasu. Ponadto ustawa m.in. zmienia przepisy o poważnych awariach przemysłowych, a także poszerza listę organów egzekwowania prawa o prezesa Państwowego Gospodarstwa Wodnego „Wody Polskie”.

Jak podkreślono w ocenie skutków regulacji, w niniejszej nowelizacji:

„1. Nadano charakter fakultatywny obowiązkowi ministra właściwego do spraw klimatu, który polega na uregulowaniu, w drodze rozporządzenia, kwestii sposobu ustalania bezpiecznej odległości w przypadku lokalizacji nowych zakładów stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej oraz nowych inwestycji w sąsiedztwie zakładów stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (zgodnie z art. 73 ust. 4 i 5 POŚ), określenia rodzajów poważnych awarii przemysłowych i parametrów granicznych oddziaływania potencjalnych skutków poważnych awarii przemysłowych. Nie spowoduje to odstąpienia od realizacji tego upoważnienia i wydania rozporządzenia, lecz wyłączy spod presji czasu proces dochodzenia do ustalenia przedmiotowej regulacji w sposób w pełni wykorzystujący wiedzę i doświadczenie krajowe oraz innych państw członkowskich Unii Europejskiej.

2. W celu transpozycji dyrektywy delegowanej Komisji (UE) 2021/1226, w projekcie ustawy o zm. POŚ, nałożono na podmiot sporządzający strategiczne mapy hałasu obowiązek stosowania zaktualizowanych metod oceny hałasu określonych w załączniku do tej dyrektywy. W wyniku transpozycji dyrektywy 2021/1226, proces sporządzania strategicznych map hałasu przez podmioty do tego zobowiązane będzie uwzględniać najnowszą wiedzę w tym zakresie. Ponadto korekta opisu etapów obliczeń wskazanych w poprzedniej dyrektywie Komisji (UE) 2015/996 z dnia 19 maja 2015 r. ustanawiającej wspólne metody oceny hałasu zgodnie z dyrektywą 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz. Urz. UE L 168 z 01.07.2015, str. 1 i Dz. Urz. UE L 5 z 10.01.2018, str. 35) umożliwi tym podmiotom prawidłowe wykonanie strategicznych map hałasu. Należy jednocześnie wskazać, że źle wykonana strategiczna mapa hałasu stanowi podstawę do opracowania programu, w którym błędy z niej wynikające będą powielane. Programy nakładają na zarządzającego główną drogą, główną linią kolejową czy głównym lotniskiem obowiązek podejmowania konkretnych działań, które związane będą z konkretnymi kosztami.

3. W celu transpozycji dyrektywy 2020/367 nałożono na podmiot sporządzający strategiczne mapy hałasu obowiązek stosowania metod oceny hałasu określonych w załączniku do tej dyrektywy. W wyniku transpozycji dyrektywy 2020/367 organy ochrony środowiska i podmioty zobowiązane do sporządzania strategicznych map hałasu zostaną wyposażone w narzędzie umożliwiające, w odniesieniu do populacji ludzkiej, dokonanie w jednorodny sposób oceny szkodliwych skutków hałasu drogowego, kolejowego i lotniczego, a w szczególności oceny wpływu tych hałasów na powstawanie IHD, HA oraz HSD. Ustalenie tych szkodliwych skutków pozwoli na podjęcie, między innymi w ramach sporządzania i realizacji programów ochrony środowiska przed hałasem, racjonalnych działań naprawczych na rzecz minimalizacji tych skutków.

4. Rozszerzono właściwość marszałka województwa o możliwość nakładania na zarządzającego drogami innymi niż autostrady i drogi ekspresowe usytuowanymi w miastach na prawach powiatu obowiązku polegającego na sporządzeniu i przedłożeniu marszałkowi województwa przeglądu ekologicznego. Przegląd ekologiczny służy usprawnieniu działalności marszałka województwa, realizowanej w trybie art. 362 POŚ. Stanowi bowiem istotny wyjściowy materiał do skonkretyzowania zakresu i rodzaju działań naprawczych, optymalnych z punktu widzenia środowiska i zarządzającego przedmiotową drogą.

5. Wprowadzono w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko zmiany porządkujące brzmienie niektórych przepisów tej ustawy, w związku ze zmianą numeracji przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska odnoszących się do strategicznych map hałasu i programów ochrony środowiska przed hałasem, usunięto przepisy odnoszące się do przepisów już uchylonych przez inne ustawy, a także dostosowano przepisy tej ustawy do zmian wprowadzonych w innych ustawach. Rozszerzono katalog organów egzekwowania prawa o organ dysponujący instrumentami zarządzania zasobami wodnymi takimi jak zgody wodnoprawne czy opłaty za usługi wodne.

Oczekiwane efekty proponowanych zmian to:

1) w wyniku dostosowania oraz korekty obowiązujących metod sporządzania strategicznych map hałasu do najnowszej wiedzy w tym zakresie oczekiwanym efektem proponowanej zmiany będzie umożliwienie podmiotom zobowiązanym do sporządzania strategicznych map hałasu prawidłowego ich wykonania;

2) wprowadzenie narzędzia do realizacji obowiązkowej oceny szkodliwych skutków hałasu w środowisku, determinowanych m.in. przez powstawanie IHD, HA, HSD;

3) dokonanie pogłębionych analiz ze wszystkimi zainteresowanymi podmiotami, na rzecz uregulowania, w drodze rozporządzenia, sposobu ustalania bezpiecznej odległości w przypadku lokalizacji nowych zakładów stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej oraz nowych inwestycji w sąsiedztwie zakładów stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, określenia rodzajów poważnych awarii przemysłowych i parametrów granicznych oddziaływania potencjalnych skutków poważnych awarii przemysłowych, co pozwoli na osiągnięcie wysokiego poziomu merytorycznego przedmiotowej materii regulacji;

4) spójność numeracji przepisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko z numeracją przepisów POŚ;

5) kompleksowe podejście do analizy zgodności organizacji wnioskującej o rejestrację rejestracji w systemie EMAS z wymaganiami prawnymi z zakresu ochrony środowiska.

Całokształt zmian proponowanych w projekcie ustawy powinien wpłynąć pozytywnie na zapewnienie właściwego stanu środowiska, a w szczególności na właściwy klimat akustyczny w środowisku, a tym samym na zdrowie i dobrostan człowieka. Cel projektu nie może zostać osiągnięty przy pomocy innych środków, jest konieczne wprowadzenie zmian w ustawie, zgodnie z propozycją przedstawioną w projektowanej regulacji”. Dziękuję bardzo.

Przemówienie senatora Adama Szejnfelda w dyskusji nad punktem 1. porządku obrad

Ustawa o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw, najogólniej mówiąc, dokonuje transpozycji dyrektyw dotyczących wspólnych metod oceny hałasu oraz metod oceny szkodliwych skutków hałasu. Ponadto ustawa m.in. zmienia przepisy o poważnych awariach przemysłowych, a także poszerza listę organów egzekwowania prawa o prezesa Państwowego Gospodarstwa Wodnego „Wody Polskie”.

Ustawa w szczególności ma na celu transpozycję do polskiego systemu prawa dyrektywy Komisji (UE) 2021/1226 z dnia 21 grudnia 2020 r. oraz dyrektywy Komisji (UE) 2020/367 z dnia 4 marca 2020 r. Ponadto ustawa wprowadza zmiany do przepisów o ochronie środowiska przed hałasem, o których mowa w ustawie – Prawo ochrony środowiska, m.in.: dokonuje uszczegółowienia przepisów dotyczących właściwości organów ochrony środowiska itp.

Ustawę uznaję za słuszną i potrzebną, co oznacza, że będę głosował za jej przyjęciem.

Przemówienie senatora Aleksandra Szweda w dyskusji nad punktem 2. porządku obrad

Panie Marszałku! Wysoka Izbo!

Rządowy projekt ustawy o portowych urządzeniach do odbioru odpadów ze statków rozszerza zakres definicji odpadów ze statków w celu objęcia nią wszelkich odpadów powstających na statkach. Ponadto nakłada obowiązki na porty i przystanie morskie, np. obowiązek utrzymania odpowiednich urządzeń odbiorczych. Reguluje także kwestię odbioru odpadów ze statków czy wydawania pokwitowań; nakłada obowiązek opracowywania planów odbioru odpadów czy przedkładania co 2 lata raportów.

W ocenie skutków regulacji podkreślono: „W związku z wprowadzeniem licznych zmian przez Dyrektywę PRF konieczne jest przyjęcie nowej ustawy o portowych urządzeniach do odbioru odpadów ze statków i uchylenie ustawy z dnia 12 września 2002 r. o portowych urządzeniach do odbioru odpadów oraz pozostałości ładunkowych ze statków (Dz.U. z 2020 r. poz. 1344). Projekt ustawy zakłada implementację wyżej opisanych zmian wprowadzonych Dyrektywą PRF. Projektowane przepisy uaktualniają i uzupełniają definicje ustawowe. Projekt ustawy przewiduje m.in. rozszerzenie zakresu definicji «odpadów ze statków» w celu objęcia nią wszelkich odpadów powstających na statkach. Projekt ustawy nakłada na porty i przystanie morskie obowiązek utrzymania odpowiednich portowych urządzeń do odbioru odpadów ze statków (dostosowanych do kryteriów wyszczególnionych w Dyrektywie PRF), odbioru odpadów ze statków oraz wydania pokwitowania. Przepisy również przewidują zobowiązanie portów i przystani morskich do opracowywania planów gospodarowania odpadami ze statków, obowiązek przedkładania co 2 lata raportów oraz inne obowiązki informacyjne. Projekt ustawy implementuje również zasady naliczania opłat za odbiór odpadów ze statków przewidzianych przez Dyrektywę PRF. Jednocześnie, w celu zapewnienia efektywności projektowanym przepisom, projekt ustawy wprowadza sankcje karne i administracyjne za nieprzestrzeganie przepisów ustawy. Ponadto projekt ustawy zakłada nowelizację ustawy z dnia 16 marca 1995 r. o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki (Dz.U. z 2020 r. poz. 1955) w celu implementacji obowiązków nałożonych na statki przez Dyrektywę PRF. Projekt ustawy przewiduje aktualizację i rozszerzenie pojęć zdefiniowanych zawartych w art. 4 ww. ustawy. Ponadto projekt ustawy zakłada nadanie nowego brzmienia art. 10 ustawy, który określa obowiązki statków w zakresie informowania o odpadach ze statków, zdawania ich do portowych urządzeń do odbioru odpadów ze statków oraz ustanawia odstępstwa od tych wymagań. Nowelizacja ustawy jest również istotna z perspektywy implementacji zobowiązań inspekcyjnych przewidzianych przez Dyrektywę PRF, gdyż jednoznacznie określa ona kompetencję dyrektorów urzędów morskich w tym zakresie. Ponadto projekt ustawy przewiduje wprowadzenie przepisów penalizujących brak realizacji obowiązku informacyjnego o odpadach oraz zdawania ich do portowych urządzeń do odbioru odpadów ze statków. Istnieje również konieczność zmiany art. 3 ust. 1 pkt. 32 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2022 r. poz. 699) w celu określenia podmiotu definiowanego jako wytwórcę odpadów ze statku. Projektowane przepisy zakładają wskazanie podmiotu świadczącego usługę odbioru odpadów ze statków w porcie lub przystani morskiej. Należy jednocześnie wskazać, że pełna transpozycja Dyrektywy PRF będzie wymagała przyjęcia rozporządzeń wykonawczych przewidzianych w projekcie ustawy”. Dziękuję bardzo.

Przemówienie senatora Janusza Pęcherza w dyskusji nad punktem 2. porządku obrad

Panie Marszałku! Wysoka Izbo!

Omawiana ustawa o portowych urządzeniach do odbioru odpadów ze statków w zakresie swojej regulacji wdraża dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej z 17 kwietnia 2019 r. w sprawie portowych urządzeń do odbioru odpadów ze statków. Ustawa jest przedłożeniem rządowym, ale spóźnionym o prawie rok. Została ona jednak dobrze skonsultowana z zainteresowanymi podmiotami, co częściowo tłumaczy ten długotrwały proces legislacyjny.

Regulacje ustawowe dokonane w tym akcie prawnym są bardzo ważne. W akwenach Unii Europejskiej aż 30% odpadów jest generowanych przez źródła morskie. Ponadto szacuje się, że rocznie aż 12 milionów ton odpadów plastikowych jest wytwarzanych na statkach i trafia do mórz i oceanów. Te dane zmuszają nas do podejmowania wszelkich dostępnych działań, które radykalnie zmniejszą to dramatyczne zanieczyszczanie wód.

Ustawa wymusza takie dostosowanie warunków technicznych, żeby w portach można było odbierać, bezpiecznie pod względem ekologicznym, różne odpady wytwarzane na statkach. Sam zakaz zrzucania odpadów do morza przez statki nie wystarcza. W portach państw członkowskich muszą zostać stworzone warunki techniczne i logistyczne umożliwiające odbiór ze statków wszystkich rodzajów odpadów. Określa się tu obowiązki i odpowiedzialności wszystkich podmiotów za wdrażanie przepisów niniejszej ustawy, w tym w szczególności obowiązki podmiotów zarządzających portami w zakresie zapewnienia dostępu do portowych urządzeń do odbioru odpadów ze statków, zasady sporządzania planów gospodarowania odpadami ze statków, zasady ustalania opłat z tytułu kosztów utrzymania i eksploatacji portowych urządzeń do odbioru odpadów ze statków oraz zasady sprawowania przez organy administracji morskiej nadzoru nad przestrzeganiem przepisów tej ustawy. Ponadto reguluje się obowiązki i odpowiedzialności wszystkich podmiotów w sposób czytelny i zgodny z prawem Unii Europejskiej.

Dobrym rozwiązaniem ustawowym jest tzw. opłata pośrednia, uiszczana przez armatora statku zawijającego do portu niezależnie od faktu zdawania odpadów do portowych urządzeń do odbioru ze statków. Ma ona zniechęcać do nielegalnych zrzutów odpadów do morza zgodnie z zasadą, że opłata w porcie i tak zostanie poniesiona. Najważniejsze w tym wszystkim będzie oczyszczenie Morza Bałtyckiego. Oby stało to się jak najszybciej.

Będę głosować za przyjęciem tej ustawy wraz z kilkoma poprawkami legislacyjnymi. Dziękuję za uwagę.

Przemówienie senatora Janusza Gromka w dyskusji nad punktem 2. porządku obrad

Szanowny Panie Marszałku! Wysoka Izbo!

Ustawa o portowych urządzeniach do odbioru odpadów ze statków m.in rozszerza zakres definicji odpadów ze statków w celu objęcia nią wszelkich odpadów powstających na statkach. Ponadto nakłada nowe obowiązki na porty i przystanie morskie, np. obowiązek utrzymania odpowiednich urządzeń odbiorczych. Reguluje także kwestię odbioru odpadów ze statków czy wydawania pokwitowań, nakłada obowiązek opracowywania planów odbioru odpadów czy przedkładania co 2 lata raportów. Dotyczy to też tysięcy statków, które należy zmodernizować. Jest to prawidłowym kierunkiem w związku z tym, czego przykładem jest nasz mały Bałtyk, morze, którego środowisko było i jest zaśmiecane.

Jako wieloletni prezydent miasta Kołobrzegu, uzdrowiska nad samym Bałtykiem, wiem, jak ważne jest dbanie o ekosystem Morza Bałtyckiego. Jednak takie działania muszą być realizowane ze wsparciem państwa. Działanie na rzecz zmniejszania zanieczyszczenia Bałtyku to działania na lata, a ich efekty nie będą szybko widoczne.

Istnieje potrzeba dostosowania polskiego systemu prawnego do unijnego reżimu odbioru odpadów ze statków. W czasie eksploatacji statków są generowane liczne odpady, które w wyniku zrzutu do morza mogą stanowić zagrożenie dla morskiej flory i fauny. Pomimo że większość odpadów znajdujących się w morzach jest generowana przez źródła lądowe, to statki również w istotny sposób przyczyniają się do zanieczyszczania mórz. Istnienie systemu odbioru odpadów w portach, w tym odpowiednich portowych urządzeń do odbioru odpadów ze statków jest niezbędne do umożliwienia statkom wywiązania się z obowiązków z zakresu gospodarki odpadami. W tym kontekście istotne jest również skonstruowanie reżimu opłat za odbiór odpadów ze statków w sposób, który nie stworzy zachęty do nielegalnego zrzutu odpadów do morza.

Konieczne wydaje się zaproponowanie programu wsparcia dla polskich portów w przystosowaniu do nowego prawa. Wsparcie finansowe jest niezbędne do skutecznej budowy wymagalnej infrastruktury, szczególnie w przypadku mniejszych portów.

Przykładem braku standaryzacji i swobodnej decyzyjności w tym zakresie jest przykład jednego z kołobrzeskich statków wycieczkowych, który na skutek odmienności przepisów w innym kraju Unii Europejskiej musiał zawiesić swoją działalność w zakresie rejsów do tegoż kraju. Było to spowodowane brakiem odpowiedniej infrastruktury do przechowywania zanieczyszczeń. Dofinansowanie armatorów do przystosowania się jednostek pływających po morzach, w tym Bałtyku, pomogłoby w realizacji tak ważnej gałęzi gospodarki jak gospodarka morska.

Przemówienie senatora Mariusza Gromki w dyskusji nad punktem 3. porządku obrad

System podatkowy państwa powinien cechować się przejrzystością przepisów, a także sprawiedliwością wobec podatników, a procedowane przepisy ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw w sposób konkretny ulepszą i uproszczą polski system podatkowy, dlatego będę głosował za przyjęciem niniejszej ustawy.

Właściwe jest obniżenie z 17% do 12% stawki podatku obowiązującej w pierwszym przedziale skali podatkowej oraz umożliwienie przedsiębiorcom nierozliczającym podatku wg skali podatkowej odliczenia części zapłaconych składek zdrowotnych związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą opodatkowaną jednolitym 19-procentowym podatkiem, ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych oraz kartą podatkową. Z kolei przedsiębiorcy rozliczający podatek według skali podatkowej zapłacą niższy podatek dzięki obniżonej stawce podatku.

Pozytywnie należy także ocenić uchylenie ulgi dla kasy średniej czy wprowadzenie nowej ulgi dla osób samotnie wychowujących dziecko. Warto jednak podkreślić, że w przypadku, gdy uchylenie tzw. ulgi dla klasy średniej mogłoby mieć niekorzystny wpływ, przewidziano uprawnienie do pomniejszenia zobowiązania podatkowego o wysokość ubytku spowodowanego zmianą systemu.

Rozsądne jest zagwarantowanie podatnikom zmiany wyboru skali podatkowej za dochody osiągnięte wyłącznie w 2022 r. według zasad określonych w niniejszej ustawie poprzez zawiadomienie o swoim wyborze właściwego naczelnika urzędu skarbowego w terminie od 1 stycznia 2023 r. do 2 maja 2023 r.

Wobec faktu obniżenia stawki podatku w skali podatkowej z 17% do 12%, aby zagwarantować udogodnienia podatkowe także przedsiębiorcom rozliczających się według jednolitej, 19-procentowej stawki, słusznie wprowadza się odliczenie od dochodu lub zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów z działalności gospodarczej zapłaconej przez podatnika składki na ubezpieczenie zdrowotne związanej z działalnością opodatkowaną w tej formie. Prawo do odliczenia części zapłaconych składek zdrowotnych przysługiwać będzie również podatnikom, którzy opodatkowują przychody z działalności gospodarczej ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych. Dodatkowo dobrym rozwiązaniem jest umożliwienie odliczenia 19% zapłaconej składki zdrowotnej od karty podatkowej.

Procedowana ustawa wprowadza wiele innych zmian, o których nie w sposób wspomnieć. Nowelizacje te należy jednak ocenić jako słuszne i uzasadnione.

Jestem przekonany, że dzięki procedowanej ustawie polscy podatnicy nie będą mieli problemów z interpretacją przepisów, a tym samym będą mogli rozliczać się w sposób prosty i sprawiedliwy, a sytuacja żadnego płatnika podatku nie zostanie pogorszona, wręcz przeciwnie.

Przemówienie senator Haliny Biedy w dyskusji nad punktem 3. porządku obrad

Szanowny Panie Marszałku! Wysoka Izbo!

Procedowany projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw, mający na celu poprawę obowiązującego prawodawstwa podatkowego, jest aktem prawnym jak najbardziej pożądanym, jednak moje zastrzeżenia dotyczą terminu wejścia w życie proponowanych zmian – w trakcie roku podatkowego.

Obowiązująca od 1 stycznia 2022 r. ustawa realizująca program Polski Ład oznacza przede wszystkim wystąpienie dolegliwych skutków prawnopodatkowych w postaci wypłat niektórym uprawnionym podatnikom podatku dochodowego od osób fizycznych wynagrodzeń, uposażeń czy innych świadczeń w wysokościach niższych od wysokości wypłat otrzymanych z tytułu tego samego przychodu w roku ubiegłym. Ustawa realizująca program Polski Ład została oceniona negatywnie pod względem konstytucyjnym przez Biuro Legislacyjne Kancelarii Senatu, ale przede wszystkim przez polskich podatników z różnych grup społecznych. To, co miało być wsparciem dla obywateli i firm, wdrożeniem konkretnych ulg podatkowych oraz korzystnie wpłynąć na wysokość płac i emerytur, pozostało dziś tylko zwykłym stosem makulatury, a zaproponowane w Polskim Ładzie rozwiązania okazały się nieprzemyślane, nakładały na księgowe i organy podatkowe mnóstwo dodatkowej pracy, zaś wszystkie poprawiane w kolejnych aktach zapisy powodowały coraz większy chaos i zamęt wśród wszystkich zainteresowanych.

Zaproponowane w trakcie roku podatkowego zmiany podatkowe są w mojej opinii wadliwe, niosą duże zagrożenie co do przejrzystości zasad i warunków dokonywania rozliczenia za dany rok. Dziś już chyba żaden podatnik nie wie, jak będzie wyglądało jego roczne zeznanie podatkowe i czy wdrożone kolejne zmiany oraz kolejne składane oświadczenia i wnioski do pracodawcy wpłyną pozytywnie na jego domowy budżet.

Przemówienie senatora Macieja Łuczaka w dyskusji nad punktem 3. porządku obrad

Celem wprowadzanej ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw jest kontynuacja działań rządu, zmierzających do wykreowania Polski jako kraju, w którym warto inwestować i się rozwijać. Te działania kierowane są zarówno do przedsiębiorców, jak i do mieszkańców. Przedstawiane propozycje mają poprawić jakość życia obywateli i wspierać dalszy rozwój gospodarczy.

Omawiana ustawa ma za zadanie usprawnić działanie prawa podatkowego, który w niezmienionym stanie funkcjonuje już początku lat dziewięćdziesiątych XX w. Bez wątpienia Polska od tamtego czasu uległa wielu transformacjom, co sprawiło, że dzisiejsze opodatkowanie dochodów jest uciążliwe dla osób fizycznych i musi zostać uaktualnione.

System podatkowy od zawsze kojarzy się z tworem dość skomplikowanym, w którym przeciętnemu obywatelowi ciężko się odnaleźć i dopełnić wszystkich formalności bez konieczności wprowadzania ciągłych korekt. Rząd chce, aby zaproponowane we wprowadzanej ustawie zmiany ułatwiły cały proces, a podatki stały się dla wszystkich proste, zrozumiałe, a przede wszystkim przejrzyste.

Projekt przewiduje następujące innowacje:

1) zmianę stawki podatku obowiązującego w pierwszym przedziale skali z 17% na 12%;

2) uproszczenie dla przedsiębiorców, którzy nie rozliczają się według skali podatkowej, a mianowicie mają możliwość odliczania części składek zdrowotnych związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą opodatkowaną jednolitym 19-procentowym podatkiem, ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych oraz kartą podatkową;

3) zniesienie ulgi dla klasy średniej.

Omawiana ustawa zwraca uwagę na wysoki poziom klina podatkowo-składkowego dla osób najmniej zarabiających oraz niski poziom progresji. Obniżenie stawki podatkowej do 12% oraz likwidacja tzw. ulgi dla klasy średniej pozwolą podnieść komfort życia także wśród osób uzyskujących dochody na średnim poziomie. Dla ustawodawcy był to jeden z kluczowych elementów wśród założeń reformy podatkowej, a jednocześnie to, by system stał się prostszy i bardziej spójny.

Propozycje zawarte w omawianym projekcie mają również na celu zlikwidowanie różnic powstających w wyniku odmiennych systemów opodatkowywania w różnych grupach zawodowych, np. nauczycieli, służb mundurowych czy pracowników naukowych. Zawarto pakiet korzystnych rozwiązań dla osób, które osiągają przychód na podstawie zawartych umów cywilnoprawnych, kontraktów i innych, mniej popularnych rodzajów umów. Przedstawione zmiany będą pozwalały na zwiększenie liczby podatników, którzy odniosą korzyści finansowe i których poziom życia się podniesie.

Ustawodawca przewiduje, że dodatkowym efektem wprowadzenia przedmiotowej ustawy będzie zmniejszenie presji płacowej, którą mogą odczuwać pracodawcy. Bez wątpienia wpłynie to pozytywnie na sytuację finansową przedsiębiorstw, ich możliwości rozwoju, a finalnie – na wzrost konkurencyjności na rynku. Tyczy się to również pracodawców, którzy są płatnikami podatku CIT.

Przedstawione zmiany bezsprzecznie pozwolą na stworzenie przejrzystego i prostego systemu, który będzie mógł służyć podatnikom przez kolejne długie lata. Prawo podatkowe jest bardzo szerokie, dotyka wszystkich obywateli w różnych aspektach ich życia. Dlatego tak szczególnie ważne jest to, aby zasady obszaru daninowego mogły być dla wszystkich zrozumiałe i łatwe do przyswojenia. To bez wątpienia wpłynie na zmniejszenie liczby pomyłek i frustracji wśród podatników. Dodatkowo zmiana wysokości podatku i korzystne propozycje rozliczeń pozwolą, aby więcej pieniędzy faktycznie trafiło bezpośrednio do obywateli.

Reasumując: uważam, że przedstawione powyżej argumenty potwierdzają zasadność wprowadzenia proponowanej ustawy.

Przemówienie senatora Aleksandra Szweda w dyskusji nad punktem 3. porządku obrad

Panie Marszałku! Wysoka Izbo!

Rządowy projekt nowelizacji ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw wprowadzi zmiany w systemie podatkowym, będące konsekwencją wprowadzenia programu Polski Ład i obejmujące m.in. obniżenie stawki podatku w pierwszym przedziale z 17% do 12%, likwidację tzw. ulgi dla klasy średniej, zmiany w uldze dla osób samotnie wychowujących dzieci, zmianę zasad uwzględniania kwoty zmniejszającej podatek w trakcie roku, zmiany w tzw. uldze na zabytki, zwolnienie płatnika z obowiązku poboru zaliczki na podatek, zmianę wysokości kryterium dochodowego w zakresie ulgi na dzieci, uchylenie mechanizmu przedłużenia poboru i wpłaty zaliczek na podatek dochodowy w trakcie 2022 r.

Jak podkreślono w uzasadnieniu: „Wspieranie dalszego rozwoju gospodarczego Polski, utrzymanie i wzmocnienie wizerunku Polski jako miejsca atrakcyjnego dla inwestycji jest stałym wyzwaniem wymagającym działań. Jednym z możliwych obszarów działania Państwa w tym zakresie jest obszar prawa daninowego (obszar podatkowy). Istniejący system podatkowy ukształtowany został w wyniku procesu zainicjowanego na początku lat 90. XX wieku. Od tego czasu warunki gospodarowania ulegały systematycznym zmianom. Mamy świadomość, że w ich rezultacie ukształtował się skomplikowany i w niektórych aspektach uciążliwy dla podatników system podatkowy. Dlatego też celem tego projektu jest udoskonalenie przepisów dotyczących opodatkowania dochodów osób fizycznych. Ponadto trwałość, spójność i przejrzystość rozwiązań podatkowych jest niezwykle istotna nie tylko dla podatników podatku dochodowego od osób fizycznych (w tym przedsiębiorców), ale również dla przedsiębiorców będących płatnikami podatku dochodowego od osób fizycznych. Rozwiązania przewidziane w niniejszym projekcie stanowią zdecydowany krok w tych kierunkach, obejmujący bardzo szeroki zakres adresatów – podatników podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT), niezależnie od źródła osiąganych dochodów. Głównym celem projektowanych rozwiązań jest ulepszenie i uproszczenie systemu podatkowego. Nowe regulacje mają też zapewnić stabilność systemu na kolejne lata. Chcemy, aby wprowadzane rozwiązania były proste, zrozumiałe, dzięki czemu chcemy, aby system podatkowy był przejrzysty.

Celowi temu służą następujące rozwiązania przewidziane w projekcie:

1) obniżenie z 17% do 12% stawki podatku obowiązującej w pierwszym przedziale skali podatkowej;

2) wprowadzenie dla przedsiębiorców nierozliczających podatku wg skali podatkowej możliwości odliczania części zapłaconych składek zdrowotnych związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą opodatkowaną jednolitym 19% podatkiem, ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych oraz kartą podatkową – przedsiębiorcy rozliczający podatek według skali podatkowej zapłacą niższy podatek dzięki obniżonej stawce podatku;

3) uchylenie ulgi dla klasy średniej.

Obniżenie stawki podatkowej w trakcie roku, a także w rozliczeniu podatku dochodowego za 2022 r. umożliwia uchylenie postrzeganej jako niespójnej i komplikującej system podatkowy, tzw. ulgi dla klasy średniej.

Projekt ma na celu polepszenie sytuacji zarówno pracowników etatowych, których źródłem przychodów jest stosunek pracy, jak również osób osiągających przychody z tytułu umów cywilnoprawnych, kontraktów oraz innych mniej popularnych rodzajów umów. Zawiera on pakiet korzystnych rozwiązań, które realnie wpływają na usprawnienie systemu podatkowego i uczynienie go bardziej zrozumiałym dla podatników podatku dochodowego od osób fizycznych, w tym przedsiębiorców”. Dziękuję bardzo.

Przemówienie senatora Janusza Pęcherza w dyskusji nad punktem 3. porządku obrad

Panie Marszałku! Wysoka Izbo!

Celem omawianej dziś ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw jest zmiana przepisów prawnopodatkowych, które mają według założeń doprowadzić do uproszczenia i ulepszenia obecnie obowiązującego systemu podatkowego. W uzasadnieniu ustawy czytamy, ze istotna dla podatników jest trwałość, spójność i przejrzystość rozwiązań podatkowych, a głównym celem jest ulepszenie, uproszczenie i stabilność systemu podatkowego.

Przypomnę, że w ostatnich miesiącach 2 razy zmienialiśmy prawo podatkowe. Pod koniec ubiegłego roku na wniosek rządu zmienialiśmy przepisy podatkowe w ramach Polskiego Ładu, które to zmiany miały z założenia prowadzić do zmniejszenia obciążeń podatkowych dla obywateli. W styczniu bieżącego roku okazało się, że prawo, które miało obniżać podatki, w rzeczywistości je podwyższa, co objawiło się mniejszymi wpływami na konta osobiste wielu obywateli, w tym nauczycieli czy przedstawicieli służb mundurowych. Było to niezgodne z założeniami Polskiego Ładu, więc szybko rząd przygotował poprawki, które Sejm i Senat przyjął w lutym tego roku. Mamy czerwiec i kolejny raz debatujemy nad zmianami prawa podatkowego. Czyli mamy niestety chaos podatkowy i brakuje pomysłu, jak powinien ten system fiskalny wyglądać, aby dobrze funkcjonować.

Każda zmiana wywołuje nowe problemy, które należy rozwiązać, dobrze rozwiązać, a nie zawsze to się udaje. Wskażę tylko 2 przykłady. Jednym z najważniejszych dochodów jednostek samorządu terytorialnego jest udział w PIT płaconym przez mieszkańców danej gminy. Dziś, obniżając PIT z 17% do 12%, znacząco obniżamy dochody własne samorządów. Nie ma żadnej propozycji ustawowej rekompensaty za poniesione straty w tych dochodach. Nie można przecież za taką rekompensatę przyjąć uznaniowe, pozbawione jasnych kryteriów rozdawnictwo czeków wśród gmin i powiatów. A przecież silne samorządy to gwarancja rozwoju Polski i o tym wszyscy powinniśmy pamiętać. Drugi problem to 1-procentowy odpis z podatku dla organizacji pożytku publicznego.

Proponowana obniżka wysokości stawki PIT do 12% skutkuje, wg wstępnych wyliczeń, zmniejszeniem dochodów tych organizacji o ponad 200 milionów zł rocznie. Jestem przekonany, że wszyscy członkowie Wysokiej Izby dobrze znają przykłady bardzo potrzebnej pomocy udzielanej przez NGO chorym dzieciom czy osobom niepełnosprawnym. Rząd deklaruje, że wyrówna te straty dotacjami z budżetu państwa. Rodzi się jednak pytanie, kto to będzie robił, jakimi kryteriami będzie się kierował przy podziale tych środków i jakie będą tego koszty. Czy nie lepszym rozwiązaniem byłoby zwiększenie tego odpisu o określony ułamek procenta?

Dodatkowo zwrócę uwagę, że proponowana ustawa nadal nie umożliwia wspólnego rozliczenia osób samotnie wychowujących dzieci i ta sytuacja jest nie do przyjęcia.

Pomimo przedstawionych uwag, po przyjęciu przez Wysoki Senat zaproponowanych poprawek, będę głosował prawdopodobnie za przyjęciem procedowanej ustawy. Bardzo dziękuję za uwagę.

Przemówienie senator Ewy Mateckiej w dyskusji nad punktem 3. porządku obrad

Tzw. Polski Ład od samego początku, jeszcze przed wejściem w życie, budził uzasadnione obawy ekspertów, szczególnie ekonomistów i znawców prawa podatkowego. Od pierwszych dni bieżącego roku wszystkie te przewidywania nie tylko sprawdziły się, ale nade wszystko boleśnie dotknęły ogromną grupę polskich podatników, i to nierzadko tych, którzy najmocniej odczuwają skutki inflacji oraz drożyzny, a przez to bywa, że funkcjonują na granicy ubóstwa.

Konieczność kolejnych zmian w systemie podatkowym spowodowała już i tak ogromy chaos prawny, dlatego należy zrobić wszystko, aby tym razem przywrócić w tym obszarze elementarną sprawiedliwość społeczną. Dlatego z całą mocą odpowiadamy się za przyjęciem poprawek, które, w obliczu szalejącej inflacji, pozwoliłyby na urealnienie środków, jakimi dysponować mogą chociażby organizacje pozarządowe, zwłaszcza niosące pomoc osobom niepełnosprawnym.

Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw niesie ze sobą 2 niebezpieczeństwa. Po pierwsze, utrzymując poziom 1% odpisu podatkowego dla organizacji pozarządowych, doprowadzi się de facto do ich zubożenia, a przez to do odczuwalnego ograniczenia zakresu możliwych działań. Po drugie, ustawa ograniczy także w tym względzie autonomię wspomnianych organizacji, bowiem zlikwiduje istniejący dotąd bezpośredni sposób przekazywania środków z odpisu podatkowego zgodnie z decyzją samego podatnika. Proponuje się za to scentralizowane procedury konkursowe, skażone uznaniowością i wpływem czynników politycznych na działalność społeczną.

Aby uniknąć kolejnej próby powrotu do państwa sterowanego centralnie, charakterystycznego dla czasów słusznie minionych, należy bezwzględnie utrzymać autonomię działalności organizacji pozarządowych i pewność, że pieniądze podatnika są w tym zakresie wydawane zgodnie z jego pierwotną intencją. Ponadto ustawa musi też urealnić wpływy z rzeczonego odpisu na poziomie min. 1,5%. Praktyka pokazuje bowiem, że są to najefektywniej wydane środki, których nie konsumuje aparat biurokratyczny, jak miałoby to miejsce przypadku rządowych konkursów.

Przyjęcie senackich poprawek będzie wyrazem odpowiedzialności i szacunku dla tych, których praca jest nierzadko czystym altruistycznym gestem społecznej empatii. Tej empatii, której zabrakło twórcom pierwotnej ustawy.

Przemówienie senatora Władysława Komarnickiego w dyskusji nad punktem 3. porządku obrad

Szanowny Panie Marszałku! Wysoki Senacie!

Wszyscy już zaczynają dostrzegać, że Polski Ład to nie jest wielka obniżka podatków dla Polaków. Okazało się to wielką katastrofą. Polacy zaczęli zarabiać dużo mniej, bo zaczęli płacić dużo wyższe podatki. I przypomnijmy sobie, co się działo w Sejmie, gdy ten nowy ład był wprowadzany. Ekspresowe tempo, zero konsultacji ze specjalistami, nawet Biuro Legislacyjne Sejmu odmówiło wydania opinii, bo nie miało na to czasu. Wszyscy nas zapewniali, że będzie dobrze, a dziś już wiemy, że jest fatalnie. Dlatego teraz rozpatrujemy ten projekt ustawy, właśnie z tego powodu, że nowy ład okazał się wielką legislacyjną katastrofą. Ale cóż, PiS niczego się nie nauczył. Znowu ekspresowo, znowu bez konsultacji. Niczego się nie nauczyliście. Obawiam się, że dzisiaj nikt do końca nie wie, jaki chaos będzie po 1 lipca, gdy te przepisy wejdą w życie. Kolejny raz powiem: chaos naprawiacie chaosem. W przyszłym roku tych środków będzie mniej. Budżet państwa ma to, i słusznie, rekompensować. Prawo i Sprawiedliwość nie chce jednak, aby te pieniądze trafiły do organizacji, które naprawdę pomagają ludziom. Mechanizm, który zaproponował rząd PiS, jest skonstruowany tak, żeby pieniądze trafiły do skrajnie prawicowych partyjnych przybudówek PiS i zasiliły je przed kampanią wyborczą.

A wracając do projektu, chciałbym zwrócić uwagę, że pomimo zapewnień ministerstwa, pana premiera, że ten projekt jest konstytucyjny, ponieważ jest korzystny dla wszystkich podatników, oto nagle na posiedzeniu Komisji Finansów Publicznych w Sejmie pojawili się związkowcy reprezentujący 2 grupy zawodowe, którzy twierdzą, że oni na tym stracą i będą mieli niższe wynagrodzenia po wprowadzeniu tych przepisów. To byli policjanci i celnicy, ale z argumentacji, jaką przedstawili, wynikało, że ta obniżka wynagrodzeń będzie dotyczyć wszystkich mundurowych grup zawodowych. No to gratuluję – za wschodnią granicą wojna, a żołnierze od 1 lipca będą mieli niższe wynagrodzenia.

Kolejna sprawa to kwestia tego, że zmieniacie system podatkowy w trakcie trwania roku podatkowego. I problem w tym, że to państwo zmienia reguły gry, a podatnik do tych reguł nie może swobodnie się dostosować. Nie może być tak, że w Polsce PiS może wszystko, a zwykły obywatel nie może nic.

Moją dużą uwagę przykuł zapis w tej ustawie dotyczący osób samotnie wychowujących dzieci. To nie może być tak, że ulga dla tych osób będzie ulgą przysługującą tylko na pół dziecka, a dziecko, które jest wychowywane przez dwoje rodziców, będzie miało pełną ulgę. To jest wielka niesprawiedliwość.

Jeszcze sprawa odpisu od podatku dla organizacji pożytku publicznego. Zamiast dziwnych rekompensat przyznawanych przez jeszcze bardziej dziwne organa kontrolowane przez PiS proponujemy prosty zabieg. W tej chwili jest 1% odpisu, proponujemy 1,5%, która to wielkość to zrekompensuje.

Niech Polacy decydują, bo wiedzą lepiej i czują lepiej, czy chcą przekazać te pieniądze na nieuleczalnie chore dzieci, dla rodziców, którzy wychowują niepełnosprawne dzieci, czy może chcą przekazać je na schronisko dla zwierząt albo na szkolenie dzieci w klubach sportowych. Niech oni zdecydują, a nie Ministerstwo Finansów.

To nie jest dobrze przygotowany projekt. Dziękuję.

Przemówienie senatora Wadima Tyszkiewicza w dyskusji nad punktem 3. porządku obrad

Moja wypowiedź dotyczy skutków kolejnych planowanych zmian podatkowych dla budżetów samorządowych w kontekście stabilności finansów j.s.t. i ich zdolności do realizacji niezbędnych zadań.

Sytuacja finansowa samorządów lokalnych od kilku lat staje się coraz bardziej skomplikowana i coraz mniej stabilna. Zmiany legislacyjne, w tym uchwalane w tym okresie zmiany podatkowe, ograniczyły w sposób znaczący rzeczywiste dochody własne samorządów lokalnych, zwłaszcza najbardziej wrażliwą ich część, jaką są własne dochody bieżące. Z drugiej strony mamy do czynienia z koniecznością ponoszenia przez samorządy znacznie większych wydatków, które wynikają z coraz wyższych kosztów pracy, rosnących w szybkim tempie cen towarów i usług oraz lawinowego wzrostu kosztów mediów, sięgającego w ostatnim roku nawet kilkuset procent. Jednocześnie jesienią 2021 r. samorządy lokalne zostały postawione przed faktem wdrożenia Polskiego Ładu – z początkiem roku 2022 – i jego dalszymi konsekwencjami, tj. kolejnymi zmniejszeniami dochodów bieżących. Budżety samorządów na rok 2022, konstruowane ze świadomością wprowadzonych zmian, tworzone były z dużą ostrożnością, uwzględniały znacznie uszczuplone w nowym systemie PIT dochody bieżące w zderzeniu z drastycznie zwiększonymi kosztami świadczonych usług, wynikającymi m.in. ze wzrostu cen energii i płac, z którymi samorządy będą musiały zmierzyć się w bieżącym roku. Oznaczało to konieczność ograniczenia wydatków bieżących w wielu gminach i powiatach już na etapie planowania poprzez rezygnację z dotychczasowego zakresu, dostępności i poziomu świadczenia usług publicznych dla mieszkańców. Nawet jeżeli ze strony przedstawicieli rządu RP padają zapewnienia o nominalnie większym poziomie dochodów j.s.t., to nie jest on efektem działania nowego systemu, lecz wynikiem jednorazowego zasilenia, co więcej, na poziomie nieadekwatnym do poziomu utraconych dochodów i tempa wzrostu kosztów działalności samorządów spowodowanego kryzysami, inflacją oraz nowymi zadaniami. Dla wszystkich j.s.t. różnica ta sięga 21 miliardów zł. Wyraźnie widać to również w obszarze będącym od wielu już lat stałym elementem dyskusji o finansach samorządowych, tj. finansowaniu systemu oświaty.

W tym kontekście kolejne zmiany podatkowe, których skutkiem będą jeszcze niższe wpływy środków do samorządowych kas z tytułu udziału w podatku PIT o kwotę ponad 85 miliardów zł w latach 2022–2031, powodują, iż samorządy lokalne patrzą w przyszłość z jeszcze większym niepokojem; po uwzględnieniu kompensaty w postaci dodatkowej subwencji rozwojowej dla j.s.t. strata netto j.s.t. ma wynieść ok. 11 miliardów zł w ciągu tych 10 lat. Mechanizm „wyrównujący” wprowadzony w systemie dochodów j.s.t. w styczniu bieżącego roku nie wyrówna nowych strat choćby z uwagi na znaczące różnice w dynamice wzrostu dochodów z PIT i w uśrednionej dynamice wskaźnika PKB brutto w poprzednich latach oddziałującej na systemowy mechanizm wyrównawczy. Dalsze osłabianie fundamentów finansowych j.s.t. w postaci kolejnego ograniczania dochodów z wpływów podatkowych na przestrzeni ostatnich kilku lat będzie oznaczało w wielu miejscach zauważalne już pogorszenie dostępności i jakości usług publicznych oraz ograniczenie inwestycji, w tym także z powodu ograniczenia dostępności środków unijnych dla części samorządów; m.in. z uwagi na niemożliwość zapewnienia wkładu własnego do inwestycji oraz brak w przyszłych budżetach środków niezbędnych na utrzymanie inwestycji, np. dróg, budynków użyteczności publicznej itd. Jednocześnie w bieżącym roku mamy do czynienia z bardzo mocno odczuwalnym wzrostem kosztów obsługi długu publicznego w jednostkach samorządowych wygenerowanym przez podnoszenie stóp procentowych przez Radę Polityki Pieniężnej. W efekcie wymienione działania wywołają w najbliższych latach spowolnienie rozwoju lokalnego, a w dalszej perspektywie nawet stagnację czy zagrożenie utratą płynności finansowej. Jak wynika z projektów WPF ze stycznia bieżącego roku, znaczna część samorządów prognozuje nawet na bieżący rok deficyt budżetu bieżącego. Wielu samorządów może nie być stać na pokrycie podstawowych choćby wydatków, jak np. wynagrodzenia w sektorze komunalnym oraz oświacie.

W związku z tym w imieniu samorządów polskich wyrażam zaniepokojenie wprowadzeniem kolejnego ograniczenia w dochodach j.s.t. na taką skalę bez zapewnienia realnej i skutecznej systemowej rekompensaty finansowej, adekwatnej do skali ubytków w poszczególnych kategoriach jednostek samorządu lokalnego.

Nie są dla mnie satysfakcjonujące kolejne deklaracje rządzących, wedle których zakłada się pewien poziom zrekompensowania ubytków w dochodach na zasadzie kolejnych transferów środków z budżetu państwa lub rządowych funduszy celowych, szczególnie dlatego, iż w przeszłości odbywało się to w sposób budzący wiele kontrowersji, tj. bez określonych przejrzystych kryteriów dostępu i zasad, jak w II i III transzy Rządowego Funduszu Inwestycji Lokalnych, i dlatego, że są to środki uznaniowe niegwarantujące systemowego zasilania dochodami j.s.t. na niezbędnym poziomie. Nasze wątpliwości dodatkowo pogłębiają analizy ekspertów do spraw finansów publikowane przez ogólnopolskie korporacje samorządowe – Związek Miast Polskich oraz Unię Metropolii Polskich – w których podnosi się wadliwie skonstruowany mechanizm tzw. reguły stabilizacji finansowej j.s.t., tj. przyjęcie niewłaściwych danych finansowych jako poziomu odniesienia, a w konsekwencji istotne zaniżenie bazowych kwot referencyjnych oraz niewłaściwą metodologię podziału części rozwojowej subwencji ogólnej, która nie rekompensuje w pełni każdej j.s.t. ubytków w dochodach z PIT. Z dużym niepokojem odbieram także potencjalne, od 2023 r., skutki działania wspomnianej subwencji rozwojowej, która w obecnym kształcie będzie zasilać finansowo część j.s.t. środkami, które zostaną odebrane innej grupie j.s.t., i jednocześnie nie spełnia podstawowego celu, dla którego została utworzona, tj. nie rekompensuje samorządom strat poniesionych na skutek zmian w systemie PIT. W dyskusji o szczegółach – struktura subwencji rozwojowej, bazowo 3 miliardy zł – trzeba wciąż pamiętać o wcześniej wskazanym i niezrekompensowanym podstawowym i znacznie wyższym poziomie utraconych dochodów bieżących; ponad 20 miliardów zł w 2022 r.

Kwestią bezsporną winno być, iż autonomia finansowa samorządów terytorialnych, wpisana jako stabilna podstawa funkcjonowania samorządów szczebla podstawowego w ratyfikowanej przez polski rząd Europejskiej Karcie Samorządu Terytorialnego, powinna oznaczać taki poziom decentralizacji finansów publicznych państwa, który pozwala lokalnym wspólnotom samorządowym na stabilne prowadzenie samodzielnie polityk lokalnych w obszarze zadań własnych i samofinansowanie w tym zakresie, a nie uzależnienie od dotacji, subwencji i innych uznaniowych transferów przekazywanych z poziomu centralnego. Jednorazowe transfery z budżetu państwa nie zastąpią bowiem należnych i gwarantowanych konstytucyjnie gminom i powiatom stabilnych źródeł finansowania w postaci dochodów własnych, zwłaszcza w części bieżącej budżetów.

Udział samorządów lokalnych we wpływach z obu form podatku PIT oraz powiązanie dochodów j.s.t. z podatkiem VAT pozwoliłyby na większą stabilność dochodów poprzez zdywersyfikowanie źródeł przychodów i zapewniłyby stabilne wpływy do budżetów j.s.t. na poziomie, który zagwarantuje podstawy finansowe świadczonych przez samorządy usług publicznych.

Aktualna sytuacja gospodarcza i polityczna Polski i Europy nie jest dobrym momentem na podejmowanie tego typu pośpiesznych decyzji i dokonywanie zmian podatkowych mających stanowić panaceum na skutki uchwalonych w poprzednim roku przepisów tzw. Polskiego Ładu, a także na duże straty samorządów poniesione na skutek zmian w PIT w latach 2018–2021.

W związku z tym zamiast pośpiesznych zmian – mających miejsce w wypadku uchwalonej przez Sejm RP ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw – konieczna jest pogłębiona dyskusja i rozpoczęcie prac nad zmianą systemu finansowania j.s.t. ukierunkowanych na zapewnienie samorządom wszystkich kategorii stabilnych systemowo źródeł dochodów na poziomie pozwalającym im na odpowiednie zaspokajanie potrzeb społeczności lokalnych.

Reasumując: obniżanie podatków – tak, ale nie kosztem samorządów realizujących zadania w imieniu i na rzecz obywateli.