Posiedzenie: 40. posiedzenie Senatu RP VIII kadencji, 1 dzień

2 i 3 paździenika 2013 r.

Porządek obrad

Zakończone

Przemówienie senatora Ryszarda Knosali w dyskusji nad punktem 1. porządku obrad

Projekt ustawy zmieniającej ustawę o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych, którzy w dniu dzisiejszym jest rozpatrywany przez Wysoką Izbę, to obszerna nowelizacja odnosząca się do większości istotnych aspektów pragmatyki służbowej tej grupy zawodowej. Z uwagi na dosyć duży zakres merytoryczny oraz na rozczłonkowanie poszczególnych zagadnień w swoim wystąpieniu postaram się jedynie zasygnalizować pewne – najważniejsze w mojej ocenie – obszary, do których odnosi się ta nowelizacja.

Nie przesadzając o stopniu istotności poszczególnych grup przepisów, chciałbym zacząć od tych, które odnoszą się do kwestii awansów i kariery w wojsku zawodowym. Przepisy te napotkamy już w pierwszych ustępach projektu ustawy, a przewidują one gruntowną przebudowę wewnętrznej klasyfikacji stanowisk kadry zawodowej Sił Zbrojnych. W efekcie w korpusie oficerów oraz w korpusie podoficerów wydzielone zostaną dodatkowo po trzy grupy stanowisk, czyli odpowiednio: w korpusie oficerskim – grupa oficerów młodszych, oficerów starszych oraz generałów i admirałów; w korpusie podoficerskim – grupa podoficerów młodszych, podoficerów oraz podoficerów starszych. Wynikające z tego dalsze zmiany wprowadzane mocą projektowanej ustawy umożliwią między innymi poprawę elastyczności prowadzonej polityki kadrowej, dadzą ponadto podstawę do mianowania oficera lub podoficera na kolejny stopień wojskowy bez zmiany stanowiska służbowego. Z zagadnieniem tym ściśle powiązane są przepisy wprowadzające nowe zasady opiniowania służbowego żołnierzy zawodowych. Tutaj na pozytywną ocenę zasługuje przede wszystkim to, że opinie będą sporządzane corocznie i obejmą także żołnierzy pełniących służbę poza granicami państwa. Poprawa jakości i rzetelności sporządzających opinii zostanie osiągnięta między innymi poprzez dopuszczenie możliwości zweryfikowania ich nie tylko w drodze odwołania się, jak miało to miejsce dotychczas, ale również w trybie nadzwyczajnym – przez dowódcę jednostki.

Kolejna kwestia dotyczy żołnierzy kontraktowych. Dobrze się stało, że projekt ustawy reguluje również ten obszar. Po pierwsze, warto zauważyć, że żołnierze kontraktowi zyskają możliwość przeniesienia ich do rezerwy kadrowej bez zbędnych ograniczeń. Dotychczas obowiązuje bowiem przepis, który dopuszcza taką opcję jedynie w przypadku korzystania z urlopu wychowawczego. Po drugie, obok utrzymania ogólnych zasad przenoszenia żołnierzy służby kontraktowej do służby stałej wprowadzono dodatkowo wymóg, aby zawarcie kolejnego kontraktu z żołnierzem możliwe było tylko w przypadku, gdy uzyskał on w ostatniej opinii służbowej co najmniej ocenę dobrą. Opisane rozwiązania pozwolą przede wszystkim na lepsze wykorzystanie potencjału osób pełniących służbę kontraktową, pozwolą również na ich skuteczniejsze motywowanie do dobrego wypełniania powierzonych obowiązków.

Przy tej okazji warto wspomnieć również o doprecyzowaniu zasad przenoszenia do zawodowej służby wojskowej osób z innych służb mundurowych. Projekt ustawy przesądził bowiem, że co do zasady będą one przenoszone do służby kontraktowej, a tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach do służby stałej.

Wyzwania ostatnich lat uwypukliły problem żołnierzy, którzy pełnią swoją służbę poza granicami kraju. W tym zakresie projektodawca zaproponował między innymi wydłużenie okresu, na jaki żołnierz zawodowy może zostać skierowany do takiej służby. W obecnym stanie prawnym jest to maksymalnie sześć miesięcy, natomiast zgodnie z projektowanymi zapisami będzie to nawet dwanaście miesięcy. Taka zmiana umożliwi lepsze wykonywanie zadań w ramach międzynarodowych struktur wojskowych.

Projekt ustawy odnosi się także do różnych aspektów związanych z podnoszeniem kwalifikacji przez żołnierzy. Projektodawca zaproponował rozszerzenie prawa do urlopu szkoleniowego także na tych żołnierzy, którzy pobierają naukę na własny koszt. Pewne problemy pojawiły się w praktyce, także w przypadku wystąpienia różnych okoliczności uzasadniających odwołanie żołnierza ze studiów lub nauki. W tym miejscu projekt ustawy precyzuje, że odwołanie ze studiów lub nauki może nastąpić w konsekwencji: braku postępów w kształceniu, naruszenia regulaminów ustalonych przez organizatora kształcenia, wniosku żołnierza. Ponadto rozszerzono delegację dla ministra obrony narodowej do wydania stosownego rozporządzenia, które będzie obejmowało także „tryb odwołania ze studiów lub z nauki w szkole wojskowej albo niewojskowej oraz ze stażu, z kursu lub ze specjalizacji w kraju lub za granicą i organy właściwe w tych sprawach”. Pozostając w temacie szkolnictwa, wspomnę jeszcze o dopuszczeniu możliwości powierzania żołnierzom zawodowym będącym nauczycielami akademickimi funkcji organu jednoosobowego uczelni wojskowej lub jego zastępcy albo kierownika jednostki organizacyjnej tej uczelni lub jego zastępcy. Możliwość taka będzie istniała także w przypadku instytucji badawczych.

W swoim wystąpieniu zasygnalizowałem ogólnie jedynie pewne najistotniejsze problemy, lecz nawet z tego krótkiego wystąpienia można wywnioskować, jak szeroki charakter ma przedłożona nowelizacja. Zapisane w niej propozycje zmian zmierzają przede wszystkim w kierunku poprawy warunków i organizacji pełnienia służby przez żołnierzy zawodowych. Co warte podkreślenia, zmiany te wynikają w wielu przypadkach z realnych potrzeb zgłaszanych przez środowiska wojskowe. Biorąc to pod uwagę, jestem przekonany, że przyjęcie niniejszego projektu ustawy pomoże zawodowej armii lepiej wykonywać swoje obowiązki. Dziękuję za uwagę.

Przemówienie senatora Ryszarda Knosali w dyskusji nad punktem 4. porządku obrad

Dokonanie zmian w ustawie o drogach publicznych w zakresie, o którym mowa w przedstawionym projekcie ustawy, sprowadza się do potrzeby rozwiązania problemu nadawania kategorii drogom publicznym. Nie chodzi tutaj jednak o ogólną regułę, ale o przepis znajdujący zastosowanie tylko w określonych przypadkach, kiedy obok dotychczasowej drogi krajowej wybudowano i oddano do użytku nowa drogę. Obowiązujący przepis nakazuje wówczas, z mocy ustawy, nadać „dotychczasowej” drodze kategorię drogi gminnej. Na marginesie trzeba dodać, że takie przypadki w ostatnich latach nie są wcale odosobnione, co oczywiście ma związek ze znacznym zdynamizowaniem realizacji inwestycji drogowych. Stąd można zaryzykować tezę, że to właśnie przybierająca na sile skala skądinąd pozytywnego zjawiska spowodowała, że coraz głośniej dawały się słyszeć krytyczne głosy poszczególnych samorządów gminnych zmuszanych niejako do przejmowania odpowiedzialności, w tym odpowiedzialności finansowej, za dotychczasowe drogi krajowe.

W konsekwencji postanowiono o zmianie obowiązującego przepisu w taki sposób że – chodzi tu o zachowanie ogólnej zasady automatyzmu – drodze krajowej, która została zastąpiona nową równoległą inwestycją, nadawany będzie w pierwszej kolejności status drogi wojewódzkiej. Projektodawca rozszerzył tę zasadę na przypadki, kiedy wspomniane zastąpienie dotyczy bezpośrednio drogi wojewódzkiej lub drogi powiatowej. Stanowi o tym art. 10 ust. 5e i 5f projektu ustawy. Wówczas, analogicznie jak ma to miejsce w przypadku drogi krajowej, odcinek drogi zastąpiony odcinkiem nowo wybudowanym pozbawiony będzie dotychczasowej kategorii i uzyska kategorię – odpowiednio – drogi powiatowej lub drogi gminnej.

W art. 10 ust. 5a, 5d projektu ustawy przewidziano procedurę zmiany kategorii drogi w wyniku inicjatywy organu stanowiącego właściwego samorządu. Zgodnie z zaproponowaną procedurą sejmik województwa lub rada powiatu będą miały prawo do pozbawiania określonego odcinka drogi aktualnej kategorii. Chodzi oczywiście odpowiednio o drogi wojewódzkie i drogi powiatowe. Takie działanie spowoduje, że droga pozbawiona dotychczasowej kategorii, niejako z mocy ustawy, zyska kategorię niższą – drogi powiatowej lub drogi gminnej. Jest to rozwiązanie zakładające swego rodzaju kaskadowość polegającą na możliwości przekazywania określonych odcinków dróg na kolejne, niższe szczeble samorządu. Możliwość ta będzie jednak ograniczona ze względu na długość przekazywanego odcinka drogi, który będzie musiał być proporcjonalny do długości odcinka drogi otrzymanej w zarząd na zasadzie art. 10 ust. 5 lub 5a.

Na koniec chciałbym jeszcze wspomnieć o tym, że organ, który pozbawia drogę określonej kategorii będzie zobowiązany do powiadomienia władz wykonawczych samorządu niższego szczebla o tym fakcie z co najmniej z trzydziestodniowym wyprzedzeniem.

Rozwiązania zaproponowane w niniejszym projekcie ustawy są celowe przede wszystkim ze względu na to, że ich przyjęcie powinno spowodować odciążenie budżetów jednostek samorządowych najniższego szczebla. Jednocześnie za przyjęciem proponowanych zmian przemawiają także względy racjonalności, bowiem pod względem jakości infrastruktury zastępowanej drodze krajowej najbliżej jest do drogi wojewódzkiej, a nie do drogi gminnej. Tak też, co do zasady, powinna zostać przekwalifikowana. Nadto, jak wynika z praktyki, w wielu przypadkach odcinek zastępowanej drogi krajowej wykraczał poza obszar jednej gminy, stąd też trafiał on w zarząd kilku samorządów, co utrudniało sprawne nim administrowanie. Przyjęcie projektowanych zmian spowoduje, że odcinek taki najczęściej będzie trafiał pod zarząd jednego podmiotu, czyli określonego województwa samorządowego. Wnioski te są oczywiście trafne również w przypadku rozpatrywania niniejszego zagadnienia w odniesieniu do przypadków zastąpienia nową drogą drogi o kategorii niższej niż droga krajowa.

Ze względu na przedstawione argumenty zwracam się do Wysokiej Izby z wnioskiem o przyjęcie przedstawionej nowelizacji. Dziękuję.

Przemówienie senatora Zbigniewa Meresa w dyskusji nad punktem 5. porządku obrad

Szanowny Panie Marszałku! Wysoka Izbo!

Głównym założeniem ustawy o zmianie ustawy o samorządzie gminnym jest analiza dotycząca procesów społecznych i demograficznych zachodzących w naszym kraju.

Z uzasadnienia załączonego do projektu przedmiotowej ustawy wynika, iż jej głównym celem jest stworzenie przejrzystych podstaw prawnych umożliwiających skuteczne propagowanie idei przedstawicielstwa osób starszych przy organach samorządu terytorialnego i powoływanie gminnych rad seniorów. Rady te mają występować w imieniu interesów i dla potrzeb starszych mieszkańców przed władzami samorządowymi oraz formułować opinie dotyczące strategicznych i bieżących planów rozwoju gminy.

Pozytywnie oceniam proponowane zmiany, ponieważ będą praktyczną realizacją postulatu zwanego „prawem do miasta”, to jest prawem mieszkańców, także osób starszych, do współdecydowania o tym, jak gmina ma funkcjonować, wyglądać, czemu służyć, na jakie programy i inwestycje wydawać środki budżetowe.

Projektowane przepisy mają stanowić dla rady gminy czytelną podstawę prawną umożliwiającą powołanie gminnej rady seniorów, podobnie jak dotychczas rady gminy na podstawie art. 5b ustawy o samorządzie gminnym podejmowały działania na rzecz wspierania i upowszechniania idei samorządowej wśród młodzieży poprzez wyrażanie zgody na utworzenie młodzieżowych rad gminy.

Gminna rada seniorów ma składać się z przedstawicieli osób starszych, organizacji pozarządowych oraz podmiotów prowadzących uniwersytety trzeciego wieku i działać na podstawie statutu nadanego przez radę gminy.

Uważam, że proponowane zmiany są konieczne i celowe, gdyż są odpowiedzią na występujące od wielu lat potrzeby w tym zakresie. Dziękuję.

Przemówienie senatora Rafała Muchackiego w dyskusji nad punktem 5. porządku obrad

Szanowny Panie Marszałku! Wysoka Izbo!

Społeczeństwo polskie tak jak większość społeczeństw europejskich systematycznie się starzeje. Jest to fakt, którego skutki są przewidywane i już są odczuwalne. O sposobach zapobieżenia temu zjawisku nie będę dzisiaj mówić, gdyż nie czas i miejsce na to. Niniejsza ustawa stanowi natomiast częściową odpowiedź na pytanie, jak optymalizować działania na rzecz poprawy jakości życia osób starszych – seniorów naszego społeczeństwa.

Nie ulega wątpliwości, że seniorzy, choć często nie są w stanie realizować się zawodowo na tym samym poziomie co wcześniej, stanowią przecież wielką wartość – mają ogromną wiedzę życiową wynikającą z doświadczenia. Często mają również wolę do tego, aby nadal robić coś dla innych osób, niekoniecznie z kręgu rodziny. Seniorzy zasługują na to, aby móc korzystać z szerokiej oferty zajęć, korzystać z czasu, jakim dysponują. Ponadto, jak wynika z doświadczeń, aktywizacja seniorów wpływa korzystnie na jakość ich życia i znacząco poprawia ich stan zdrowia. Wszystkie te elementy powodują, że konieczne jest stworzenie szerokich możliwości aktywizacji seniorów, co z kolei wymaga stworzenia instytucji wspomagających organy władzy wykonawczej w tworzeniu i wspieraniu takich inicjatyw, które najlepiej przysłużą się seniorom.

Niniejsza ustawa tworzy stosowne narzędzie w postaci gminnej rady seniorów. Istotne, że rada taka będzie tworzona wyłącznie tam, gdzie zaistnieje potrzeba działania takiej rady. Wszelki przymus w zakresie tworzenia kolejnych instytucji uważam za szkodliwy, gdyż de facto ogranicza on samodzielność i samorządność gmin. Z powyższych względów popieram nowelizację ustawy o samorządzie gminnym. Dziękuję.

Przemówienie senatora Ryszarda Knosali w dyskusji nad punktem 5. porządku obrad

Prognozy demograficzne jednoznacznie wskazują, że w naszym kraju nasilać się będzie niekorzystna sytuacja związana z jednej strony ze stosunkowo niewielką liczbą urodzeń, z drugiej z wydłużeniem długości życia. Zjawisko to bywa określane mianem starzenia się społeczeństwa i w praktyce oznacza wzrost odsetka osób starszych w populacji. Zmiana struktury wiekowej powoduje to, że zmieniają się także potrzeby danej społeczności. Innymi słowy, coraz większe znaczenie dla dobrego jej funkcjonowania odgrywają wszelkie udogodnienia adresowane szczególnie do seniorów. Udogodnienia te można postrzegać w bardzo wielu aspektach. Trafnie opisał to projektodawca w uzasadnieniu do projektu ustawy, wskazując, że „osoby starsze mają prawo do sprawiedliwego podziału przestrzeni publicznej, korzystania z infrastruktury edukacyjnej, kulturalnej i sportowo-rekreacyjnej oraz programów sprzyjających ich aktywności społecznej, intelektualnej i fizycznej, a także pomocy gminy w sytuacji zaistnienia braku samodzielności”.

Opisany stan rzeczy prowadzi do wniosku, że w wielu sytuacjach celowe mogłoby być powołanie specjalnego ciała doradczego, którego głównym zadaniem byłoby wspieranie inicjatyw adresowanych właśnie do osób starszych. Ciało takie powinno stanowić główną platformę dialogu pomiędzy środowiskami skupiającymi osoby starsze i władzą samorządową, a tym samym ułatwić seniorom przedstawianie ich potrzeb i oczekiwań. Niektóre samorządy podejmowały już podobne inicjatywy, jednak z uwagi na brak wyraźnego upoważnienia ustawowego nie były to częste przypadki.

Przedstawiony dziś projekt ustawy jest swego rodzaju pokłosiem wydarzeń, jakie miały miejsce w minionym roku, obchodzonym jako Europejski Rok Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej. W tym roku przedmiotowe zagadnienia poruszane były na forum licznych debat eksperckich. Same założenia projektu ustawy, opracowane przez Parlamentarny Zespół do spraw Uniwersytetów Trzeciego Wieku, przedstawione zostały na zorganizowanym w marcu 2012 r. Pierwszym Kongresie Uniwersytetów Trzeciego Wieku.

Głównym założeniem nowelizacji jest wprowadzenie jednolitych ram prawnych w odniesieniu do ustanowienia sformalizowanego ciała, które zgodnie z projektem ustawy nazywane będzie radą seniorów. Rada seniorów tworzona będzie na najniższym szczeblu samorządowym, czyli w gminach. Oczywiście słusznym zabiegiem jest umożliwienie tworzenia rad seniorów także w jednostkach pomocniczych gmin, co bez wątpienia będzie miało znaczenie w przypadku dużych miast, dając podstawy do powołania dzielnicowych rad seniora. Jak wynika z projektu ustawy, do rady seniora wejdą zarówno przedstawiciele osób starszych, jak i przedstawiciele podmiotów działających na rzecz osób starszych, do których zaliczyć należy przede wszystkim organizacje pozarządowe oraz podmioty prowadzące uniwersytety trzeciego wieku. To ogólne założenie będzie musiała doprecyzować rada gminy w podjętej uchwale, w której określi tryb wyboru i statut rady seniora, dążąc przy tym do jak najlepszego wykorzystania potencjału „działających organizacji osób starszych oraz organizacji pozarządowych i podmiotów działających na rzecz osób starszych”. Rada seniora będzie działała jako podmiot konsultacyjny, co w założeniu powinno dać jej możliwość zabierania głosu we wszelkich istotnych z punktu widzenia seniora sprawach.

Przyjęcie przedstawionej nowelizacji umożliwi zdynamizowanie bardzo wielu korzystnych procesów zmierzających do większej aktywizacji obywatelskiej seniorów, między innymi poprzez dopuszczenie nowych, skutecznych form dialogu społecznego z tymi osobami. Projekt ustawy bez wątpienia zasługuje na przyjęcie. Dziękuję.

Przemówienie senatora Roberta Mamątowa w dyskusji nad punktem 9. porządku obrad

Panie Marszałku! Wysoka Izbo!

Na podstawie art. 85a ust. 3 pkt 1 Regulaminu Senatu Komisja Ustawodawcza wniosła o podjęcie postępowania w sprawie inicjatywy ustawodawczej dotyczącej projektu ustawy o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin oraz ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin.

Marszałek Senatu w dniu 5 lipca 2013 r. skierował do Komisji Ustawodawczej, Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji, Komisji Rodziny i Polityki Społecznej oraz Komisji Obrony Narodowej projekt ustawy w celu rozpatrzenia go w pierwszym czytaniu. Komisje na wspólnym posiedzeniu w dniu 18 września 2013 r. rozpatrzyły w pierwszym czytaniu przedstawiony przez wnioskodawców projekt ustawy i wnoszą o przyjęcie bez poprawek załączonego projektu ustawy oraz projektu uchwały w sprawie wniesienia do Sejmu tego projektu ustawy.

Projektowana ustawa stanowi wykonanie obowiązku dostosowania systemu prawa do orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 lutego 2013 r. – P 14/11 – dotyczącego ustawy z dnia 18 lutego 1994 r.

Zgodnie ze zmianami zaproponowanymi w projekcie ustawy wznowienie wypłaty świadczenia funkcjonariusza służb mundurowych oraz emerytowanego żołnierza zawodowego – chodzi tu o świadczenie, którego wypłacanie zawieszono z przyczyn niezależnych od organu emerytalnego – ma obejmować, tak jak w przypadku „zwykłych” emerytów, nie tylko okres od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o wznowienie wypłaty, lecz także okres od miesiąca, w którym wstrzymano wypłatę. Dotychczas w takich sytuacjach emeryci „mundurowi” oraz emerytowani żołnierze zawodowi nie mogli otrzymać świadczeń za okres sprzed miesiąca złożenia wniosku.

Do tej pory niejednokrotnie zdarzało się tak, że emeryt zmieniał miejsce zamieszkania lub zmianie uległy inne istotne dane, ale zapominał poinformować o tym organ emerytalny. W takim przypadku organ emerytalny próbował przesyłać emeryturę, ale ponieważ nie miał jej kto odebrać, była ona zawieszana. Po jakimś czasie oczywiście dany emeryt zdawał sobie sprawę z tego, nie dostarczono mu emerytury, na którą czekał, i zgłaszał się do organu emerytalnego po to, by ustalić przyczyny zaległości w wypłacaniu świadczeń. Organ oczywiście odwieszał wypłacanie emerytury, jednak dopiero od momentu złożenia wniosku. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że jest to niezgodne z ustawą zasadniczą, i stwierdził, że taka praktyka nie istnieje w przypadku emerytów objętych powszechnym systemem emerytalnym. „Zwykły” emeryt może żądać świadczenia wstecz, jednak za okres nie dłuższy niż trzy miesiące, a emerytowany funkcjonariusz służb mundurowych nie miał takiego przywileju, nawet w odniesieniu do miesiąca. Stąd propozycja zmian w ustawie. Tak naprawdę trzeba zwrócić uwagę na fakt, że wypłacanie świadczeń nie różni się niczym, jeśli chodzi o kwestie techniczne, odbywa się bez znaczących różnic.

Trzeba zwrócić uwagę na to, że sytuacje, o których mowa, nie zdarzają się nagminnie, jednak jeśli do nich dojdzie, są bardzo kłopotliwe dla głównych zainteresowanych, czyli emerytów. To są przypadki naprawdę incydentalne, niemniej trzeba pamiętać również o tym, że niezależnie od skali zjawiska wypłacenie świadczenia zawsze powinno mieć miejsce. W związku z tym proszę o głosowanie za przyjęciem projektu tej ustawy.