Posiedzenie: 31. posiedzenie Senatu RP VIII kadencji, 1 dzień

17 i 18 kwietnia 2013 r.

Porządek obrad

Zakończone

Przemówienie senatora Ryszarda Knosali w dyskusji nad punktem 2. porządku obrad

Przedstawiony pod obrady Wysokiej Izby projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego został opracowany między innymi w związku z pewnymi nieprawidłowościami, jakie dostrzeżono w ciągu ostatnich trzech lat funkcjonowania e-sądów. Wspomniane nieprawidłowości stanowiły niewielki, bo zaledwie okołotrzyprocentowy, udział w ogólnej liczbie spraw, które były rozpatrywane przez e-sąd, niemniej jednak często stawały się przedmiotem zainteresowania medialnego i społecznego.

Omówienie poszczególnych propozycji zmian zacznę od art. 126 §2 kodeksu postępowania cywilnego, który – zgodnie z obowiązującym stanem prawnym – przewiduje obowiązek wskazania danych dotyczących miejsca zamieszkania lub siedziby stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników. Obowiązek ten dotyczy pierwszego pisma procesowego w danej sprawie. Projektodawca, zmieniając brzmienie wymienionego przepisu, rozszerzył istotnie jego zakres, wskazując, że wnoszący pierwsze pismo procesowe będzie zobowiązany wskazać w nim, poza opisanymi danymi, także numer PESEL lub NIP strony będącej osobą fizyczną. W sytuacji, gdy stroną nie jest osoba fizyczna, niniejszy obowiązek będzie dotyczył numeru w KRS, a w przypadku jego braku – numeru w innym właściwym rejestrze, ewidencji lub ewentualnie NIP takiej osoby, jeśli nie ma ona obowiązku dokonania wpisu we właściwym rejestrze lub ewidencji. Jednocześnie doprecyzowano, że konieczność wskazania wymienionych numerów indentyfikacyjnych dotyczyć będzie jedynie przypadków, gdy dana strona taki numer posiada. Gwarancją właściwego egzekwowania analizowanych przepisów będzie projektowany art. 126 §22, w którym przewidziano karę grzywny za nieprawidłowe oznaczenie danych, o których mowa w §2. Podkreślić należy jednak, że grzywna będzie orzekana jedynie w przypadku, gdy do uchybienia doszło „w złej wierze lub wskutek niezachowania należytej staranności”.

W toku prac parlamentarnych można było jednak usłyszeć opinie, że konieczność wskazania numeru PESEL może rodzić określone problemy, przede wszystkim z uwagi na ograniczenia w dostępie do bazy danych o tych numerach (między innymi konieczność spełnienia – niejednolicie interpretowanej – przesłanki w postaci wykazania interesu prawnego). Podnoszono także obawy dotyczące ewentualnych przypadków, kiedy przedłużające się postępowanie w przedmiocie uzyskania informacji z bazy numerów PESEL spowoduje niedochowanie terminu na wniesienie pisma do sądu. Wysoka Izbo, nie ulega wątpliwości, że opisane rozwiązania służyć mają lepszej identyfikacji uczestników postępowania i jako takie na pewno zasługują na przyjęcie. Ich stosowanie powinno zapobiec głośnym ostatnio przypadkom, kiedy na skutek zbieżności określonych danych (na przykład imienia i nazwiska) postępowanie prowadzone było wobec niewłaściwej osoby. Wydaje się przy tym, że strona umowy, mając na uwadze to, że w przyszłości może zaistnieć konieczność wyegzekwowania zobowiązania przed sądem, powinna już na etapie zawierania tej umowy zadbać o zapisanie w niej wszystkich danych niezbędnych do właściwego sformułowania pisma procesowego. Gdyby jednak okazało się, że wykonanie obowiązku właściwego oznaczania stron faktycznie napotykać będzie na problemy, a ich skala będzie znacząca, to oczywiście nieodzowne będzie wypracowanie innych rozwiązań. Na pewno w pierwszej kolejności warto będzie rozważyć obniżenie opłaty skarbowej pobieranej za udostępnienie danych z bazy PESEL.

Projektowany art. 139 §5 dotyczy przepisów o doręczeniu poprzez awizo, czyli umożliwiających stosowanie tak zwanej fikcji doręczenia. Zdarzały się przypadki, kiedy wierzyciel wskazywał adres, pod którym dłużnik już nie mieszka albo nigdy nie mieszkał. Wysłanie nakazu zapłaty pod taki adres powoduje, że przedmiotowe orzeczenie staje się prawomocne właśnie w oparciu o fikcję doręczenia. Uprawomocnienie się nakazu zapłaty otwiera drogę do postępowania egzekucyjnego i bardzo często zdarza się, że dopiero na tym etapie dłużnik dowiaduje się o prowadzonym przeciwko niemu postępowaniu. Wskazany przepis nowelizacji umożliwia złożenie wniosku o wydanie zaświadczenia stwierdzającego, że wyrok zaoczny lub nakaz zapłaty został uznany za doręczony na oznaczony adres w trybie doręczenia poprzez awizo.

Wspomniane zaświadczenie będzie mogło zostać wykorzystane przez dłużnika w celu złożenia do organu egzekucyjnego wniosku o zawieszenie postępowania. Chodzi w tym miejscu o „postępowanie prowadzone na podstawie tytułu wykonawczego w postaci zaopatrzonego w klauzulę wykonalności wyroku zaocznego, nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym, upominawczym albo elektronicznym postępowaniu upominawczym”. Stosowna podstawa prawna do podjęcia takiego działania zapisana została w projektowanym art. 8203 §1. Zgodnie z przywołanym przepisem komornik będzie musiał zawiesić prowadzone postępowanie, jeśli z przedłożonego zaświadczenia wynikać będzie, że adres dłużnika, pod który – na zasadzie fikcji doręczenia – wysłano wyrok lub nakaz, jest różny od adresu ustalonego na potrzeby postępowania egzekucyjnego.

Istotą niniejszej procedury jest stworzenie swego rodzaju „wentylu bezpieczeństwa” dla dłużnika, który z przyczyn przez siebie niezawinionych nie miał możliwości obrony swoich praw na etapie postępowania sądowego. Niemniej jednak, aby zapobiec ewentualnym nadużyciom ze strony dłużnika, w art. 8203 §2 projektu ustawy zobowiązano komornika, aby w określonych przypadkach podjął zawieszone postępowanie. Mowa tutaj o sytuacji, kiedy ze stosownym wnioskiem wystąpi wierzyciel. Wniosek wierzyciela musi zostać podparty zaświadczeniem wydanym przez sąd lub referendarza sądowego, przed którym dana sprawa się toczyła lub toczy. Z niniejszego zaświadczenia powinno wynikać, na przykład, że doręczenie wyroku zaocznego lub nakazu zapłaty było jednak prawidłowe.

Dodatkowo, w projektowanym art. 8203 §3, umożliwiono komornikowi prowadzenie określonych czynności, mających na celu wykonanie w przyszłości tytułu wykonawczego, pomimo zawieszenia postępowania egzekucyjnego na wniosek dłużnika. Rozwiązanie to służyć ma w szczególności zabezpieczeniu przedmiotu egzekucji w przypadku, gdy istnieją obawy dotyczące możliwości przeprowadzenia egzekucji w późniejszym czasie – po wznowieniu postępowania egzekucyjnego.

Z kolei rozwiązanie przedstawione w art. 805 projektu ustawy ma za zadanie wzmocnienie ochrony prawnej dłużnika. Cel ten zostanie osiągnięty na skutek zobowiązania komornika w §1 wskazanego przepisu, aby już w momencie wykonywania pierwszej czynności egzekucyjnej pouczył on dłużnika „o możliwości, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia na postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności”. Ponadto – jak stanowi projektowany art. 805 §11 – „jeśli podstawę egzekucji stanowi tytuł wykonawczy w postaci zaopatrzonego w klauzulę wykonalności wyroku zaocznego lub nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym, upominawczym albo elektronicznym postępowaniu upominawczym”, obowiązek informacyjny rozszerzono o wymienione tam konkretne przepisy odnoszące się właśnie do tych instytucji, których zadaniem jest umożliwienie dłużnikowi ochrony jego praw. Przywołane zapisy są bardzo korzystne w szczególności dla tych dłużników, których nie stać na skorzystanie z profesjonalnej pomocy prawnej. Przepisy te dają w pewnym stopniu gwarancję, że nawet jeśli dojdzie do sytuacji, kiedy wierzyciel będzie dochodził należności w sposób nieprawidłowy, druga strona postępowania będzie miała wiedzę o wszystkich istotnych instrumentach prawnych, które mogą być dla niej pomocne.

Kolejne zmiany dotyczą zasad prowadzenia postępowania przed e-sądem. Po pierwsze, na mocy projektowanego art. 50529a, zawężono zakres przedmiotowy spraw, które mogą być rozpatrywane w elektronicznym postępowaniu upominawczym, do roszczeń, które stały się wymagalne w okresie trzech lat przed dniem wniesienia pozwu. Konsekwencją tej zmiany była konieczność dodania w art. 50532 zapisu, zgodnie z którym w pozwie powinna znaleźć się także informacja o dacie wymagalności roszczenia. Przyjęcie opisanych zmian spowoduje wprawdzie pewne zmniejszenie liczby spraw rozpatrywanych w trybie postępowania elektronicznego (wedle szacunków ministerialnych o około 17%), ale jednocześnie poprawi spójność systemową opisanych rozwiązań i ograniczy przypadki, kiedy na skutek między innymi specyfiki postępowania elektronicznego dochodziło do nieprawidłowości polegających na przykład na dochodzeniu roszczeń przedawnionych lub zaspokojonych. Wprowadzenie progu trzech lat do elektronicznego postępowania upominawczego nie oznacza oczywiście, że nie będzie można dochodzić innych roszczeń. Możliwość taka istnieje i istnieć będzie, ale na gruncie zwykłego, nieelektronicznego postępowania.

Po drugie, pewnemu doprecyzowaniu uległ art. 50537 §1, który wskazuje na sposób postępowania w przypadku, gdy sprawę zainicjowaną w trybie elektronicznego postępowania upominawczego przekazano do sądu według właściwości ogólnej, zgodnie z art. 50533, 50534 oraz 50536 ustawy. W miejsce istniejącego ogólnego zapisu o usunięciu braków formalnych pozwu oraz uzupełnieniu pozwu „w sposób odpowiedni do postępowania, w którym sprawa będzie rozpoznana”, projektodawca wskazał, że chodzi o wykazanie przez powoda umocowania, o dołączenie pełnomocnictwa oraz – w określonych przypadkach – o uiszczenie opłaty uzupełniającej do pozwu. Poprawka przedstawiona w druku nr 318A dotyczy właśnie tego przepisu i przewiduje doprecyzowanie zawartego w nim odwołania do art. 68 kodeksu postępowania cywilnego, poprzez wskazanie, że chodzi o „zdanie pierwsze” art. 68.

Ostatnia zmiana wynika z rozszerzenia brzmienia jednej z przesłanek do umorzenia postępowania przez organ egzekucyjny w trybie wnioskowym. Jak wynika z projektowanego art. 825 pkt 2, przepis ten obejmie nie tylko przypadki, gdy tytuł wykonawczy został pozbawiony wykonalności wskutek prawomocnego orzeczenia, ale również sytuację, kiedy „orzeczenie, na którym oparto klauzulę wykonalności, zostało uchylone lub utraciło moc”.

Projekt ustawy przewiduje miesięczny okres vacatio legis, co w pewnej mierze wynika z konieczności dostosowania systemu informatycznego odpowiedzialnego za działanie e-sądu.

Biorąc pod uwagę przedstawione stanowisko, proszę Wysoką Izbę o przyjęcie projektu ustawy. Dziękuję.

Przemówienie senatora Andrzeja Szewińskiego w dyskusji nad punktem 2. porządku obrad

Panie Marszałku! Panie Ministrze! Panie i Panowie Senatorowie!

Pragnę odnieść się do procedowanego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, zawartego w druku senackim nr 318.

Coraz częściej zdarzają się takie oto sytuacje, że pomyłkowo obarcza się zadłużeniem osoby niebędące dłużnikami poprzez wydanie tytułu wykonawczego przez sąd, co stanowi podstawę egzekucji w stosunku do takiej osoby niebędącej, powtarzam, dłużnikiem.

Szczególnie w ostatnim czasie dochodziło do sytuacji, w których komornicy windykowali należności od osób mających przysłowiowego pecha, to znaczy posiadających takie samo imię i nazwisko i mieszkających w tej samej miejscowości, co dłużnik.

W elektronicznym postępowaniu upominawczym będą mogły być dochodzone roszczenia, które staną się wymagalne w okresie trzech lat przed dniem wniesienia pozwu.

Z uwagi na zakres proponowanych zmian nowela może spowodować siedemnastoprocentowe ograniczenie wpływu spraw do sądu elektronicznego, jednak przewiduje się zwiększenie czytelności przepisów prawa w kontekście rozwiązań systemowych.

Panie Marszałku, Wysoka Izbo, mimo pewnych niedoskonałości występujących w projekcie noweli, takich jak prawdopodobny długi czas oczekiwania na pozytywne rozpatrzenie wniosku o udostępnienie numeru PESEL, uważam, iż należy poprzeć omawiany projekt.

Przemówienie senatora Zbigniewa Meresa w dyskusji nad punktem 2. porządku obrad

Szanowny Panie Marszałku, Wysoka Izbo!

W nowelizacja ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego należy wskazać na pakiet rozwiązań istotnych z punktu widzenia realizacji gwarancji procesowych stron oraz efektywności i ekonomiki postępowania cywilnego. Chodzi przede wszystkim o rozszerzenie i wzmocnienie nakazu właściwego i precyzyjnego oznaczenia stron w postępowaniu cywilnym względem normy obowiązującej de lege lata, temporalnego ograniczenia możności dochodzenia roszczeń w elektronicznym postępowaniu upominawczym – co jest istotne również w odniesieniu do ekonomiki procesowej – oraz rozszerzenia katalogu uprawnień o charakterze gwarancyjnym dłużnika w postępowaniu egzekucyjnym.

W proponowanym brzmieniu ustawy istotne jest wzmocnienie efektywnej ochrony pozwanego w elektronicznym postępowaniu upominawczym – chodzi tu o EPU, o tak zwany e-sąd – poprzez wprowadzenie nakazu precyzyjnego oznaczenia stron postępowania przy pomocy numeru PESEL, numeru NIP, numeru ewidencyjnego Krajowego Rejestru Sądowego lub innego równoważnego i indywidualnie oznaczonego numeru podmiotu.

Jednocześnie, jak wskazałem w pierwszej tezie wystąpienia, w celu efektywnej realizacji wspomnianej normy ustawa przewiduje sankcję mającą na celu zdyscyplinowanie strony – respektowanie jej przedstawiciela ustawowego, ustanowionego pełnomocnika etc. – która wskutek niezachowania należytej staranności bądź też działając w złej wierze, wskazałby dane niezgodne ze stanem faktycznym. Na tle dotychczasowej niekorzystnej praktyki rozwiązanie to należy uznać za celowe i pożądane. Wskazuję również na słuszność rozszerzenia obowiązku pełnego i jednoznacznego oznaczenia stron postępowania, jeżeli chodzi o procedowanie w trybach innych niż EPU.

Niezależnie od tego warto podnieść kwestię słuszności obowiązków informacyjnych nakładanych w drodze niniejszej nowelizacji na organ egzekucyjny w postępowaniu cywilnym. Konieczność realizacji tak zwanego rozszerzonego obowiązku informacyjnego wraz z pierwszą czynnością egzekucyjną przez komornika sądowego może wpływać nie tylko na korzystniejszą, bo bardziej świadomą pozycję dłużnika, ale również na sprawniejszą egzekucję per se.

Omawiana nowelizacja ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego w tej części prowadzi do pełniejszego urzeczywistnienia gwarancji procesowych leżących u podstaw aksjologicznych polskiej procedury cywilnej, wpisując się jednocześnie w zasadę demokratycznego państwa prawnego. Dziękuję.

Przemówienie senatora Andrzeja Grzyba w dyskusji nad punktem 2. porządku obrad

Nowelizacja dotycząca między innymi wprowadzenia sankcji za nieprawidłowe wskazanie w pozwie przez powoda danych pozwanego co do zasady ma chronić przed wydawaniem tytułów egzekucyjnych przeciw nieprecyzyjnie oznaczonym podmiotom niebędącym dłużnikami, zwłaszcza w postępowaniu przed e-sądem. Niestety redakcja tego przepisu powoduje, że ten obowiązek dotyczy postępowań wszystkich typów, także postępowań na zasadach ogólnych W związku z tym na powoda każdorazowo spadnie obowiązek oznaczenia pozwanego dłużnika poprzez prawidłowe jego określenie pod groźbą sankcji, a zwłaszcza obowiązek podania numeru PESEL, co zakłada ustawa. Sankcjonowanie pomyłki wierzyciela, nawet jeżeli mówi się o jego lekkomyślnym działaniu, jest dodatkowym rodzajem represji wobec niego w dochodzeniu jego własnych pieniędzy w postępowaniu cywilnym. Ponadto najprawdopodobniej ulegnie wydłużeniu i tak już długi okres rozpoznawania spraw przed sądami powszechnymi, o czym nikt nie wspomina. Poza tym rozwiązanie to jest o tyle dziwne, że baza numerów PESEL nie jest jawna i powszechnie dostępna, tak jak na przykład baza KRS. Proponowana zmiana byłaby o tyle akceptowalna, o ile dotyczyłaby tylko postępowania elektronicznego lub towarzyszyłaby jej zmiana w zakresie dostępności do informacji o numerach PESEL.