Narzędzia:

Posiedzenie: 61. posiedzenie Senatu RP VIII kadencji, 1 dzień


24 i 25 września 2014 r.
Przemówienia z dnia następnego

Przemówienie senatora Tadeusza Kopcia w dyskusji nad punktem 2. porządku obrad

Przemówienie senatora Tadeusza Kopcia w dyskusji nad punktem 2. porządku obrad

Jak wskazali autorzy, ustawa o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw ma na celu transpozycję do polskiego porządku prawnego postanowień dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/24/UE z dnia 9 marca 2011 r. w sprawie stosowania praw pacjentów w transgranicznej opiece zdrowotnej. Zgodnie z art. 21 tej dyrektywy państwa członkowskie zobowiązane są do wprowadzenia w życie wszelkich aktów prawnych niezbędnych do jej wdrożenia najpóźniej do dnia 25 października 2013 r. Głównym założeniem dyrektywy jest zapewnienie realizacji zasady swobody przepływu usług na terytorium Unii Europejskiej w sferze opieki zdrowotnej.

Pragnę zwrócić uwagę na kilka szczegółowych rozwiązań wprowadzonych do znowelizowanej ustawy.

Zmiana w art. 20 ust. 2 pkt 2 ma na celu uszczegółowienie zakresu pisemnej informacji przekazywanej pacjentowi przez świadczeniodawcę przy zapisie. Informacja ta oprócz terminu udzielania świadczenia powinna zawierać także wskazanie kategorii medycznej – przypadek „pilny” lub „stabilny” – do której został zakwalifikowany pacjent. Podkreślić należy, że takie uszczegółowienie tej informacji jest istotne, zwłaszcza przy rozpatrywaniu wniosków o wydanie zgody na przeprowadzenie leczenia w innym państwie Unii Europejskiej lub EFTA na podstawie przepisów o koordynacji, a ponadto będzie miało znaczenie również przy rozpatrywaniu wniosków o udzielenie wcześniejszej zgody na uzyskanie świadczenia w innym państwie Unii Europejskiej na zasadach transgranicznej opieki zdrowotnej w przypadku świadczeń wymagających tej zgody.

Ponadto implementacja dyrektywy wymagała wprowadzenia w ustawie instytucji zwrotu kosztów transgranicznej opieki zdrowotnej, która stanowić będzie nową formę finansowania przez Narodowy Fundusz Zdrowia świadczeń opieki zdrowotnej udzielanych poza granicami kraju, obok przewidzianego dotychczas pokrywania kosztów takich świadczeń na podstawie art. 25 i art. 26 znowelizowanej ustawy.

Zwrócono uwagę, z czym należy się zgodzić, że ze względów systemowych oraz w celu zapewnienia przejrzystości tekstu ustawy wskazane było ujęcie całości zagadnień związanych z pokrywaniem kosztów świadczeń opieki zdrowotnej uzyskiwanych za granicą w wyodrębnionym nowym rozdziale 2a „Świadczenia opieki zdrowotnej udzielone poza granicami kraju”. Tutaj prawodawca wspólnotowy przyjął jako generalną zasadę, że pacjent podlegający systemowi ubezpieczenia zdrowotnego jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej będzie mógł otrzymać zwrot poniesionych kosztów świadczeń zdrowotnych uzyskanych w innym państwie członkowskim według stawek stosowanych przez jego rodzimą instytucję ubezpieczeniową bez potrzeby wstępowania do tej instytucji o wydanie uprzedniej zgody na skorzystanie ze świadczeń za granicą, o ile tylko dane świadczenie jest przewidziane w koszyku świadczeń gwarantowanych państwa ubezpieczenia.

Z kolei w art. 42b ust. 5 wprowadzono dodatkowy wymóg w odniesieniu do świadczeń z zakresu lecznictwa uzdrowiskowego. W przypadku, gdy wniosek o zwrot kosztów dotyczyłby takiego świadczenia, warunkiem jego otrzymania będzie potwierdzenie skierowania na leczenie uzdrowiskowe, zgodnie z art. 33 ust. 2 ustawy, w zakresie celowości leczenia uzdrowiskowego, przed skorzystaniem z tego świadczenia.

Na zakończenie należy także wskazać, że w art. 42b ust. 7 wprowadzono warunek, iż w przypadku świadczeń udzielanych w ramach programów zdrowotnych otrzymanie zwrotu kosztów jest możliwe po spełnieniu wymogów warunkujących udział w danym programie, o ile takie szczególne wymogi zawarte są w przepisach dotyczących danego programu.

Przemówienie senatora Ryszarda Knosali w dyskusji nad punktem 2. porządku obrad

Przemówienie senatora Ryszarda Knosali w dyskusji nad punktem 2. porządku obrad

Celem opracowania nowelizacji ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw jest wdrożenie do krajowego porządku prawnego przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 9 marca 2011 r. w sprawie stosowania praw pacjentów w transgranicznej opiece zdrowotnej. Inicjatywa ta jest ze wszech miar pożądana, i to nie tylko ze względu na fakt, że termin wdrożenia przepisów unijnych minął w październiku ubiegłego roku, ale przede wszystkim z uwagi na potrzebę ułatwienia świadczeniobiorcom korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej. Kluczowe w tym aspekcie jest ustanowienie przejrzystych procedur ubiegania się o zwrot kosztów poniesionych przez wspomnianych świadczeniobiorców.

Projektodawca zdecydował się skupić zasadniczą część przepisów w dodawanym do zmienianej ustawy odrębnym rozdziale 2a. Na jego wstępie wskazano ogólnie na uprawnienie świadczeniobiorcy do otrzymania od Narodowego Funduszu Zdrowia zwrotu kosztów świadczenia opieki zdrowotnej, będącego świadczeniem gwarantowanym, udzielonego na terytorium innego niż Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej.

Należy jednak podkreślić, że zwrot kosztów nie będzie obejmował obowiązkowych szczepień ochronnych, opieki długoterminowej polegającej wyłącznie na wspieraniu w wykonywaniu rutynowych czynności życia codziennego oraz przydziału i dostępu do narządów przeznaczonych do przeszczepu.

Pierwszym etapem administracyjnej procedury zwrotu kosztów – w określonych przypadkach – będzie uprzednie wydanie zgody przez dyrektora wojewódzkiego oddziału funduszu na uzyskanie danego świadczenia opieki zdrowotnej w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej. Przewiduje to projektowany art. 42b ust. 8. Z kolei wedle dyspozycji art. 42e ust. 1 projektu ustawy, określenie wykazu świadczeń objętych wymogiem uzyskania zgody leżeć będzie w kompetencji ministra właściwego do spraw zdrowia, który mając na względzie dobro świadczeniobiorców oraz gospodarność i celowość wydatkowania środków publicznych, może przyjąć stosowne rozporządzenie. Minister nie będzie miał w tym zakresie pełnej dowolności, bowiem w art. 42e ust. 2 nowelizacji wskazano, jakiego rodzaju świadczeń opieki zdrowotnej może dotyczyć omawiane obostrzenie. W art. 42f projektowanego aktu określono natomiast szczegółowe uwarunkowania formalne wydania przedmiotowej zgody obejmujące formę – decyzja administracyjna – właściwość miejscową i rzeczową organu oraz przesłanki stanowiące podstawę odmowy wydania zgody. Enumeratywnie opisano także elementy wniosku, dokonując jednocześnie podziału na część wypełnianą przez świadczeniobiorcę oraz na część wypełnianą przez uprawnionego lekarza. W tym ostatnim przypadku niezwykle istotne jest określenie przez lekarza dopuszczalnego czasu oczekiwania świadczeniobiorcy na udzielenie świadczeń opieki zdrowotnej, których dotyczy wniosek. Informacja ta jest kluczowa z punktu widzenia celowości skorzystania ze świadczenia poza granicami kraju.

W przypadku, kiedy nie będzie zachodził obowiązek uzyskania wspomnianej zgody, procedura inicjowana będzie złożeniem przez świadczeniobiorcę wniosku o zwrot kosztów. Dyrektor właściwego wojewódzkiego oddziału Narodowego Funduszu Zdrowia rozstrzygał będzie sprawę w drodze decyzji administracyjnej. Projektodawca w art. 42d ust. 2 projektu ustawy ustalił katalog przesłanek wydania decyzji odmownej. Przede wszystkim znajdziemy tam odniesienie do przepisów opisujących wstępne warunki otrzymania zwrotu kosztów, o których wspominałem na wstępie niniejszego wystąpienia. Ponadto analizowane będzie spełnienie specyficznych wymagań odnoszących się do różnych rodzajów świadczeń, na przykład posiadanie skierowania lub zlecenia, recepty lub recepty transgranicznej, zakwalifikowanie pacjenta przez świadczeniodawcę do danego programu lekowego, spełnienie warunków udziału w programie zdrowotnym. Istotne będzie także właściwe udokumentowanie procesu diagnostycznego lub terapeutycznego oraz udokumentowanie faktu pokrycia kosztów. Ostatnią z wymienionych przesłanek wydania decyzji odmownej będzie złożenie wniosku po terminie, czyli po upływie sześciu miesięcy od dnia wystawienia rachunku za świadczenie opieki zdrowotnej, którego ten wniosek dotyczy.

Projektodawca przewiduje także ograniczenia co do wysokości refundacji. Co do zasady limitem będzie tutaj kwota finansowania danego świadczenia gwarantowanego, danego leku, środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego lub wyrobu medycznego, a także ustalony limit finansowania ze środków publicznych dla danego wyrobu medycznego. Ponadto zwrot kosztów nie będzie mógł przekroczyć kwoty wydatków rzeczywiście poniesionych przez świadczeniobiorcę z tytułu uzyskania danego świadczenia. Godne podkreślenia jest to, że w art. 42c ust. 2–11 projektu ustawy opisano sposób ustalenia podstawy zwrotu kosztów w nietypowych przypadkach, na przykład gdy procedura medyczna wykonana za granicą nie ma odpowiednika wśród procedur medycznych wykonywanych w kraju.

Wydanie stosownej decyzji następować będzie w terminie trzydziestu dni, a w przypadku konieczności przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego – w terminie sześćdziesięciu dni. Projektodawca zagwarantował wyłączenie z biegu terminu okresów potrzebnych na uzupełnienie wniosku oraz na zajęcie stanowiska przez inne instytucje krajowe. Sama wypłata nastąpi stosunkowo szybko, bowiem już w terminie siedmiu dni od powzięcia przez fundusz informacji o tym, że decyzja stała się ostateczna.

Chciałbym jeszcze odnieść się do pewnych specyficznych rozwiązań, których celem jest uelastycznienie opisanej procedury. Przykładowo, na podstawie zapisu projektowanego art. 42d ust. 3 świadczeniobiorca w przypadku pilnej konieczności podjęcia leczenia niezbędnego dla ratowania życia lub zdrowia, co wynikałoby z potwierdzonego stanu klinicznego, nie będzie musiał czekać na uzyskanie wstępnej zgody, ale w terminie trzydziestu dni od daty złożenia kompletnego wniosku będzie mógł poddać się leczeniu w innym państwie członkowskim. Z kolei, jak wynika z ust. 15 cytowanego artykułu, jeśli wydanie decyzji w przedmiocie zwrotu kosztów wymaga prowadzenia długoterminowego postępowania przy udziale krajowego punktu kontaktowego do spraw transgranicznej opieki zdrowotnej, nieprzekraczalny termin wydania decyzji wynosi sześć miesięcy. Co istotne, w takim przypadku przyjmuje się najbardziej prawdopodobną kwotę zwrotu kosztów, a wszelkie wątpliwości rozstrzyga się na korzyść świadczeniobiorcy. Nadto niewątpliwym ułatwieniem dla wnioskodawcy jest dopuszczenie posługiwania się zwykłym tłumaczeniem dokumentów na język polski.

W projekcie ustawy zapisano maksymalne limity kosztów ponoszonych przez fundusz z tytułu realizacji zadań, o których mowa w komentowanej ustawie. Jeśli zatem zaistnieje ryzyko przekroczenia ich w danym roku, projekt ustawy przewiduje zastosowanie określonych procedur ostrożnościowych. Po pierwsze, gdy przed końcem pierwszego półrocza danego roku kalendarzowego zostanie przekroczony poziom 50% kwoty limitu, prezes funduszu niezwłocznie informuje w drodze ogłoszenia na stronach internetowych centrali i oddziałów wojewódzkich funduszu oraz w Biuletynie Informacji Publicznej funduszu o przewidywanym terminie zawieszenia wypłaty kwot należnych z tytułu zwrotu kosztów.

Po drugie, w przypadku gdy koszty realizacji zadań wymienionych w projektowanym art. 42b w danym roku kalendarzowym osiągną kwotę limitu, stanowiącą sumę rezerwy przeznaczonej na te zadania oraz rezerwy ogólnej, fundusz zawiesza wypłatę kwot należnych z tytułu zwrotu kosztów do końca tego roku kalendarzowego. W tym przypadku również zachodzi obowiązek informacyjny, o którym była już mowa. W końcu, po trzecie, w przypadku gdy przychody ze składki na powszechne ubezpieczenie zdrowotne, zrealizowane jako należne za okres od początku danego roku kalendarzowego, są niższe niż przychody planowane na ten okres, kwota limitu, o której mowa w ust. 1, ulega obniżeniu o kwotę różnicy między przychodami planowanymi a zrealizowanymi, jednak nie więcej niż o kwotę rezerwy ogólnej.

Należy ponadto zauważyć, że art. 42i–42k projektu ustawy w dużej mierze zastępują obowiązujące dotychczas art. 25–26 ustawy. Projektodawca zdecydował się przy tym na pewne uszczegółowienie przenoszonych normowań – na przykład wymieniono elementy wniosku o udzielenie danego świadczenia opieki zdrowotnej i wniosku o skierowanie do przeprowadzenia poza granicami kraju leczenia lub badań diagnostycznych.

Warto podkreślić również, że na mocy projektowanych zapisów w strukturach funduszu powołany zostanie krajowy punkt kontaktowy do spraw transgranicznej opieki zdrowotnej – inaczej KPK. Rozwiązanie takie wynika w dużej mierze z możliwości zapewnienia fachowych kadr do obsługi zadań powierzonych temu podmiotowi. Punkt ten będzie współpracował z punktami w innych krajach członkowskich oraz udzielał pacjentom z tych państw, na ich wniosek, stosowanych informacji, między innymi w zakresie praw pacjenta, świadczeniodawców, standardów bezpieczeństwa i jakości świadczeń zdrowotnych, zasad dochodzenia roszczeń z tytułu wyrządzenia szkody lub krzywdy w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych przez podmiot wykonujący działalność leczniczą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W tym kontekście warto pamiętać jeszcze i o tym, że oprócz opisanych zmian projekt ustawy modyfikuje między innymi zapisy ustawy o działalności leczniczej, co ma związek z koniecznością zagwarantowania odpowiednich uprawnień pacjentom korzystającym z transgranicznej opieki zdrowotnej w Polsce.

Wysoka Izbo, wziąwszy pod uwagę przedstawioną argumentację oraz oczekiwania społeczne związane z uchwaleniem niniejszego projektu ustawy, proszę o jego przyjęcie. Dziękuję za uwagę.

Przemówienie senatora Tadeusza Kopcia w dyskusji nad punktem 3. porządku obrad

Przemówienie senatora Tadeusza Kopcia w dyskusji nad punktem 3. porządku obrad

Przy okazji omawiania tego punktu porządku obrad wskazać należy, że przedmiotowa ustawa o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz niektórych innych ustaw dokonuje koniecznych zmian następujących aktów prawnych: po pierwsze, ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, zwanej dalej ustawą o rehabilitacji; po drugie, ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych; po trzecie, ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych. Z kolei zgodnie z obowiązującym stanem prawnym, z dniem 1 stycznia 2015 r. wejdą w życie przepisy ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych. Wprowadzają one zasadnicze zmiany w ustawie o rehabilitacji, dotyczące przekształcenia Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Fundusz ten, działający jako państwowy fundusz celowy, utraci osobowość prawną i stanie się wyodrębnionym rachunkiem bankowym, natomiast biuro funduszu, obsługujące działania funduszu, stanie się biurem obsługi funduszu funkcjonującym w formie jednostki budżetowej Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej.

Zachodzi jednak obawa, że zmiany te mogą spowodować poważne zakłócenia realizacji zadań ustawowych wspomnianego funduszu, a także generować obciążenia finansowe związane z przekształceniem i dalszym jego funkcjonowaniem, między innymi z koniecznością zabezpieczenia środków finansowych na ewentualne odprawy dla byłych pracowników oddziałów funduszu, przejętych przez marszałków województw, oraz z koniecznością zabezpieczenia mienia funduszu, między innymi znajdującego się w zlikwidowanych oddziałach, które stanie się mieniem Skarbu Państwa, w imieniu którego będzie działał minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego.

Celem omawianej tu nowelizacji było wprowadzenie rozwiązań zmierzających do utrzymania stabilnego i silnego systemu zarządzania środkami funduszu, podlegającego społecznej kontroli, co będzie możliwe przy zachowaniu osobowości prawnej funduszu i jego organów, to jest zarządu funduszu i jego rady nadzorczej.

Należy tutaj podkreślić istotną rolę rady nadzorczej funduszu, w skład której wchodzą przedstawiciele organizacji pracodawców, organizacji związkowych oraz innych organizacji pozarządowych. Rada ta między innymi zatwierdza plany działalności i projekty planu finansowego funduszu oraz opiniuje kryteria wyboru przedsięwzięć finansowanych ze środków funduszu zgodnie z kierunkowymi założeniami polityki zatrudniania, rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych, określonymi przez pełnomocnika rządu do spraw osób niepełnosprawnych. Ponadto dokonuje ona także kontroli i oceny działalności zarządu funduszu oraz zatwierdza programy służące rehabilitacji zawodowej i społecznej adresowane do osób niepełnosprawnych.

Na zakończenie dodać należy, że pozostawienie osobowości prawnej funduszu nie pozbawi ministra pracy i polityki społecznej wpływu na jego działalność, ponieważ z mocy ustawy o rehabilitacji minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego sprawuje nadzór nad funduszem. Ma on także merytoryczny wpływ na działalność funduszu, ponieważ pełnomocnik rządu do spraw osób niepełnosprawnych, będący sekretarzem stanu w urzędzie obsługującym ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, jest jednocześnie prezesem rady nadzorczej.

Przemówienie senatora Ryszarda Knosali w dyskusji nad punktem 3. porządku obrad

Przemówienie senatora Ryszarda Knosali w dyskusji nad punktem 3. porządku obrad

Uchwalone w 2009 r. przepisy ustawy o finansach publicznych oraz ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych przewidywały gruntowną reformę tego aspektu działalności państwa. Zmiany objęły także państwowe fundusze celowe, w tym między innymi Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, które pozbawiono osobowości prawnej. Zgodnie z nowymi założeniami podmioty te miały funkcjonować jako wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje minister wskazany w ustawie tworzącej fundusz albo inny organ wskazany w tej ustawie.

Początkowo zmiany miały wejść w życie z dniem 1 stycznia 2012 r., lecz okres ten wydłużono o trzy kolejne lata: aż do 1 stycznia 2015 r. Tu należy zwrócić uwagę na obawy związane z planowanym przekształceniem dotyczące chociażby wystąpienia zakłóceń w realizacji zadań ustawowych, co – zważywszy na wysokość środków finansowych pozostających w dyspozycji funduszu – jest sprawą niebagatelną. Pokłosiem zamierzonych wówczas zmian w zakresie działalności funduszu były liczne protesty środowisk i organizacji zajmujących się problematyką osób niepełnosprawnych. Ponadto reorganizacja funduszu spowodowałaby zapewne konieczność poniesienia dodatkowych wydatków na odprawy dla byłych pracowników oddziałów funduszu oraz na zabezpieczenie mienia funduszu. Utrzymujące się poważne wątpliwości spowodowały, że rozważano dalsze wydłużenie okresu vacatio legis nawet do 2020 r.

Przedstawiony dziś projekt ustawy przewiduje nieco inne rozwiązanie: wprawdzie utrzymane zostaje zakwalifikowanie PFRON jako państwowego funduszu celowego w rozumieniu przepisów ustawy o finansach publicznych, jednakże do podmiotu tego, w drodze wyjątku, nie będzie stosowany art. 29 ust. 3 i 4 wspomnianej ustawy. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych zachowa zatem swój dotychczasowy status, po pierwsze, dlatego że nie zostanie zredukowany jedynie do wyodrębnionego rachunku bankowego pozostającego w dyspozycji właściwego ministra, a po drugie, za sprawą utrzymania podmiotowości prawnej.

Dla zapewnienia spójności systemu prawnego konieczna jest także nowelizacja ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych. Polega ona na wykreśleniu pewnych przepisów związanych z planowaną zmianą formy działalności funduszu. Na przykład uchylany art. 91 ust. 1 zakładał, że PFRON z dniem 1 stycznia 2015 r. stanie się państwowym funduszem celowym w rozumieniu ustawy o finansach publicznych, zaś uchylany art. 98 przewidywał utworzenie Biura Obsługi Funduszu w miejsce dotychczasowych struktur, czyli biura i oddziałów PFRON. Ponadto uchyla się art. 33, który przewidywał zmiany w zakresie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

Ostatnia zmiana zapisana w projekcie ustawy dotyczy art. 17 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Projektodawca proponuje, aby rozszerzyć katalog zwolnień przedmiotowych od podatku dochodowego o dochody PFRON – w części przeznaczonej na cele statutowe, z wyłączeniem działalności gospodarczej. Zwolnienie to będzie oczywiście korzystne dla działalności funduszu, a więc także dla jego beneficjentów.

Wysoka Izbo, zasadność przyjęcia ustawy nie budzi wątpliwości. Jej skutkiem będzie utrzymanie status quo, czyli pozostawienie PFRON w dotychczasowej strukturze organizacyjno-prawnej. Dziękuję.

Przemówienie senatora Tadeusza Kopcia w dyskusji nad punktem 4. porządku obrad

Przemówienie senatora Tadeusza Kopcia w dyskusji nad punktem 4. porządku obrad

Wprowadzone w kodeksie postępowania karnego zmiany sprowadzają się do następujących kwestii: nadania ministrowi sprawiedliwości uprawnienia do wnoszenia kasacji od prawomocnych wyroków w sprawach karnych i do rozszerzenia dopuszczalnego zakresu kasacji wnoszonej w trybie art. 521 przez prokuratora generalnego, rzecznika praw obywatelskich, rzecznika praw dziecka, a także ministra sprawiedliwości na wszystkie te sytuacje, w których możliwe jest wniesienie apelacji.

Odniosę się teraz tylko do tego pierwszego rozwiązania. Zwrócono uwagę, że obecnie, czyli po rozdzieleniu funkcji ministra sprawiedliwości i prokuratora generalnego, minister sprawiedliwości nie ma uprawnień do wnoszenia kasacji. Jest to sytuacja mało komfortowa, a autorzy nowelizacji stwierdzają nawet, że jest to sytuacja ułomna. Minister sprawiedliwości jest politycznie odpowiedzialny za funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości i powinien mieć narzędzia umożliwiające mu skuteczną interwencję prawną w sytuacji, gdy wymiar sprawiedliwości popełnia błąd, którego nie można naprawić w zwykłym trybie. To do ministra sprawiedliwości ludzie zwracają się ze skargami na funkcjonowanie sądów, bo dysponuje on aparatem wizytacyjnym do badania skarg. Niestety przed wprowadzeniem omawianej tu nowelizacji, minister sprawiedliwości nie miał żadnych możliwości prawnych działania w przypadku stwierdzenia – na przykład w wyniku badania skargi – ewidentnych błędów w orzecznictwie sądowym.

Do tej pory minister sprawiedliwości po zbadaniu skargi mógł jedynie poinformować skarżącego, że sąd jest niezawisły i że mimo stwierdzonych błędów nie może na nie zareagować. Taki stan rzeczy był bardzo niedobry: minister sprawiedliwości mający przegląd sytuacji w wymiarze sprawiedliwości, a nade wszystko politycznie za ten wymiar sprawiedliwości odpowiedzialny, nie miał żadnych instrumentów umożliwiających mu wpływanie na orzecznictwo sądowe. Należy dodać, że chodzi tu również o polityczną odpowiedzialność ministra jako członka rządu za właściwą politykę zwalczania przestępczości, której ważnym elementem powinna być polityka karna sądów. Minister sprawiedliwości powinien mieć wpływ na tę politykę i nie naruszać przy tym niezawisłości sędziowskiej i niezależności sądów przez wnoszenie nadzwyczajnego środka odwoławczego, jakim jest kasacja. Na mocy omawianej tu ustawy wprowadzono nowe rozwiązanie: przyznano ministrowi sprawiedliwości uprawnienie do wnoszenia kasacji, co umożliwi mu wpływanie za pomocą środków prawnych na politykę karną sądów.

Podkreślić należy, że to uprawnienie ministra sprawiedliwości w niczym nie narusza ani niezawisłości sędziowskiej, ani zasady trójpodziału władzy. Minister sprawiedliwości będzie jedynie stroną wnoszącą kasację na identycznych zasadach jak prokurator generalny i rzecznik praw obywatelskich. Warto pamiętać, że do niedawna minister sprawiedliwości miał uprawnienie do wnoszenia kasacji, gdyż był równocześnie prokuratorem generalnym i nikt nie kwestionował zgodności tego uprawnienia z konstytucją.

Przemówienie senatora Ryszarda Knosali w dyskusji nad punktem 4. porządku obrad

Przemówienie senatora Ryszarda Knosali w dyskusji nad punktem 4. porządku obrad

Przedstawiony pod obrady Wysokiej Izby projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw ma na celu rozszerzenie kręgu podmiotów uprawnionych do wnoszenia w trybie nadzwyczajnym kasacji od prawomocnego wyroku sądu w sprawach karnych. Zgodnie z proponowanym brzmieniem art. 521 §1 kodeksu postępowania karnego przedmiotową kompetencję posiadać będą nie tylko prokurator generalny, rzecznik praw obywatelskich, oraz, w pewnym zakresie, rzecznik praw dziecka, czyli podmioty, które dotychczas dysponowały wspomnianym prawem, lecz także minister sprawiedliwości.

Kasacja wnoszona przez wymienione podmioty różni się nieco od kasacji wnoszonej w trybie zwyczajnym, czyli przez strony procesowe. Kasacja, do której uprawnione są strony procesowe, podlega powiem bardziej rygorystycznym obostrzeniom w zakresie dopuszczalności jej wniesienia. Tym samym, jak się często podkreśla, wzrasta znaczenie kasacji wnoszonej w trybie nadzwyczajnym. W tym ostatnim przypadku nie mają zastosowania na przykład wprowadzone nowelizacją z 20 lipca 2000 r. dodatkowe wymogi zapisane w art. 523 §2 i 3 kodeksu postępowania karnego (dotyczące wnoszenia kasacji na korzyść oraz kasacji na niekorzyść). Ponadto do wniesienia kasacji w trybie nadzwyczajnym nie ma zastosowania trzydziestodniowy termin wskazany w art. 524 §1 procedury karnej.

Obowiązujący obecnie stan prawny, z którego wynika brak kompetencji ministra sprawiedliwości do kasacji, ukształtowany został przede wszystkim na podstawie ustawy z dnia 10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania karnego, ustawy – Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz ustawy o ochronie informacji niejawnych. Na podstawie tego aktu z art. 521 wykreślono ministra sprawiedliwości. Dopełnieniem opisanej zmiany było rozdzielenie funkcji ministra sprawiedliwości oraz prokuratora generalnego, co miało miejsce w związku z przyjęciem ustawy z dnia 9 października 2009 r. o zmianie ustawy o prokuraturze oraz niektórych innych ustaw.

Niemniej jednak, jak podkreśla projektodawca, minister sprawiedliwości nadal ponosi odpowiedzialność polityczną za prawidłowe funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości. Ponadto w powszechnej świadomości jest on postrzegany jako organ pełniący swego rodzaju nadzór nad działalnością sądów, o czym świadczyć może duża liczba kierowanych do niego skarg we wspomnianym zakresie. Tym samym minister sprawiedliwości powinien dysponować instrumentami prawnymi, które będą adekwatne i umożliwią podjęcie interwencji prawnej, w szczególności wówczas, gdy błędów wymiaru sprawiedliwości nie da się już naprawić w innym trybie. Dlatego też zmiana zapisana w art. 521 §1 kodeksu postępowania karnego jest w mojej ocenie zasadna.

Dodatkowo proponuje się uzupełnienie rzeczonego artykułu o §3, z którego w jednoznaczny sposób wynikać będzie uprawnienie wymienionych we wspomnianym przepisie podmiotów do wglądu do akt sądowych i prokuratorskich oraz akt innych organów ścigania już po zakończeniu postępowania i zapadnięciu rozstrzygnięcia. Zapis ten ma oczywiście zagwarantować faktyczną i prawną możliwość pełnego dostępu do akt w celu przygotowania ewentualnej kasacji.

Pozostałe zmiany przewidziane w odniesieniu do art. 524 §2 oraz art. 526 §2 wynikają z konieczności dostosowania przepisów do rozszerzonego kręgu podmiotów uprawnionych do wniesienia kasacji.

Wysoka Izbo, zmiany zaproponowane w niniejszym projekcie ustawy umożliwią ministrowi sprawiedliwości podejmowanie działań w przypadku stwierdzenia błędów w orzecznictwie sądowym. Wpłynie to na poprawę jednolitości wykładni i interpretowania przepisów prawa karnego. Jednocześnie – ponieważ wspomniany organ będzie działał wyłącznie jako strona wnosząca kasację – uprawnienie to nie wpłynie negatywnie na gwarancje wynikające z niezawisłości sędziowskiej. Proszę zatem Wysoką Izbę o przyjęcie przedstawionego projektu ustawy. Dziękuję za uwagę.

Przemówienie senatora Tadeusza Kopcia w dyskusji nad punktem 6. porządku obrad

Przemówienie senatora Tadeusza Kopcia w dyskusji nad punktem 6. porządku obrad

Projektowana ustawa o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego ma na celu, jak podają jej autorzy, dostosowanie systemu prawa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 listopada 2013 r. stwierdzającego niezgodność art. 426 §2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej.

Trybunał orzekł, że art. 426 §2 k.p.k. w brzmieniu obowiązującym do dnia wejścia w życie ustawy z dnia 20 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, czyli ustawy zmieniającej, w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości zaskarżenia postanowienia w przedmiocie kosztów nieopłaconej przez strony pomocy prawnej udzielonej z urzędu, zasądzonych po raz pierwszy przez sąd odwoławczy, jest niezgodny z art. 78 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Do dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej, to jest do 22 marca 2011 r., art. 426 §1 k.p.k. stanowił, że „od orzeczeń wydanych przez sąd odwoławczy na skutek odwołania nie przysługuje środek odwoławczy”. Z kolei poddany kontroli Trybunału Konstytucyjnego art. 426 §2 k.p.k. przewidywał, że od innych orzeczeń sądu odwoławczego oraz od orzeczeń wydanych przez Sąd Najwyższy nie przysługuje środek odwoławczy, chyba że ustawa stanowi inaczej.

W tym miejscu należy przybliżyć samo zdarzenie, które doprowadziło do sformułowania skargi kasacyjnej oraz motywy rozstrzygnięcia, jakimi kierował się Trybunał. Skarga konstytucyjna zainicjowana została zażaleniem na postanowienie prokuratora o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego. Sąd rozpatrujący przedmiotowe zażalenie, działając jako sąd odwoławczy, orzekł także o należnym skarżącej wynagrodzeniu z tytułu nieopłaconej przez strony pomocy prawnej udzielonej z urzędu przez adwokata – art. 618 §1 pkt 11 k.p.k. Na to postanowienie skarżąca wniosła zażalenie, w którym zakwestionowała wysokość przyznanej jej kwoty, niemniej sąd wyższej instancji pozostawił zażalenie bez rozpoznania, uznając je za niedopuszczalne w świetle art. 426 §2 k.p.k. Ponieważ skarżąca wywiodła środek odwoławczy również od tego ostatniego postanowienia, właściwy sąd ponownie orzekł, że „zażalenie wniesione na rozstrzygnięcie o wynagrodzeniu za pomoc prawną udzieloną z urzędu w postępowaniu odwoławczym, zawarte w orzeczeniu sądu odwoławczego, stanowi środek odwoławczy «niedopuszczalny z mocy ustawy» w rozumieniu art. 429 §1 k.p.k. i jako taki nie podlega rozpoznaniu przez żaden sąd”.

Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że w badanej sprawie nie sposób doszukać się usprawiedliwionych powodów, dla których prawa majątkowe adwokata udzielającego pomocy prawnej z urzędu miałyby zostać wyłączone z zakresu ochrony gwarantowanej przez art. 64 ust. 2 konstytucji. Ponadto Trybunał wskazał, że stosunek prawny łączący pełnomocnika z urzędu ze Skarbem Państwa ma co prawda szczególny charakter, bo jest związany z publicznoprawnym obowiązkiem adwokatów, niemniej wynagrodzenie z tego tytułu jest chronionym prawem majątkowym w rozumieniu art. 64 konstytucji.

Trybunał uznał również, że wynikające z art. 426 §2 k.p.k. pozbawienie pełnomocnika możliwości wniesienia zażalenia na postanowienie dotyczące kosztów jest w istocie niezamierzonym pominięciem legislacyjnym, którego źródłem jest traktowanie sądu sprawującego kontrolę nad postępowaniem przygotowawczym każdorazowo jako sądu odwoławczego, nawet jeśli sąd ten rozstrzyga jakieś kwestie po raz pierwszy. Zdaniem Trybunału ustawodawca nie dostrzegł tu szczególnej konfiguracji procesowej, w której jeden sąd działa jako odwoławczy w sprawie podstawowej, a zarazem – w pierwszej instancji rozstrzyga odrębną sprawę jedynie pośrednio związaną z tą pierwszą. Jakkolwiek ustawa zasadnicza nie wymaga przyznania prawa do odwołania się do wyższej instancji od rozstrzygnięć wydanych na skutek odwołania, a co za tym idzie – nie kreuje też prawa strony postępowania drugoinstancyjnego do kolejnej już weryfikacji zapadłego rozstrzygnięcia, to nie można twierdzić, że każde orzeczenie sądu formalnie, ustrojowo odwoławczego jest automatycznie rozstrzygnięciem wydanym w drugiej instancji w sensie konstytucyjnym.