Posiedzenie: 56. posiedzenie Senatu RP VIII kadencji, 1 dzień

11 i 12 czerwca 2014 r.

Porządek obrad

Zakończone

Przemówienie senatora Tadeusza Kopcia w dyskusji nad punktem 2. porządku obrad

Potrzeba wprowadzenia zmian, jak podają autorzy nowelizacji, w ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, uwzględnionych w majowej ustawie o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw, wynikała z konieczności poprawy warunków realizacji konstytucyjnego prawa do nauki oraz obowiązku zapewnienia przez władze publiczne obywatelom powszechnego i równego dostępu do wykształcenia – tutaj poprzez zwiększenie dostępności podręczników dla uczniów. Zakłada się, że pozwoli to w praktyce w większym stopniu urzeczywistnić ogólnie ujęty w Konstytucji RP imperatyw nieodpłatnego nauczania w szkołach publicznych.

Jak należy zatem rozumieć konstytucyjne prawo do nauki oraz powszechny i równy dostęp do wykształcenia? Jedno z rozważań Trybunału Konstytucyjnego odnosi się do tego właśnie zagadnienia, moim zdaniem jest ono jednak zbyt ogólne, aby można było wywieść z tego rozważania potrzebę wprowadzenia bezpłatnych podręczników: „Nie może ulegać wątpliwości, że prawo do nauki należy do podstawowych praw jednostki we współczesnym społeczeństwie. Prawo to musi być postrzegane zarówno w kategoriach dobra i wartości indywidualnej, jak i ważnego, podstawowego dobra społecznego. Urzeczywistnienie prawa do nauki jest nie tyle jakimś szczególnym przywilejem współczesnego człowieka, ale stanowi nieodzowny warunek rozwoju społeczeństwa i jednocześnie pełnego uczestnictwa jednostki w życiu społecznym. Jest to szczególnie ważne w dobie realizacji przedsięwzięć zwiększających kompetencje społeczeństwa informacyjnego i potencjał gospodarki opartej na wiedzy”.

Za przesądzające o konstytucyjnej bezpłatności podręczników można uznać, jak sądzę, inne stwierdzenie Trybunału, a mianowicie że od wejścia w życie konstytucji z 1997 r. można mówić o istnieniu konstytucyjnego prawa podmiotowego – „prawa do uzyskania pomocy finansowej ze strony władz publicznych w zakresie gwarantującym powszechność i równość dostępu do wykształcenia”. Idące w tym kierunku rozwiązania noweli są oczekiwanym mechanizmem stwarzania równych szans edukacyjnych dzieciom i młodzieży.

Nie trzeba chyba dowodzić, że z zakupem podręczników wybranych przez nauczycieli wiążą się wydatki znaczące dla budżetów rodzin, szczególnie tych najbiedniejszych, co wpływa negatywnie na sytuację rodzin i utrudnia dzieciom edukację szkolną. Autorzy omawianej nowelizacji przedstawili w uzasadnienie dane GUS i liczby, które pokazują, jak ważny społecznie jest to problem.

Uchwalona przez Sejm ustawa o zmianie ustawy o systemie oświaty zawiera oczekiwane przez wielu rodziców zmiany dotyczące podręczników szkolnych, a jej celem jest zapewnienie uczniom objętym obowiązkiem szkolnym, to jest uczniom szkół podstawowych i gimnazjów, dostępu do bezpłatnych podręczników oraz innych materiałów edukacyjnych.

Przemówienie senatora Ryszarda Knosali w dyskusji nad punktem 2. porządku obrad

Przedstawiona w druku senackim nr 645 nowelizacja ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw powszechnie kojarzona jest z wprowadzeniem do szkół darmowych podręczników. Osiągnięcie tego, zdawałoby się, prostego celu uzależnione jest jednak od dokonania wielu zmian w przepisach prawa, o czym świadczy chociażby objętość przedłożonego projektu. Po części polegają one na modyfikacji istniejących rozwiązań, jednakże w znacznej mierze są to przepisy nowe, niespotykane dotychczas na gruncie ustawy o systemie oświaty. W dalszej części mojego wystąpienia postaram się odnieść do najważniejszych spraw będących przedmiotem tej nowelizacji.

Zagwarantowanie powszechnego dostępu do bezpłatnych podręczników dla uczniów stanowić ma dopełnienie zapisanego w konstytucji prawa do nieodpłatnego nauczania w szkołach publicznych. W projekcie ustawy znalazła się zatem ogólna norma – chodzi o art. 22c – stanowiąca swoisty łącznik pomiędzy ustawą zasadniczą a przepisami o systemie oświaty. Brzmi ona tak: „uczniowie szkół podstawowych i gimnazjów mają prawo do bezpłatnego dostępu do podręczników, materiałów edukacyjnych lub materiałów ćwiczeniowych przeznaczonych do obowiązkowych zajęć edukacyjnych z zakresu kształcenia ogólnego”. Kolejne przepisy projektu ustawy stanowią uszczegółowienie tego prawa.

Zgodnie z projektowanym art. 22ad obowiązkiem ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania będzie wyposażenie szkół podstawowych w podręczniki do zajęć z zakresu edukacji polonistycznej, matematycznej, przyrodniczej i społecznej w klasach I–III. Podręczniki te staną się własnością organu prowadzącego szkołę. Powyższy zapis nie oznacza jednak bezwzględnego narzucenia jednego podręcznika, bowiem dyrektor szkoły podstawowej będzie miał prawo wybrać inny podręcznik – w tym przypadku wymagana będzie jednak zgoda organu prowadzącego, który pokryje koszt takiego podręcznika. W pozostałym zakresie, w szczególności jeśli chodzi o wyposażenie szkół podstawowych i gimnazjów w podręczniki, materiały edukacyjne i materiały ćwiczeniowe dla klas IV–VI, dla gimnazjów oraz do nauki języków dla klas I–III, zaproponowano finansowanie w formie dotacji celowej jako zadania zleconego z zakresu administracji rządowej. W art. 22ae ust. 5 projektu ustawy proponuje się, aby w klasach I–III maksymalna wysokość dotacji nie przekraczała 75 zł na ucznia – za komplet materiałów do nauki języka obcego. W przypadku kompletu dla klas IV–VI i dla gimnazjów – komplet ten obejmuje nie tylko podręczniki do języka obcego, ale i do innych przedmiotów – maksymalna wysokość dotacji w przeliczeniu na ucznia ma wynieść odpowiednio: 165 zł i 275 zł. Szkoły otrzymają dodatkowo dofinansowanie na pokrycie kosztów związanych z obsługą tego zadania – chodzi tu między innymi o przechowywanie i udostępnianie zakupionych kompletów podręczników i materiałów edukacyjnych uczniom przez kolejne trzy lata. Koszty te określone zostały jako 1% kwoty wykorzystanej dotacji.

Zgodnie z przyjętym założeniem zakupione podręczniki mają być wykorzystywane przez co najmniej trzy lata szkolne, dlatego też przyznanie kolejnych dotacji możliwe będzie co do zasady w cyklach trzyletnich. Trzeba tu zaznaczyć, że w przypadku materiałów ćwiczeniowych dotacja ta będzie udzielana corocznie. Projektodawca przewidział ponadto podstawę prawną do zapewnienia środków na zakup dodatkowych podręczników, gdyby okazało się, że liczba uczniów w kolejnym roczniku jest większa aniżeli liczba podręczników pozostających w dyspozycji szkoły. W komentowanym artykule przewidziano również mechanizm zmiany maksymalnych stawek dotacji – będą one weryfikowane co trzy lata przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania, natomiast zmiana stawek będzie zatwierdzana w formie rozporządzenia Rady Ministrów. Art. 22af–22ah zawierają normy dotyczące przekazywania informacji i wniosków związanych z dotacjami oraz zasad ich rozliczania. Szczegóły w tym zakresie określone zostaną w drodze rozporządzenia wydanego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania.

Określenie maksymalnych ustawowych stawek dotacji celowej na zakup podręczników nie wyklucza możliwości wyboru materiałów, których cena przekracza kwoty objęte dotacją – mówi o tym art. 22ai projektu ustawy. Jednakże w takim przypadku wymagana będzie zgoda organu prowadzącego szkołę podstawową lub gimnazjum, bowiem to on obarczony zostanie obowiązkiem pokrycia różnicy w kosztach.

Przyjęcie założenia, że podręczniki powinny być wykorzystywane w danej szkole przez kolejne lata, wymaga zrewidowania samego sposobu wyboru podręczników. W myśl projektowanego brzmienia art. 22ab propozycje w zakresie wyboru jednego podręcznika lub materiału edukacyjnego zgłaszane będą przez zespoły nauczycieli, którzy odpowiadają za nauczanie konkretnych przedmiotów w klasach IV–VI szkoły podstawowej i w gimnazjum oraz prowadzących nauczanie w klasach I–III szkoły podstawowej. Projekt ustawy w wyjątkowych sytuacjach dopuszcza możliwość wskazania więcej niż jednego podręcznika lub materiału edukacyjnego. Są to przypadki uzasadnione na przykład potrzebą nauczania języka obcego na różnych poziomach albo potrzebą nauczania danego przedmiotu w zakresie podstawowym i rozszerzonym, o czym szczegółowo stanowi projektowany art. 22ab ust. 2. Ostatecznego wyboru – także w przypadku braku konsensusu ze strony nauczycieli – dokonuje dyrektor szkoły. Co warte podkreślenia, decyzja dyrektora szkoły w przedmiotowej sprawie musi zostać poprzedzona zasięgnięciem opinii rady pedagogicznej i rady rodziców. Pamiętać należy ponadto, że zgodnie z art. 22aa nauczyciel może zdecydować o realizacji programu nauczania bez zastosowania podręcznika lub materiałów edukacyjnych lub ćwiczeniowych. Dotychczas również nie było formalnego obowiązku wyboru podręcznika, jednakże przyjęcie zapisu w aktualnej wersji pozwoli lepiej uwypuklić tę alternatywę.

Podręczniki, materiały edukacyjne i materiały ćwiczeniowe gromadzone będą w bibliotece szkolnej, a następnie nieodpłatnie wypożyczane uczniom. Na marginesie warto dodać, że projekt ustawy mówi wprost o możliwości opracowania materiałów dydaktycznych także w formie elektronicznej – wówczas zamiast wypożyczenia będziemy mieli do czynienia z zapewnieniem dostępu do takich materiałów. Uzasadniony wyjątek dotyczy jedynie materiałów ćwiczeniowych, które z założenia mają być przekazywane uczniom bez obowiązku ich zwrotu. Niezwrócenie materiałów podlegających zwrotowi wiązać się będzie z koniecznością pokrycia kosztów ich zakupu.

W art. 22ao projektu ustawy wskazano na wytyczne warunkujące dopuszczenie podręcznika do użytku szkolnego. W zakresie przesłanek pozytywnych chodzi oczywiście o pewne usystematyzowanie wiedzy i zgodność z podstawą programową. Ja jednak chciałbym zwrócić szczególną uwagę na proponowane przesłanki negatywne. Otóż podręcznik nie może zawierać „pytań, poleceń, zadań i ćwiczeń wymagających uzupełnienia w podręczniku – w przypadku podręcznika w postaci papierowej”, a ponadto „odwołań i poleceń wymagających korzystania z opracowanych przez określonego wydawcę dodatkowych materiałów dydaktycznych przeznaczonych dla ucznia”. Ponadto w podręcznikach nie można umieszczać materiałów i treści o charakterze reklamowym. Zapisy te mają gwarantować, że opracowane podręczniki faktycznie będą mogły spełniać swoją rolę przez wiele lat – chodzi tu o brak ćwiczeń w podręcznikach – jak również to, że wydawcy nie będą niejako narzucać korzystania z dodatkowych, często płatnych, materiałów dydaktycznych opracowanych przez konkretnego wydawcę. Oczywiście nie wyklucza to możliwości zapisywania ogólnych odwołań do encyklopedii, słowników itp.

Art. 22aq ust. 1 stanowi podstawę do cofnięcia z urzędu dopuszczenia do użytkowania danego podręcznika, jeśli po wydaniu decyzji o jego dopuszczeniu stwierdzono w nim błędy merytoryczne, z powodu których podręcznik nie powinien być w użytku szkolnym. Zapis ten jest uzupełnieniem istniejącej obecnie luki prawnej.

Chciałbym teraz odnieść się do dodawanego art. 22d. Przepis ten wyraźnie zakazuje oferowania, obiecywania lub udzielania szkołom lub nauczycielom jakichkolwiek korzyści w sposób pośredni lub bezpośredni w zamian za dokonanie wyboru określonych podręczników, materiałów edukacyjnych lub materiałów ćwiczeniowych oraz oferowania sprzedaży podręcznika wyłącznie z innym podręcznikiem lub dodatkowymi materiałami dydaktycznymi przeznaczonymi dla ucznia. Zapis ten w zamyśle projektodawcy zmierzać ma do wyeliminowania praktyk marketingowych często niekorzystnych z punktu widzenia konsumenta. Praktyki takie były przedmiotem licznych skarg kierowanych do ministerstwa. Z tego też względu zaproponowano, aby opisane działania traktowane były jako czyny naruszające uczciwą konkurencję w rozumieniu ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

W sposób odrębny chciałbym zaakcentować ujęcie w projektowanym akcie zapisów normatywnych, które nawiązują do zasady indywidualizacji edukacji uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Już na etapie wyboru podręcznika przez zespół nauczycieli obowiązywać będzie nakaz uwzględnienia potrzeb edukacyjnych i możliwości psychofizycznych tych uczniów. Ponadto zgodnie z art. 22ak ust. 5 projektu ustawy w przypadku, gdy uczeń niepełnosprawny przechodzi w trakcie roku szkolnego do innej szkoły, przewidziano wyjątek od ogólnego nakazu zwrotu podręczników do szkoły, której własnością jest podręcznik. Podręcznik ten jest bowiem dostosowany do indywidualnych potrzeb konkretnego ucznia i powinien on niejako podążać za tym uczniem.

Projekt ustawy przywiązuje dużą wagę do dostosowywania podręczników do potrzeb osób niepełnosprawnych – stanowi o tym chociażby art. 22ad ust. 4 dotyczący podręczników przekazywanych przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania klasom I–III. Podręczniki te będą adaptowane na zlecenie resortu do wszystkich rodzajów niepełnosprawności, które wymagają stosowania innego podręcznika. Z kolei z art. 22ao ust. 3 pkt 6 projektu ustawy wynika obowiązek takiego opracowywania podręczników w postaci elektronicznej, aby można było dostosować je do odczytu przez uczniów z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Umieszczenie tego typu zapisów w ustawie jest rozwiązaniem niezwykle korzystnym i pożądanym z punktu widzenia potrzeb uczniów dotkniętych niepełnosprawnością.

Na grunt ustawy przeniesione zostaną także niektóre normy wyrażone dotychczas w aktach niższej rangi. Przykładem takiego zabiegu jest art. 22a w nowym brzmieniu. Przepis ten określa wymagania dotyczące dopuszczenia do użytku w konkretnej placówce programu wychowania przedszkolnego, programu nauczania do danych zajęć edukacyjnych z zakresu kształcenia ogólnego oraz programu nauczania do danego zawodu. Projektodawca zrezygnował tym samym z dookreślania przedmiotowej materii w rozporządzeniu i całość uregulowań przeniósł na grunt ustawy. Inny obszar, w którym dokonano podobnego zabiegu, stanowią niektóre przepisy dotyczące zasad dopuszczania podręczników do użytku szkolnego oraz przepisy określające wymagania wobec osób ubiegających się o wpisanie na listę rzeczoznawców do spraw podręczników szkolnych, przypadki skreślenia z tej listy, jak również przypadki, kiedy rzeczoznawca powinien zostać wyłączony z procesu opiniowania danego podręcznika – chodzi tu o art. 22aq–22aw projektu ustawy. Jednakże w tym wypadku pewne kwestie takie jak na przykład szczegółowe warunki, jakie muszą spełniać podręczniki dopuszczone do użytku szkolnego lub dokumenty, jakie należy dołączyć do wniosku o wpis na listę rzeczoznawców, delegowane zostały do szczegółowego uregulowania w rozporządzeniu.

Zaproponowano również, aby dostawy lub usługi z zakresu oświaty związane z gromadzeniem w bibliotekach szkolnych podręczników, materiałów edukacyjnych i materiałów ćwiczeniowych były wyłączone spod reżimu ustawy – Prawo zamówień publicznych. W nielicznych przypadkach, kiedy to wartość zamówienia przekroczy kwotę 30 tysięcy euro, obowiązywać będzie uproszczona procedura realizacji zamówienia publicznego, o czym mówi projektowany art. 2 oraz art. 22az i następne.

Tak w dużym skrócie wyglądają najważniejsze założenia omawianego projektu ustawy. Opisane zmiany będą wdrażane stopniowo, począwszy od najbliższego roku szkolnego 2014/2015. Wówczas zostaną przekazane podręczniki do zajęć z zakresu edukacji polonistycznej, matematycznej, przyrodniczej i społecznej dla uczniów klas pierwszych. W kolejnych latach baza ta będzie uzupełniana o podręczniki dla klas drugich i trzecich. Na podobnych zasadach, również począwszy od zbliżającego się roku szkolnego, wprowadzane będzie finansowanie poprzez dotację celową pozostałych podręczników i materiałów.

Wysoka Izbo, zaproponowane zmiany są korzystne, stanowią bowiem nową jakość w zrównywaniu szans edukacyjnych dzieci i młodzieży. Ze względu na uwarunkowania wynikające z przyjętego harmonogramu pilna konieczność uchwalenia projektu ustawy nie budzi wątpliwości. Dlatego też proszę Wysoką Izbę o to, aby przychyliła się do wniosku o przyjęcie niniejszego projektu ustawy bez poprawek. Dziękuję za uwagę.

Przemówienie senatora Tadeusza Kopcia w dyskusji nad punktem 3. porządku obrad

Omawiany projekt ustawy o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych stanowi realizację wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 czerwca 2013 r. W wyroku tym Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z art. 2 w związku z art. 69 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych w zakresie, w jakim przepis ten uzależnia zastosowanie skróconego czasu pracy wobec osoby, której niepełnosprawność zaliczono do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności od uzyskania zaświadczenia lekarskiego o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy. Przepis ten traci moc od dnia 10 lipca 2014 r.

Zakwestionowany przez Trybunał Konstytucyjny przepis reguluje czas pracy zatrudnionych osób niepełnosprawnych. Przepis art. 15 ust. 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej przewiduje, że czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać ośmiu godzin na dobę i czterdziestu godzin tygodniowo. W ust. 2 tego artykułu ustanowiono wyjątek od wspomnianej zasady, taki mianowicie, że czas pracy osoby, której niepełnosprawność zaliczono do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, nie może przekraczać siedmiu godzin na dobę i trzydziestu pięciu godzin tygodniowo, ale jedynie w sytuacji, gdy lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników, lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad osobą niepełnosprawną, wyda w odniesieniu do tej osoby zaświadczenie o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy.

Trybunał Konstytucyjny, dokonawszy oceny zakwestionowanego art. 15 ust. 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej, wskazującego, że czas pracy osoby niepełnosprawnej w stopniu znacznym lub umiarkowanym nie może przekraczać siedmiu godzin na dobę i trzydziestu pięciu godzin tygodniowo jedynie w sytuacji, gdy lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników, lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad osobą niepełnosprawną, wyda w odniesieniu do tej osoby zaświadczenie o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy, uznał, iż przepis ten w zakresie, w jakim uzależnia zastosowanie skróconego czasu pracy od uzyskania zaświadczenia lekarskiego o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy, nie spełnia standardów konstytucyjnych wyznaczonych przez art. 2 w związku z art. 69 konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny wskazał, że ustawodawca, uchwalając przedmiotową regulację, jednakowo potraktował– pod względem wymiaru czasu pracy –podmioty nierówne, jakimi są osoby pełnosprawne i osoby niepełnosprawne w stopniu lekkim, z jednej strony, oraz osoby z orzeczoną niepełnosprawnością w stopniu znacznym lub umiarkowanym, z drugiej strony. Trybunał nie miał najmniejszych wątpliwości, że w omawianej tu sprawie nie jest możliwe wskazanie jakichkolwiek wartości konstytucyjnych, które by takie naruszenie zasady sprawiedliwości uzasadniały.

Dlatego też słusznie zaproponowano w projekcie ustawy regulacje, zgodnie z którymi wymiar czasu pracy osób niepełnosprawnych, legitymujących się orzeczeniem o niepełnosprawności w stopniu znacznym lub umiarkowanym, nie może przekraczać siedmiu godzin na dobę i trzydziestu pięciu godzin tygodniowo, i to bez konieczności spełnienia przez te osoby jakichkolwiek dodatkowych warunków.

Przemówienie senatora Tadeusza Kopcia w dyskusji nad punktem 4. porządku obrad

Omawiany projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze oraz niektórych innych ustaw jest kolejnym, który ma na celu realizację wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Tym razem chodzi o wyrok z dnia 18 października 2010 r. dotyczący następujących ustaw: ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze, ustawy z dnia 19 kwietnia 1991 r. o samorządzie pielęgniarek i położnych – w zakresie, w jakim zawiera sformułowanie „bez prawa ubiegania sią o ponowny wpis”, ustawy z dnia 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach patentowych, ustawy z dnia 21 grudnia 1990 r. o zawodzie lekarza weterynarii i izbach lekarsko-weterynaryjnych w zakresie, w jakim zawiera sformułowanie „bez prawa ubiegania się o ponowne uzyskanie prawa wykonywania zawodu lekarza weterynarii” i ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów ze względu na to, że pomija zasady zatarcia wpisu o ukaranie karą dyscyplinarną skreślenia z listy członków izby.

Przywołane ustawy regulują odpowiedzialność dyscyplinarną, zawodową, członków poszczególnych grup zawodowych. Zgodnie z obowiązującymi regulacjami kara pozbawienia prawa wykonywania zawodu w ramach danego samorządu zawodowego pociąga za sobą skreślenie z listy prowadzonej przez ten samorząd bez prawa ubiegania się o ponowny wpis. Jednocześnie należy zauważyć, kara dyscyplinarna w postaci dożywotniego pozbawienia prawa wykonywania zawodu może zostać orzeczona z różnych powodów – zarówno z powodu niepłacenia składek, jak i z powodu popełnienia poważnego nadużycia zawodu kosztem zdrowia, życia, wolności lub majątku klientów. Wskazane przepisy nie określają katalogu czynów, za które może zostać orzeczona dana kara dyscyplinarna, w tym również kara pozbawienia prawa wykonywania zawodu. Zaskarżone regulacje nie przewidują również mechanizmu przywracania do zawodu osób ukaranych przez samorządy zawodowe.

Trybunał uznał, iż obecnie obowiązujące regulacje są niezgodne ze standardami konstytucyjnymi – ograniczają wolność wyboru pracy oraz możliwość wykonywania zawodu – a także, że są nieproporcjonalne w stosunku do dobra chronionego.

Dostęp do zawodów zaufania publicznego musi oczywiście podlegać ograniczeniom, gdyż w interesie publicznym leży to, aby zawody te były należycie wykonywane. Jednakże odmowa w zakresie przywrócenia prawa do wykonywania zawodu powinna wynikać bezpośrednio z niespełnienia przez osoby zainteresowane przesłanek merytorycznych, a nie przeszkód natury formalnej, które są trudne do uzasadnienia w praktyce, dlatego projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze oraz niektórych innych ustaw zakłada przywrócenie osobie skreślonej z listy danego samorządu prawa ubiegania się o ponowny wpis na listę członków samorządu zawodowego albo daje możliwość uzyskania ponownego prawa wykonywania zawodu oraz wprowadza instytucję zatarcia wpisu o orzeczeniu jednej ze wspomnianych kar dyscyplinarnych.

Należy podkreślić, że w celu zapewnienia spójności systemu prawa zakres projektowanej ustawy obejmuje nie tylko te ustawy, które stanowiły bezpośrednio przedmiot zainteresowania Trybunału Konstytucyjnego, ale również te ustawy, które w swojej treści zawierają regulacje analogiczne bądź podobne do tych, które Trybunał uznał za niekonstytucyjne.

Przemówienie senatora Tadeusza Kopcia w dyskusji nad punktem 5. porządku obrad

Ustawa z dnia 28 czerwca 2012 r. o spłacie niektórych niezaspokojonych należności przedsiębiorców wynikających z realizacji udzielonych zamówień publicznych jest, na co wskazuje jej tytuł, ustawą incydentalną, której postanowienia dotyczą jedynie umów na roboty budowlane zawartych przed dniem jej wejścia w życie oraz postępowań przetargowych ogłoszonych przed tą datą.

Autorzy nowelizacji ustawy podnoszą, że z informacji podanych przez generalnego dyrektora dróg krajowych i autostrad wynika, iż łącznie na dzień 31 grudnia 2013 r. zakończono rozpatrywanie tysiąca dwustu dziewięćdziesięciu siedmiu zgłoszeń spośród tysiąca sześciuset pięciu złożonych ogółem. W sumie do 31 stycznia 2014 r. na rzecz podwykonawców objętych działaniem ustawy wypłacono kwotę 179,27 miliona zł.

Art. 2 ustawy z dnia 28 czerwca 2012 r. stanowi, że generalny dyrektor dróg krajowych i autostrad spłaca należności do wysokości równej kwocie zabezpieczenia, o którym mowa w art. 147 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych, ze środków pochodzących z Krajowego Funduszu Drogowego. Obecnie, jak podają autorzy noweli, suma gwarancji z kontraktów, które zostały objęte procedurą wynikającą z dotychczasowej ustawy, wynosiła około 1,35 miliarda zł, z czego rozdysponowana została kwota jedynie około 0,27 miliarda zł. Nie było zatem powodu, by wprowadzane nowelą zmiany regulowały zagadnienia inne niż związane z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 czerwca 2013 r.

Nie wchodząc teraz w szczegóły tego wyroku – zrobili to autorzy noweli – należy wskazać, że Trybunał uznał, że „intencją wnioskodawcy nie było wyeliminowanie ustawy o spłacie z obrotu prawnego, ale doprecyzowanie procedur i zmiana jej zakresu zastosowania, a mówiąc ściśle – objęcie dobrodziejstwem ustawy o spłacie dodatkowych kategorii podmiotów, które zostały pozbawione możliwości korzystania z przewidzianych w niej środków ochronnych”.

Mając to na uwadze, nadano – zasadnie – nowe brzmienie art. 4 pkt 1 tej ustawy, bowiem przepis ten w zakresie, w jakim uznawał za przedsiębiorców podmioty spełniające wymagania tylko dla mikroprzedsiębiorcy, małego lub średniego przedsiębiorcy, był niezgodny z przepisami Konstytucji RP. Pozwoli to objąć dobrodziejstwem znowelizowanej już ustawy także dużych przedsiębiorców. W ocenie Trybunału nie było podstaw do ograniczenia możliwości zaspokojenia dużych przedsiębiorców. Wobec tego posłużono się definicją, zgodnie z którą przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. Należy tu dodać, że definicję tę doprecyzowano, gdyż wskazano, że za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.

Takie zdefiniowanie przedsiębiorcy nie będzie różnicować podmiotów na podstawie kryterium wielkości, co w gruncie rzeczy było – niezależnie od intencji autorów tamtego opracowania – dyskryminowaniem w omawianym tu zakresie przedsiębiorców dużych.

Mając na uwadze wyrok Trybunału i wskazaną w nim konieczność umożliwienia dużym przedsiębiorcom zgłaszania należności w oparciu o uchwaloną w dniu 30 maja 2014 r. ustawę o zmianie ustawy o spłacie niektórych niezaspokojonych należności przedsiębiorców wynikających z realizacji udzielonych zamówień publicznych, termin wejścia w życie omawianej ustawy słusznie ustalono na dzień następujący po dniu ogłoszenia. Podkreślono, że zmiana ustawy nie wprowadza między innymi zmiany organu zobowiązanego do jej realizowania, nie było zatem konieczne zastosowanie vacatio legis, które zapewniałoby generalnemu dyrektorowi dróg krajowych i autostrad czas na przygotowanie się do stosowania wchodzących w życie przepisów. Ponadto, jak wskazano, zasadne było niezwłoczne wejście w życie przepisów znowelizowanej ustawy, umożliwiające dużym przedsiębiorcom dochodzenie swoich roszczeń na jej podstawie.

Przemówienie senatora Zbigniewa Meresa w dyskusji nad punktem 5. porządku obrad

Szanowny Panie Marszałku! Wysoka Izbo!

Podstawowym celem ustawy o zmianie ustawy o spłacie niektórych niezaspokojonych należności przedsiębiorców, wynikających z realizacji udzielonych zamówień publicznych jest dostosowanie systemu prawa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 czerwca 2013 r. dotyczącego ustawy z dnia 28 czerwca 2012 r. o spłacie niektórych niezaspokojonych należności przedsiębiorców, wynikających z realizacji udzielonych zamówień publicznych. Główną przesłanką nowelizacji jest to, aby na podstawie zmienionych przepisów nie tylko mikro-, małe i średnie, ale również duże firmy mogły zwrócić się jako podwykonawcy do Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad o wypłatę zaległych należności. Dzięki temu projekt ustawy eliminuje różnicowanie podmiotów na podstawie kryteriów wielkości przedsiębiorstwa, umożliwiając tym samym dużym przedsiębiorstwom zgłaszanie swoich roszczeń w oparciu o poprzednią ustawę według mechanizmu obowiązującego dotychczas, dając jednocześnie czas na przygotowanie odpowiedniej dokumentacji.

Mając na uwadze wyrok Trybunału i wskazaną w nim konieczność umożliwienia dużym przedsiębiorcom zgłaszania należności w oparciu o przedmiotową ustawę, termin wejścia w życie projektowanej ustawy ustalono na dzień następujący po dniu ogłoszenia. Należy zaakcentować, że przedłożona zmiana ustawy nie modyfikuje mechanizmu funkcjonującego w oparciu o obowiązującą ustawę, jak również nie wprowadza zmiany organu zobowiązanego do jej realizowania, dlatego też nie jest konieczne zastosowanie vacatio legis zapewniającego generalnemu dyrektorowi dróg krajowych i autostrad czas na przygotowanie się do stosowania wchodzących w życie przepisów. Za zastosowaniem takiego rozwiązania może również przemawiać fakt, iż w związku z wyrokiem Trybunału zasadne jest niezwłoczne wejście w życie przepisów umożliwiających dużym przedsiębiorcom dochodzenie roszczeń w oparciu o przedmiotową ustawę. Wobec tego stwierdzić należy, że ważny interes państwa wymaga natychmiastowego wejścia w życie aktu normatywnego, a zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją temu na przeszkodzie. Dziękuję.

Przemówienie senatora Zbigniewa Meresa w dyskusji nad punktem 7. porządku obrad

Szanowny Panie Marszałku! Wysoka Izbo!

Głównym celem ustawy o zmianie ustawy – Prawo energetyczne jest umożliwienie wdrożenia skutecznego rozwiązania legislacyjnego pozwalającego na konsekwentne przeprowadzenie rozdziału prawnego obrotu hurtowego i obrotu detalicznego w przedsiębiorstwie dominującym na krajowym rynku gazu, to jest w PGNiG SA Spółka ta prowadzi działalność gospodarczą w obu wymienionych segmentach w ramach przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo. Podkreślić należy, iż ustawa będzie miała wpływ na blisko sześć milionów siedemset tysięcy odbiorców paliwa gazowego, którzy obecnie związani są umowami z podmiotem dominującym.

Likwidacja przewagi konkurencyjnej PGNiG SA polegającej na jego pionowym zintegrowaniu w segmencie obrotu zostanie zlikwidowana przez wymuszenie rozdziału prawnego części przedsiębiorstwa służącej prowadzeniu obrotu hurtowego od części przedsiębiorstwa służącej prowadzeniu obrotu detalicznego. Opisane rozdzielenie działalności obrotu hurtowego od działalności obrotu detalicznego wymaga podziału przedsiębiorstwa, a także odpowiedniego podzielenia umów z odbiorcami.

Niniejsza nowelizacja ma również na celu przekształcenie dotychczasowych kontraktów z odbiorcami detalicznymi w ten sposób, że stroną umowy w miejsce PGNiG SA z mocy ustawy stanie się nowo powstała spółka. Zapewni to odbiorcom końcowym gwarancję bezpieczeństwa dostaw oraz należytą ochronę ich interesów. Rozwiązanie to zapewni również ciągłość dostarczania paliw gazowych, a w pewnym zakresie wręcz podniesie poziom ochrony odbiorców.

Wprowadzenie proponowanych zmian umożliwi też realizację obligo giełdowego poprzez zapewnienie ram prawnych dla stosunkowo szybkiej restrukturyzacji przedsiębiorstw energetycznych z jednoczesnym zapewnieniem ciągłości dostarczania paliwa gazowego do odbiorców oraz wysokiego poziomu ochrony interesów odbiorcy. Dziękuję.