Przemówienie senatora Tadeusza Kopcia w dyskusji nad punktem 10. porządku obrad

Przemówienie senatora Tadeusza Kopcia w dyskusji nad punktem 10. porządku obrad

Art. 15a ustawy z dnia 16 października 1992 r. o orderach i odznaczeniach zawiera warunki przyznania odznaczenia, jakim jest Krzyż Wolności i Solidarności. Przypomnijmy, że jest on w istocie wyrazem wdzięczności dla działaczy opozycji wobec dyktatury komunistycznej, działających w latach 1956–1989, a z wnioskiem o nadanie Krzyża Wolności i Solidarności do prezydenta RP może zwrócić się prezes Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

Choć w ustawie o orderach i odznaczeniach nie wyrażono wprost zasady, że posiadanie odznaczeń wyższej klasy uniemożliwia nadanie Krzyża Wolności i Solidarności, to jednak ze względu na wynikającą z tej ustawy hierarchię orderów i odznaczeń, ugruntował się niestety trwały zwyczaj nienadawania Krzyża Wolności i Solidarności osobom, które otrzymały ordery lub odznaczenia wyższej rangi.

Dominujący jest pogląd, że osoby uhonorowane za działalność na rzecz przemian demokratycznych, a więc, co jest oczywiste, w tym również za działalność opozycyjną, odznaczeniem państwowym wyższej rangi niż Krzyż Wolności i Solidarności, nie mogą być za te same zasługi odznaczone po raz drugi. Taka praktyka eliminuje znaczną liczbę osób, których wybitna działalność niepodległościowa zasługuje na to wyróżnienie. Dlatego też omawiany tu projekt zmian w ustawie o orderach i odznaczeniach wychodzi naprzeciw oczekiwaniom byłych działaczy opozycji demokratycznej.

Właściwe jest bowiem wprowadzenie ustawowej zasady, iż Krzyż Wolności i Solidarności jest odznaczeniem o charakterze pamiątkowym, nadawanym nie ze względu na podlegające subiektywnej ocenie zasługi, lecz wszystkim osobom, spełniającym określone kryteria.

Projektowana zmiana w art. 15a ust. 1 ustawy o orderach i odznaczeniach odsuwa więc na bok dotychczasową „interpretacyjną” praktykę pomijania odznaczonych wyższej rangi orderem lub odznaczeniem działaczy, a tym samym umożliwia już wprost powszechne nadawanie im Krzyża Wolności i Solidarności, spełniającym kryteria, o których mowa w ust. 1–3 tegoż artykułu.

Drugim problemem, jaki projekt zmiany powyższej ustawy rozwiązuje, jest kwestia przyznawania, nadawania go osobom zmarłym, bowiem w praktyce, poprzez zapis art. 32 tejże ustawy, nadawanie tego odznaczenia pośmiertnie było ograniczone. Tutaj zmiana polegać będzie na wskazaniu niestosowania art. 32 ustawy o orderach i odznaczeniach w tym przypadku – nadawania pośmiertnego odznaczenia Krzyża Wolności i Solidarności.

Powyższe zmiany mają przyczynić się, w co nie wątpię, do poszerzenia kręgu osób odznaczonych Krzyżem Wolności i Solidarności.

Przemówienie senatora Roberta Mamątowa w dyskusji nad punktem 10. porządku obrad

Przemówienie senatora Roberta Mamątowa w dyskusji nad punktem 10. porządku obrad

Panie Marszałku! Wysoka Izbo!

5 marca 2010 r. do laski marszałkowskiej wpłynął poselski projekt ustawy o wznowieniu Krzyża Niepodległości oraz o ustanowieniu Krzyża Wolności i Solidarności, przygotowany przez Krakowski Komitet Krzyża Solidarności. 10 kwietnia 2010 r. w katastrofie polskiego samolotu Tu-154M w Smoleńsku zginęło pięciu z trzydziestu jeden posłów wnoszących projekt ustawy do Sejmu (Grażyna Gęsicka, Przemysław Gosiewski, Maciej Płażyński, Krzysztof Putra i Zbigniew Wassermann) oraz dwóch wspierających go wysokich urzędników państwowych (kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych Janusz Krupski i prezes Instytutu Pamięci Narodowej Janusz Kurtyka), co jednak nie wstrzymało dalszych prac w Sejmie.

Po otrzymaniu opinii Biura Analiz Sejmowych podkomisja, do której został skierowany projekt ustawy, opracowała na podstawie wniesionego projektu ustawę o zmianie ustawy o orderach i odznaczeniach oraz przyjętą przez Sejm 24 czerwca 2010 r. uchwałę w sprawie przywrócenia Krzyża Niepodległości i ustanowienia Krzyża Wolności i Solidarności. Ustawa została uchwalona na posiedzeniu 5 sierpnia 2010 r., po czym 9 sierpnia 2010 r. została przekazana do podpisu prezydentowi RP. Prezydent Komorowski złożył swój podpis 13 sierpnia 2010 r. Krzyż Niepodległości powrócił w formie dwuklasowego Orderu Krzyża Niepodległości.

Formularz wniosku o nadanie Krzyża Wolności i Solidarności wprowadzony został rozporządzeniem prezydenta RP z dnia 2 lutego 2011 r. Rozporządzeniem prezydenta RP z dnia 4 sierpnia 2011 r. wprowadzony został nowy formularz wniosku, który obowiązuje od 21 września 2011 r.

Specyfiką procedury postępowania w przypadku tego odznaczenia jest wymóg wyrażenia zgody przez kandydata wytypowanego do odznaczenia, zanim IPN przystąpi do opracowywania wniosku.

Krzyż Wolności i Solidarności jest nagrodą dla działaczy opozycji wobec dyktatury komunistycznej, którzy w okresie od 1 stycznia 1956 r. do 4 czerwca 1989 r., z wyłączeniem okresu od 31 sierpnia 1980 r. do 12 grudnia 1981 r., na terytorium Polski co najmniej przez dwanaście miesięcy byli aktywnymi członkami nielegalnych organizacji, które stawiały sobie za cel odzyskanie przez Polskę niepodległości i suwerenności lub respektowanie praw człowieka w PRL, lub prowadzili zagrożoną odpowiedzialnością karną lub represjami działalność na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości i suwerenności lub respektowania praw człowieka w PRL.

Krzyż Wolności i Solidarności nadaje się również osobom, które w okresie od 1 stycznia 1956 r. do 4 czerwca 1989 r. na terytorium Polski ze względu na prowadzoną działalność mającą na celu odzyskanie przez Polskę niepodległości i suwerenności lub respektowanie praw człowieka w PRL lub też ze względu na świadome uczestnictwo w działaniach i manifestacjach mających taki cel: zostały zabite; doznały ciężkiego uszczerbku na zdrowiu; przez łączny okres co najmniej trzydziestu dni były więzione, aresztowane, internowane lub w inny sposób pozbawione wolności; zostały powołane na ćwiczenia wojskowe lub do odbycia zasadniczej służby wojskowej; były pozbawione prawa lub możliwości wykonywania zawodu lub podjęcia pracy przez okres co najmniej sześciu miesięcy; zostały wydalone z wyższej uczelni lub szkoły na okres co najmniej sześciu miesięcy.

Nie mają prawa do otrzymania Krzyża Wolności i Solidarności osoby, które były pracownikami, funkcjonariuszami, żołnierzami organów bezpieczeństwa państwa określonych w art. 5 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o IPN (DzU z 2007 r. nr 63 poz. 424 z późn. zm.), chyba że przedłożą dowody, że przed 4 czerwca 1989 r. bez wiedzy przełożonych czynnie wspierały osoby lub organizacje działające na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości i suwerenności lub respektowania praw człowieka w PRL, albo co do których w archiwum Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu zachowały się dokumenty wytworzone przez nie lub przy ich udziale, w ramach czynności wykonywanych przez nie w charakterze tajnego informatora lub pomocnika przy operacyjnym zdobywaniu informacji przez wymienione organy.

Wnioski o nadanie Krzyża Wolności i Solidarności przedstawia prezydentowi prezes IPN, a w przypadku osób nieposiadających obywatelstwa polskiego lub zamieszkałych stale za granicą – prezes IPN w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zagranicznych.

10 listopada 2011 r. zarządzeniem prezesa Instytutu Pamięci Narodowej (nr 52/11) powołany został samodzielny zespół do spraw realizacji wniosków o nadanie odznaczenia Krzyż Wolności i Solidarności, który zajmuje się merytorycznym i formalnym opracowywaniem wniosków, w tym przeprowadzaniem wymaganych kwerend archiwalnych.

Obecny projekt ustawy o zmianie ustawy o orderach i odznaczeniach został wniesiony przez grupę senatorów (druk senacki nr 576).

Wnioskodawcy proponują zmianę statusu Krzyża Wolności i Solidarności oraz zmianę zasad jego nadawania.

Zgodnie ze zmianami przedstawionymi w projekcie ustawy byłoby to odznaczenie o charakterze pamiątkowym i mogłoby być nadawane wszystkim osobom spełniającym ustawowe kryteria, bez względu na fakt wcześniejszego otrzymania wyższych odznaczeń za działalność na rzecz opozycji wobec systemu komunistycznego.