Zapis stenograficzny

– posiedzenie Komisji Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą (79.)

w dniu 5 marca 2019 r.

Porządek obrad:

1. Przygotowanie projektu uchwały upamiętniającej profesora dra hab. Andrzeja Stelmachowskiego, Marszałka Senatu I kadencji w związku z 10. rocznicą śmierci przypadającą w roku uroczystych obchodów 30-lecia odrodzenia Senatu Rzeczypospolitej Polskiej.

(Początek posiedzenia o godzinie 13 minut 05)

(Posiedzeniu przewodniczy przewodnicząca Janina Sagatowska)

Przewodnicząca Janina Sagatowska:

Rozpoczynamy kolejne posiedzenie Komisji Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą.

Witam bardzo serdecznie przybyłych gości. Witam pana Jana Badowskiego – jest podpisany na liście, tylko musiał wyjść na sekundę – dyrektora biura polonijnego w Kancelarii Prezydenta RP, wielkiego współpracownika profesora Stelmachowskiego, wraz z panią Ewą Czerniawską. Witam bardzo serdecznie panią Iwonę Kozłowską – też wyszła na chwilę – dyrektor Departamentu Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą w MSZ. Witam obecną tak licznie „Wspólnotę Polską” z panem prezesem Bonisławskim na czele. Witam panią Katarzynę Czyżycką, koordynatora projektów, głównie oświatowych. Niedługo będziemy rozpatrywać cały wielki dział edukacji, oświaty, to na pewno też pani będzie z nami. W bardzo profesjonalny sposób pani się tym zajmuje, o czym miałam nieraz okazję się przekonać. Bardzo dziękuję. Tak jak i pozostali obecni, czyli pan Andrzej Grzeszczuk, koordynator projektów i pani Zenona Bańkowska, także koordynator tych wszystkich naszych projektów, które dofinansowujemy we „Wspólnocie Polskiej”. Witam – zaocznie, ale też jest – prezesa Fundacji „Pomoc Polakom na Wschodzie”, pana Mikołaja Falkowskiego. No i oczywiście witam bardzo serdecznie nasze Biuro Polonijne z dyrektorem Seroczyńskim na czele, które przygotowało nam na następne posiedzenie kolejne oferty do rozpatrzenia.

Proponuję przyjęcie porządku obrad.

Mamy dzisiaj 2 posiedzenia. Na pierwszym będziemy rozpatrywać doręczony projekt uchwały upamiętniającej profesora Andrzeja Stelmachowskiego, Marszałka Senatu I kadencji w związku z 10. rocznicą śmierci przypadającą w rok uroczystych obchodów 30-lecia odrodzonego Senatu Rzeczypospolitej Polskiej oraz sprawy różne.

Czy są uwagi do tego posiedzenia, czyli w sprawie uchwały? Nie ma uwag.

Czyli porządek został przyjęty.

Punkt 1. porządku obrad: przygotowanie projektu uchwały upamiętniającej profesora dra hab. Andrzeja Stelmachowskiego, Marszałka Senatu I kadencji w związku z 10. rocznicą śmierci przypadającą w roku uroczystych obchodów 30-lecia odrodzenia Senatu Rzeczypospolitej Polskiej.

Proszę państwa, we wstępie tylko króciuteńko chciałabym podkreślić, że nie mogliśmy nie przygotować takiej uchwały. Profesor Stelmachowski, pomijam wszystkie jego wielkie zasługi na drodze odradzania się Rzeczypospolitej po 1989 r… To naprawdę trudne do ogarnięcia i obliczenia, jakie poniósł zasługi na rzecz rozwijania aspiracji Polaków i Polonii rozsianych po całym świecie. Dzisiaj jest to już postać, można powiedzieć, legendarna wśród Polaków. Wszędzie, gdzie pojedziemy, wszyscy tego doświadczamy. On cały czas jakby żyje w sercach Polaków na Wschodzie i Polonii na całym Zachodzie. Po prostu z racji tej, że w tym roku przypada 30-lecie odrodzonego Senatu i też olbrzymie są jego zasługi poniesione na tej niwie, że tak się wyrażę… Ten kwiecień… 6 kwietnia 10 lat temu odszedł na wieczną wartę profesor Stelmachowski. Czujemy się jakby zobowiązani, żeby podjąć taką uchwałę, zresztą nie tylko uchwałę. Chcę Wysoką Komisję poinformować, że przygotowywana jest też wystawa. To przygotowuje „Wspólnota Polska” wspólnie z Senatem. Szczególnie że to był twórca „Wspólnoty” i po prostu wielki ojciec tej organizacji. A poza tym bliżej jesieni będzie także konferencja. Dlatego na jesieni, bo trzeba ją przygotować na najwyższym poziomie, a do kwietnia by było za mało czasu.

Wysoka Komisjo, ja pozwolę sobie odczytać ten projekt. Wsłuchamy się jeszcze raz w tekst – może będą uwagi – i przypomnimy sobie tę postać. O, tak bym powiedziała. Pozwolę sobie odczytać tę uchwałę. Można powiedzieć, że ona jest długa, ale na tak wielką postać to na pewno nie jest za długa. Jest tak skondensowana, żeby zmieścić te wielkie zasługi w paru wierszach.

„Uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej upamiętniająca profesora dra hab. Andrzeja Stelmachowskiego, Marszałka Senatu I kadencji w związku z 10. rocznicą śmierci przypadającą w roku uroczystych obchodów 30-lecia odrodzenia Senatu Rzeczypospolitej Polskiej.

6 kwietnia 2009 r. odszedł na wieczną wartę śp. Andrzej Stelmachowski, marszałek Senatu Rzeczypospolitej Polskiej I kadencji, minister edukacji narodowej w rządzie premiera śp. Jana Olszewskiego, pierwszy doradca prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej śp. Lecha Kaczyńskiego do spraw Polonii i Polaków za granicą, kawaler Orła Białego, współzałożyciel i wieloletni prezes Stowarzyszenia «Wspólnota Polska», działacz opozycji niepodległościowej, bliski współpracownik papieża Polaka, św. Jana Pawła II, profesor nauk prawnych, nauczyciel akademicki, żołnierz Armii Krajowej i powstaniec warszawski, wielki Polak i patriota, wybitny polityk, oddany sprawom rodaków poza granicami.

Urodził się 28 stycznia 1925 r. w Poznaniu w rodzinie prawniczej. Wzrastał w atmosferze miłości i wielkiego szacunku do Polski Niepodległej. Tej idei, łączącej pokolenia Polaków zamieszkałych w kraju i na całym świecie, służył z determinacją i poświęceniem. Pozostał jej wierny do końca życia.

W okresie okupacji walczył w szeregach Armii Krajowej. Podziemną walkę z niemieckim okupantem łączył ze studiami prawniczymi na tajnym Uniwersytecie Warszawskim. Ukończył je dopiero po wojnie w 1947 r. na Uniwersytecie Poznańskim. Pracował jako asystent na Wydziale Prawa Uniwersytetu Poznańskiego (1947–1950) i na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego (1950–1962). W latach 1962–1969 był wykładowcą na Uniwersytecie Wrocławskim. W 1969 r. powrócił na Uniwersytet Warszawski. Od 1970 r. wykładał również w Akademii Teologii Katolickiej. Był także kierownikiem Zakładu Prawa Cywilnego Filii UW w Białymstoku. W 1962 r. został profesorem nadzwyczajnym, a w 1973 r. zwyczajnym. Specjalizował się w prawie cywilnym i prawie rolnym. Jego dorobek naukowy to ponad 160 publikacji książkowych, rozpraw i artykułów.

Od 1975 r. uczestniczył w pracach Prymasowskiej Rady Budowy Kościołów jako jej członek. W 1980 r. został doradcą Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Gdańsku. Następnie służył ekspercką wiedzą Ośrodkowi Prac Społeczno-Zawodowych przy Komisji Krajowej NSZZ «Solidarność». W 1981 r. został doradcą NSZZ Rolników Indywidualnych «Solidarność». W okresie stanu wojennego pełnił funkcję doradcy działającej w podziemiu Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej NSZZ «Solidarność». W latach 1982–1985 przewodniczył Komitetowi Organizacyjnemu Fundacji Rolniczej. Był członkiem komisji episkopatu Polski «Iustitia et Pax» (1984–1989). Od 1987 r. do 1990 r. zajmował stanowisko prezesa warszawskiego Klubu Inteligencji Katolickiej, z którym związany był od 1972 r.

Profesor Andrzej Stelmachowski odegrał niezwykle ważną rolę w przygotowaniach Okrągłego Stołu jako jeden z głównych negocjatorów opozycji solidarnościowej i episkopatu Polski w rozmowach z władzami komunistycznymi. W grudniu 1988 r. został członkiem Komitetu Obywatelskiego przy Przewodniczącym NSZZ «Solidarność» Lechu Wałęsie. W wyborach czerwcowych w 1989 r. uzyskał mandat senatora, a następnie został pierwszym marszałkiem odrodzonego po latach komunistycznego zniewolenia Senatu. Był również członkiem Prezydium Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego.

Od roku 1990 do 2008 r. sprawował zaszczytną funkcję prezesa Stowarzyszenia «Wspólnota Polska» współdziałającego z odrodzonym Senatem Rzeczypospolitej Polskiej w wielkim, historycznym dziele odbudowania zaufania i nawiązania współpracy opartej na partnerstwie i dialogu z emigracją niepodległościową, Polakami za wschodnią granicą «zapomnianymi» przez pół wieku przez władze PRL, Polonią i Polakami w świecie. Jego autorytetowi, talentom dyplomatycznym, niespożytej energii, determinacji i konsekwencji zawdzięczamy to, że my, Polacy, niezależnie od tego, gdzie żyjemy, mamy świadomość siły więzi łączących nas w nieprzemijającą, wielką wartość – w narodową wspólnotę.

Uczestniczył w zasadniczej zmianie kierunków i priorytetów polskiej polityki zagranicznej doby transformacji ustrojowej Rzeczypospolitej Polskiej po 1989 r. jako jeden z jej głównych architektów.

Marszałek Senatu RP I kadencji Andrzej Stelmachowski przez całe swoje życie pozostał wierny dewizie «Bóg, Honor, Ojczyzna». Jako człowiek wielkiej odwagi i roztropności doskonale rozumiał czym jest polska racja stanu. Dokonywał trudnych wyborów politycznych zawsze w poczuciu odpowiedzialność za losy Narodu i Państwa. Jego postawę życiową charakteryzował głęboko chrześcijański stosunek do drugiego człowieka, szacunek dla jego ludzkiej godności, rzetelność, słowność, skromność i uczciwość.

Senat Rzeczypospolitej Polskiej składa hołd osobie i dziełu pierwszego Marszałka odrodzonej izby, który wywarł tak znaczący i pozytywny wpływ na bieg historii Narodu Polskiego jako wybitny mąż stanu, wielce zasłużony dla Ojczyzny i spraw publicznych. Jego naczelna zasada stosowana w relacjach z Rodakami w świecie brzmiała: «Primum non nocere». Zawsze będziemy o niej pamiętać, czując się spadkobiercami spuścizny Senatu I kadencji i jego Marszałka oraz kontynuatorami misji sprawowania opieki nad Polonią i Polakami za granicą.

Jego autorytet oraz droga życiowa to gotowe i sprawdzone wzory do naśladowania. Niech trwają one w umysłach, sercach i pamięci obecnych i przyszłych pokoleń Polaków w kraju i za granicą, podobnie jak myśl Marszałka Senatu RP Andrzeja Stelmachowskiego zawarta w Jego słowach wypowiedzianych podczas posiedzenia Senatu I kadencji 4 lipca 1989 r.:

«Tak bardzo bym pragnął, byśmy mogli się przyczynić do budowy Polski w pełni niepodległej, a jednocześnie przyjaznej wszystkim sąsiadom, zasobnej – ale i realizującej zasady sprawiedliwości społecznej, energicznie rządzonej, ale jednocześnie zapewniającej wolności obywatelskie. Polski, w której uśmiech przyjazny zacierać będzie smutek i łzy».

Cześć Jego pamięci!

Uchwała podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej «Monitor Polski»”.

Otwieram dyskusję.

Proszę, pan senator Jackowski.

Senator Jan Maria Jackowski:

Dziękuję bardzo, Pani Przewodnicząca.

Ja uważam, że ten tekst jest bardzo dobry, i nie mam żadnych uwag ani merytorycznych, ani stylistycznych. Jest wygładzony, oddaje dzieło i to wszystko, co śp. pan profesor Andrzej Stelmachowski zrobił. Zresztą obradujemy w sali jego imienia. Są tutaj fotografie. Tak że myślę, że to wszystko jakoś w przededniu wielkiego postu ma swój wymiar też taki, powiedziałbym, eschatologiczny.

Tak że ja bym wnosił, żebyśmy przyjęli tę uchwałę bez poprawek i po prostu rekomendowali ją dalej. Bo rozumiem, że to później do Komisji Ustawodawczej i…

(Głos z sali: Tak. Połączone…)

Tak jest, tak jest. Dziękuję bardzo.

Przewodnicząca Janina Sagatowska:

Pan profesor, senator Żaryn.

Senator Jan Żaryn:

Dziękuję bardzo.

Ja proponowałbym jednak co najmniej 2 poprawki, w tym 1 zdecydowanie merytoryczną.

Wydaje mi się, że w pierwszym akapicie warto podkreślić, że był przede wszystkim współpracownikiem obydwu naszych prymasów, tzn. kardynała Stefana Wyszyńskiego i później kardynała Józefa Glempa, przy czym albo można to zrobić w prostszej formie: „bliski współpracownik kolejnych prymasów Polski oraz papieża Polaka”, bez wymieniania nazwisk, albo „kolejnych prymasów Polski, kardynała Stefana Wyszyńskiego i kardynała Józefa Glempa, oraz papieża Polaka”.

Pan profesor Stelmachowski ewidentnie od połowy lat siedemdziesiątych był jednym z najaktywniejszych członków jako świecki w różnych komisjach Episkopatu Polski – i rolnictwa, i budowy kościołów. To jest rzecz oczywista, a więc gdybyśmy tego nie zawarli, byłoby to, moim zdaniem, zadziwiające. I to jest pierwsza uwaga.

I druga. Nie jestem pewien, czy akurat dobrze brzmi w jednym z ostatnich akapitów… To jest akapit zaczynający się do słów: „Senat Rzeczypospolitej Polskiej składa hołd osobie i dziełu pierwszego Marszałka odrodzonej Izby”. I mam takie poczucie lekkiego dyskomfortu, czy rzeczywiście można powiedzieć, że zasada „Primum non nocere” była jakąś specjalną, naczelną zasadą marszałka Senatu. Ja bym akurat tej zasady nie… Nawet, jeżeli to prawda. Ja prywatnie aż tak dobrze nie znałem pana marszałka Stelmachowskiego, zapewne w odróżnieniu od pani przewodniczącej, ale przy jego rozlicznych zasługach powielanie takiego schematu, wydaje mi się, mało go obrazuje. Dużo bardziej – inne jego słowa, choćby właśnie te na samym końcu wypowiedziane.

(Przewodnicząca Janina Sagatowska: Piękne.)

Rzeczywiście piękne. I zdecydowanie dobrze, że tak się ta uchwała kończy.

A więc proponowałbym skreślić zdanie zaczynające się od słów: „Jego naczelna zasada stosowana”. Inaczej trzeba by je zmienić stylistycznie, żeby była jasność, bo po prostu jest błąd gramatyczny. Nie „Jego naczelna zasada”, tylko wtedy trzeba by w formule: „Jego naczelną zasadą stosowaną w relacjach z Rodakami w świecie była zasada, która brzmiała”… – no trzeba by strasznie dużo poprawiać – „Primum non nocere”.

Tak więc proponowałbym skreślić to zdanie i kawałek następnego. I wtedy: „Czujemy się spadkobiercami spuścizny Senatu I kadencji i jego Marszałka oraz kontynuatorami misji sprawowania opieki nad Polonią i Polakami za granicą”.

Takie 2 poprawki proponuję.

Przewodnicząca Janina Sagatowska:

Proszę bardzo, czy są jeszcze jakieś uwagi? Nie ma.

Czyli jest jedna uwaga.

Pani mecenas.

Główny Legislator w Biurze Legislacyjnym w Kancelarii Senatu Danuta Drypa:

Pani Przewodnicząca! Szanowni Państwo!

W pierwszym akapicie wśród zasług marszałka Senatu jest także informacja, iż był kawalerem Orła Białego. Tutaj zabrakło słowa „Orderu”.

(Przewodnicząca Janina Sagatowska: Aha, no właśnie, bo…)

(Brak nagrania)

Senator Jan Żaryn:

…„Kolejnych prymasów Polski…

(Przewodnicząca Janina Sagatowska: A więc wpiszemy sobie: „kolejnych prymasów Polski…)

…kardynała Stefana Wyszyńskiego i kardynała Józefa Glempa”.

(Przewodnicząca Janina Sagatowska: Tak.)

Czy „kardynałów Stefana Wyszyńskiego i Józefa Glempa oraz papieża Polaka, św. Jana Pawła II”.

(Brak nagrania)

Senator Jan Żaryn:

I ta druga, jeśli można. Też wydaje mi się, że ona jest zasadna. Jeżeli pani przewodnicząca…

Przewodnicząca Janina Sagatowska:

Tak. Czyli ta druga. Skreślamy zdanie: „Jego naczelna zasada”. To skreślamy. Te zasady i tak wymieniliśmy i ten cytat na końcu wystarczy.

(Głos z sali: Mikrofon.)

To bardzo oddaje… Dobrze. Ja się zgadzam. Akurat miał tyle innych…

(Wypowiedź poza mikrofonem)

„Zawsze będziemy o niej pamiętać” skreślamy. I później: „Czujemy się spadkobiercami spuścizny Senatu I kadencji i jego Marszałka”… Dobrze.

Czyli nie ma… Myślę, że…

Kto jest za…

(Wypowiedź poza mikrofonem)

Tak?

Senator Jan Maria Jackowski:

Pani Przewodnicząca, w związku z tym, że pojawiły się poprawki, ja wycofuję mój wniosek o przyjęcie ustawy bez poprawek. Chodzi o przyjęcie włącznie z tymi poprawkami. O!

Przewodnicząca Janina Sagatowska:

Kto jest za przyjęciem treści uchwały z poprawkami zaproponowanymi przez profesora Żaryna? (9)

(Głos z sali: Ze zdjęcia patrzy się na mnie marszałek.)

Dziękuję bardzo. Jednogłośnie.

Bardzo dziękuję Wysokiej Komisji, że stawiliśmy w takim gremium, w całości, wszyscy. Nasza obecność tutaj to tak naprawdę też oddanie czci tej wielkiej postaci.

Ja faktycznie miałam tę przyjemność. Byłam wtedy, właśnie w kadencji 1997–2000, przewodniczącą komisji i współpracowałam z panią Ewą. I też dziękuję za te chwile wielkiej i pięknej współpracy z całą „Wspólnotą”.

O głos prosi prezes „Wspólnoty Polskiej”, pan Bonisławski.

Prezes Zarządu Krajowego Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” Dariusz Bonisławski:

Bardzo dziękuję.

Pani Przewodnicząca! Panie i Panowie Senatorowie! Szanowni Państwo!

Byłoby czymś niestosownym dziękować państwu za podjęcie tej inicjatywy, bowiem osoba pana profesora Stelmachowskiego jest własnością Senatu, własnością nas wszystkich, zatem pragnę tylko podziękować za to, że pani przewodnicząca oraz panie i panowie senatorowie byli uprzejmi wspomnieć o tym, co było dla pana profesora, oprócz wszystkich jego aktywności, tak ważne, czyli o tej działalności polonijnej, o tej działalności we „Wspólnocie Polskiej”. To dla nas ogromny zaszczyt. Dziękuję za to bardzo serdecznie, jak również za zaproszenie na to posiedzenie komisji. Nasza obecność tutaj jest dla nas wielkim przeżyciem…

(Przewodnicząca Janina Sagatowska: Dla nas też.

…za które bardzo serdecznie dziękujemy. Będziemy ten tekst uchwały – takiej pięknej, wyczerpującej, opisującej drogę pana profesora Stelmachowskiego – zamieszczać w swoich mediach, ale również będziemy dzielić się nią ze środowiskami polonijnymi w czasie tegorocznych i przyszłorocznych spotkań. Będą one miały różny wymiar. Najczęściej te osoby, które kiedykolwiek miały okazję spotkać pana profesora na swojej drodze życiowej, podkreślają, że była to osoba ważna i istotnie pomagająca w podtrzymaniu polskości poza granicami kraju.

Bardzo za to dziękujemy. Jesteśmy do dyspozycji przy opracowywaniu szczegółowych obchodów jubileuszu pana profesora, pana marszałka Stelmachowskiego. I dziękujemy raz jeszcze za podjęcie uchwały w takim właśnie kształcie. Dziękuję bardzo.

Przewodnicząca Janina Sagatowska:

Dziękujemy bardzo wszystkim za obecność, bo…

(Wypowiedź poza mikrofonem)

Pan dyrektor jeszcze, tak?

(Wypowiedź poza mikrofonem)

A, myślałam, że tak.

Naprawdę to o nas świadczy, jeżeli pamiętamy o tych, którzy ponoszą ofiarę ze swojej pracy. To było jego poświęcenie to podróżowanie do wszystkich miejsc. Ja to obserwowałam. I jeszcze mocno podkreślę tę stałą obecność profesora na posiedzeniach naszej komisji. Naprawdę. Tak żył wszystkim, co jest związane z Polonią i Polakami na świecie. Przychodził tak, jak jest na tym zdjęciu, z tą laseczką…

(Wypowiedź poza mikrofonem)

Dziękujemy…

(Brak nagrania)

Przewodnicząca Janina Sagatowska:

Ten punkt już zaraz kończymy.

Pozostało mi jeszcze wyznaczenie sprawozdawcy, również na posiedzenie Komisji Ustawodawczej. Później, do dalszych prac, myślę…

Proszę bardzo.

Senator Jerzy Fedorowicz:

Ja zgłaszam panią przewodniczącą jako sprawozdawcę, jeżeli wolno.

Przewodnicząca Janina Sagatowska:

Bardzo dziękuję za zaufanie. Czuję się zaszczycona. To dla mnie na pewno wielki zaszczyt. Będę żyła jakby jeszcze bliżej tej osoby przez parę dni.

(Rozmowy na sali)

Dziękuję bardzo.

Postaram się. Na posiedzeniu Komisji Ustawodawczej, myślę, też będzie uroczyście. Dziękuję.

Zamykam to posiedzenie…

Mamy…

(Głos z sali: Jeszcze sprawy różne.)

Czy ktoś w sprawach różnych… Nie.

Zamykam posiedzenie.

(Koniec posiedzenia o godzinie 13 minut 30)