Wydarzenia

„Temat tego posiedzenia dotyczy ludzi skrzywdzonych przez los lub dotkniętych chorobą, która ciąży na ich codziennym życiu, i to czasami w sposób niezwykle dramatyczny, prowadzący do tragicznych wyborów, łącznie z próbami samobójczymi” – powiedział Marszałek Senatu Tomasz Grodzki, otwierając 9 marca 2021 r. w Senacie posiedzenie połączonych parlamentarnych zespołów: ds. Dzieci oraz ds. Zdrowia Psychicznego Dzieci i Młodzieży, Senackiego Zespołu – Zdrowie Polaków i Zespołu „Brain, mind and pain” Parlamentu Europejskiego.

Spotkanie „Ratujmy dzieci w kryzysie psychicznym”, jak zauważył marszałek Senatu, wzbudziło duże zainteresowanie, co stanowi kolejny znak, że kwestie psychiatrii dziecięcej są ważne nie tylko z punktu widzenia emocjonalnego, z punktu widzenia zdrowia Polek i Polaków, ale również jako jeden z głównych nierozwiązanych problemów w polskiej ochronie zdrowia. Marszałek wyraził także nadzieję, że ustalenia, które zapadną podczas posiedzenia, zostaną „przekute w czyn, aby realnie poprawić los młodzieży dotkniętej problemami psychicznymi, zwłaszcza w czasie pandemii”.

Według przewodniczącej Parlamentarnego Zespołu ds. Zdrowia Psychicznego Dzieci i Młodzieży posłanki Marty Golbik zdrowie psychiczne najmłodszych coraz bardziej porusza opinię publiczną, gdy pojawiają się dramatyczne informacje np. o próbach samobójczych.

Z danych statystycznych, dotyczących stanu psychicznego dzieci i młodzieży, które przedstawiła Alicja Defratyka z portalu ciekaweliczby.pl, wynika, że w 2019 r. w Polsce w wyniku samobójstwa zmarło 1,8 więcej osób niż na skutek wypadków samochodowych (w UE – 2 razy więcej). Polska zajmuje 13. miejsce w Unii Europejskiej pod względem liczby prób samobójczych. W ciągu ostatnich lat ich liczba w grupie osób 13–18 lat wzrosła aż o 134%, to najwięcej spośród wszystkich grup wiekowych. W 2020 r. w policyjnych statystykach odnotowano 905 prób wśród tych nastolatków, 96 zakończyło się zgonem. Ok. 40% osób w grupie wiekowej 18–24 lata przyznało, że w ostatnim okresie pogorszyło się ich samopoczucie psychiczne. To odsetek najwyższy od 2 dekad.

Alicja Defratyka poinformowała ponadto, że Polska zajmuje ostatnie miejsce w UE pod względem liczby psychiatrów na 100 tys. mieszkańców. Z danych z 2021 r. wynika, że w Polsce pracuje 4347 psychiatrów, w tym 482 – dziecięcych, co oznacza, że 1 lekarz tej specjalizacji przypada na 15 tys. dzieci. W 44% polskich szkół nie ma psychologa ani pedagoga.

Otwierając dyskusję w ramach pierwszego panelu, poświęconego oddziaływaniu czynników ryzyka na zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży, przewodnicząca Senackiego Zespołu – Zdrowie Polaków senator Beata Małecka-Libera zaznaczyła, że zespół przywiązują dużą wagę do zdrowia psychicznego naszego społeczeństwa i poświęca temu swoje działania. Zauważa też narastające ostatnio problemy psychiczne dzieci i młodzieży. Dzisiejsze spotkanie powinno pomóc w znalezieniu odpowiedzi na pytanie, z czego to wynika. Według senator Beaty Małeckiej-Libery nie można winić za to wyłącznie pandemii, ale ona z pewnością obnażyła problemy opieki psychiatrycznej w naszym kraju.

Prof. Małgorzata Janas-Kozik, pełnomocnik rządu ds. reformy w psychiatrii dzieci i młodzieży, przedstawiła wyniki badań, dotyczących kondycji psychicznej uczniów w czasie pandemii. Wynika z nich, że wzrosła liczba wypadków m.in. przemocy psychicznej i fizycznej w rodzinie, przemocy i hejtu w sieci. Według danych z kwietnia 2020 r. 50% uczniów (to głównie osoby z zaburzeniami lękowymi) było zadowolonych z nauki zdalnej, ale czuło się gorzej z powodu m.in. braku kontaktów z rówieśnikami. Badania z sierpnia i września 2020 r. wykazały pogłębienie wcześniejszych problemów, zaostrzenie objawów depresyjnych, lękowych, wzrost liczby zachowań agresywnych i zaburzeń nastroju. Według nauczycieli uczniowie czują się osamotnieni, tęsknią za przewidywalnością, źródła stresu to także podstawa programowa i biurokracja szkolna. Część uczniów zniknęła praktycznie z systemu edukacji z powodu braku dostępu do sprzętu umożliwiającego zdalną naukę.

Jak ocenił prof. Janusz Heitzman z Instytutu Psychiatrii w Warszawie, trzeba opracować strategię zmian cywilizacyjnych po pandemii. Według niego szkoła musi przygotować program wyrównania deficytów „pocovidowych”, konieczna jest przebudowa podstawy programowej co najmniej na 2 lata. Potrzebne są także warsztaty dla psychologów i pedagogów szkolnych, przygotowujące ich do pomocy nauczycielom. Wśród zadań dla państwa w tym zakresie prof. Janusz Heitzman wymienił m.in. opracowanie narodowego programu wsparcia psychologicznego dzieci i młodzieży, wyodrębnienie na to środków finansowych, w tym z UE, reformę systemu opieki psychiatrycznej dzieci i młodzieży ze znacznie większym finansowaniem.

O etiologii zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży i czynnikach ryzyka mówiła dr hab. Barbara Remberk, kierownik Kliniki Psychiatrii Dzieci i Młodzieży Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, konsultant krajowy ds. psychiatrii dzieci i młodzieży.

Przewodnicząca Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Psychologów Katarzyna Sarnicka zwróciła uwagę na brak ustawy o zawodzie psychologa i psychoterapeuty, a także na niedofinansowanie publicznej opieki psychologicznej, co przekłada się na niewystarczającą liczbę psychologów w szkołach i w poradniach psychologiczno-pedagogicznych.

Działania Komisji Europejskiej w kwestii zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży przedstawił poseł do Parlamentu Europejskiego Jarosław Duda, przewodniczący zespołu „Brain, mind and pain”.

Zabierając głos w drugim panelu, poświęconym planom działania, b. rzecznik praw dziecka Marek Michalak wskazał na konieczność doszacowania opieki psychiatrycznej, bo tylko wówczas będzie możliwe efektywne rozwiązywanie problemów. Jego zdaniem należy również na poszczególnych szczeblach przygotować „pomagaczy”, którzy funkcjonując w ramach spójnego systemu, będą mogli skutecznie pomagać uczniom.

Na to, że omawiane problemy i zaburzenia narastają również wśród studentów, zwrócił uwagę m.in. dyrektor Departamentu ds. zdrowia psychicznego w Biurze Rzecznika Praw Pacjenta Grzegorz Saj.

Doświadczeniami cierpienia psychicznego i pracy w ramach portalu Nastoletni Azyl podzieliła się jego założycielka Angelika Friedrich. Stworzyła go dla nastolatków i dorosłych, aby walczyć o poprawę sytuacji psychiatrii w Polsce, walczyć ze stygmatyzacją chorób psychicznych i poszerzać o nich wiedzę.

Przewodnicząca Parlamentarnego Zespołu ds. Dzieci senator Alicja Chybicka podkreśliła, że ogromnego wsparcia psychologicznego wymagają też młodzi pacjenci przewlekle chorzy. Jak powiedziała, należy nadrobić olbrzymie zaniedbania w tej dziedzinie, także w sferze finansowania.

Podczas konferencji prasowej, podsumowującej spotkanie, marszałek Tomasz Grodzki wskazywał, że stan zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży, szczególnie w dobie pandemii, to temat niezwykle ważny do dyskusji, gigantyczny problem. Wyraził nadzieję, że efekty tego spotkania pomogą w próbie rozwiązania jednego z ważniejszych problemów polskiej medycyny, „bo do zrobienia jest mnóstwo i skala problemów jest ogromna”.

Przewodnicząca Parlamentarnego Zespołu ds. Dzieci senator Alicja Chybicka stwierdziła, że problemy w psychiatrii dziecięcej to nie nowa sprawa. „Zawsze brakowało psychiatrów, oddziałów psychiatrycznych, nie była realizowana prawidłowo strategia i to było już przed pandemią, a w pandemię to się nasiliło” – podkreśliła. Przekonywała, że najważniejsza jest profilaktyka, ale kluczowe i najważniejsze zadania to zwiększenie środków, wybudowanie nowych oddziałów, wykształcenie kadry i przesunięcie części opieki nad osobami z zaburzeniami psychicznymi na psychologów i psychoterapeutów.

Przewodnicząca Senackiego Zespołu – Zdrowie Polaków senator Beata Małecka-Libera zaznaczyła z kolei, że wyzwaniem staje się budowanie nowej strategii współpracy pomiędzy rodzicami a szkołą. Zaapelowała do resortów: zdrowia, edukacji i nauki, rodziny i polityki społecznej o debatę również z udziałem samorządowców. Jej najważniejszym elementem byłoby wypracowanie narodowego programu ds. zwalczania skutków epidemii COVID-19.