Senat wobec Polonii

24 i 25 września w Senacie odbyła się konferencja „Polskie media na Wschodzie”, zorganizowana przez Komisję Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą we współpracy z Fundacją „Wolność i Demokracja” oraz Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego. Było to już kolejne senackie spotkanie poświęcone problematyce polskich mediów na Litwie, Łotwie, Białorusi i Ukrainie; poprzednie zorganizowano w maju 2013 r. Podczas konferencji odczytano oświadczenie redakcji mediów na Wschodzie, informujące o utworzeniu Federacji Mediów Polskich na Wschodzie. Ma ona zabiegać m.in. o większe wsparcie ze strony polskiego państwa i być „poważnym i podmiotowo traktowanym partnerem do rozmów dla wszystkich agend państwa polskiego zajmujących się wspieraniem Polaków na Wschodzie”. Federacja postuluje m.in. wpisanie wspierania mediów polonijnych do priorytetów Ministerstwa Spraw Zagranicznych; przywrócenie finansowania mediów polskich na Wschodzie do poziomu z 2011 r., wprowadzenie trzyletniego systemu ich finansowania, a także zapewnienie przejrzystości ogłaszanych konkursów.
W spotkaniu, które otworzył wicemarszałek Stanisław Karczewski, wzięli udział wydawcy i redaktorzy polskich mediów na Wschodzie, parlamentarzyści, eksperci, przedstawiciele instytucji państwowych, organizacji pozarządowych i krajowych mediów.
Jak poinformowała wiceminister spraw zagranicznych Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz, rosną nakłady na media polonijne. W 2012 r. pomoc wyniosła 4,7 mln zł, a w 2013 r. – 4 mln zł, 800 tys. zł przekazano natomiast za pośrednictwem konsulatów. Finansowe wsparcie otrzymało 140 tytułów prasy drukowanej, mediów internetowych, audycji radiowych i telewizyjnych w 29 krajach. Na Wschodzie pomoc otrzymało 80 tytułów, a wsparcie funkcjonujących tam mediów polskich stanowi ponad 80% wszystkich środków przeznaczonych na media polonijne. Jak podkreśliła wiceminister, resort spraw zagranicznych ma świadomość znaczenia polskich mediów na Wschodzie dla zachowania tam polskości i dlatego intencją ministerstwa jest rozwój dotychczasowego dorobku w tej dziedzinie. Wiceminister Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz mówiła też, że MSZ oczekuje, iż polskie  media  na Wschodzie będą się konsolidować, co – jej zdaniem – stworzy im lepsze warunki funkcjonowania. Ministerstwo będzie tez wspierać doskonalenie warsztatu dziennikarzy mediów polonijnych. Jak poinformowała, resort rozważa wprowadzenie możliwości finansowania projektów w perspektywie 2 lat (chodzi o promesę finansowania danego projektu na kolejny rok). Zdaniem wiceminister, jest to „maksymalne wyjście naprzeciw oczekiwaniom” mediów polonijnych na Wschodzie. Przedstawiciele mediów polonijnych wielokrotnie postulowali wprowadzenie kilkuletniej perspektywy finansowej, ponieważ coroczne występowanie o dotacje utrudnia budowanie długofalowej strategii medialnej. Wiceminister stwierdziła również, że MSZ będzie zmierzało do „specjalizacji” organizacji pozarządowych występujących o realizację zadań na rzecz Polonii tak, by jeden podmiot zabiegał o realizację projektów np. w zakresie wspierania mediów polskich w jednym państwie.
Do wystąpienia wiceminister spraw zagranicznych odniósł się wydawca „Kuriera Wileńskiego” Zygmunt Klonowski: „Skoro jest tak dobrze, to dlaczego jest tak źle” – pytał. Jego zdaniem, polityka państwa polskiego w kwestii mediów polonijnych jest niejasna. Jak zaznaczył, „Kurier Wileński” nie wyżyje ze środków, które otrzymał w 2012 r.; otrzymał dotację o 25% niższą niż w latach poprzednich, co musi spowodować redukcję w zespole dziennikarskim. Zygmunt Klonowski z zadowoleniem przyjął natomiast zapowiedź wydłużenia perspektywy finansowej do 2 lat. „To spełnienie części naszych postulatów” – stwierdził.
Podczas konferencji dziennikarze mediów polskich na Wschodzie wielokrotnie zwracali uwagę, że od 2012 r., czyli od zmiany zasad finansowania pomocy dla Polonii i Polaków za Granicą, są zdezorientowani i nie wiedzą, do której organizacji pozarządowej kierować wnioski o dofinansowanie. Jak mówili wiedzą, że nowy konkurs na finansowanie zadań w zakresie Polonii  zostanie ogłoszony przez MSZ w październiku 2013 r., do tej pory nie znają jednak jego zasad i nie wiedzą do kogo pisać. Dziennikarze wskazywali na dramatyczną sytuację finansową swoich tytułów.
O problemach, z jakimi borykają się polskie media na Białorusi, które działają pod szyldem firmy komercyjnej, po tym jak zdelegalizowano działalność Związku Polaków na Białorusi, mówiła redaktor naczelna „Magazynu polskiego” Irena Waluś. Jak powiedziała, nakład tych pism także spadł, ale największe problemy związane są z przywozem na Białoruś pism drukowanych w Polsce. Przedtem MSZ pomagało przewozić tę prasę.
Podczas spotkania o finansowaniu polskich mediów na Wschodzie w latach 2008–2012 mówił wicedyrektor Biura Analiz i Dokumentacji Kancelarii Senatu Romuald Łanczkowski. Jak przypomniał, do 2011 r. pieniądze na opiekę nad Polonią były w gestii Senatu. W tym czasie wydatki na wspieranie mediów wynosiły rocznie 8–8,5 mln zł. W 2012 r., kiedy Kancelaria Senatu dysponowała 10 mln zł na pomoc dla Polonii, wydała na ten cel 181 tys. zł.
Przewodniczący sejmowej Komisji Spraw Zagranicznych poseł Grzegorz Schetyna wyraził nadzieję, że konferencja pomoże wypracować mechanizmy współpracy między mediami na Wschodzie a Macierzą. Jak ocenił, ważne jest, aby w kwestii Polonii na Wschodzie i mediów polonijnych nie było różnic politycznych. „W tej sprawie jesteśmy solidarni z wami, połączeni w zaangażowaniu i odpowiedzialnym spojrzeniu na przyszłość współpracy” – zadeklarował.
Przewodniczący sejmowej Komisji Łączności z Polakami za Granicą poseł Adam Lipiński podkreślił, że oczekuje od uczestników konferencji przeanalizowania i podsumowania zmiany mechanizmu finansowania Polonii i w wypadku negatywnej oceny ewentualnego rozważenia powrotu do finansowania pomocy naszym rodakom poza granicami przez Senat. Według niego, zmiana systemu finansowania „w dużym stopniu upolityczniła tę pomoc”.
Podsumowując konferencję, wiceprzewodniczący Komisji Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą senator Łukasz Abgarowicz wyraził zadowolenie z podjęcia próby stworzenia modelu współpracy między polskimi mediami na Wschodzie a MSZ w kwestii ich finansowania. W jego ocenie, optymizmem napawa fakt, że resort wychodzi naprzeciw oczekiwaniom mediów. Senator wyraził także zadowolenie z organizowania się i konsolidowania mediów polskich na Wschodzie. W imieniu Senatu zadeklarował opiekę i poparcie dla nowo powstałej Federacji Mediów Polskich na Wschodzie. Wyraził nadzieję, że nie będzie ona zabiegać tylko o pieniądze na funkcjonowanie mediów, ale pomoże w ich rozwoju, współpracy między nimi, wymianie doświadczeń, tworzeniu wspólnych projektów.
Uczestnicy konferencji przyjęli stanowisko końcowe, w którym poinformowano m.in. o utworzeniu Federacji Mediów Polskich na Wschodzie. Postuluje ona m.in.: wpisanie wspierania mediów polonijnych do priorytetów MSZ; przywrócenie finansowania mediów polskich na Wschodzie do poziomu z 2011 r., wprowadzenie trzyletniego systemu ich finansowania, zapewnienie przejrzystości ogłaszanych konkursów, udział przedstawiciela federacji w pracach komisji MSZ rozstrzygającej o przyznaniu pieniędzy na projekty dotyczące współpracy z Polonią i Polakami za Granicą. Jak napisano: „Ostatnie półtora roku, po przesunięciu środków budżetowych na wspieranie Polonii z Senatu do MSZ, to okres niezwykle ciężki dla środowisk polskich na Wschodzie (…) polskie redakcje na Wschodzie  zmuszone zostały do znacznego ograniczenia swojej działalności – zwalniano dziennikarzy, ograniczano nakład, objętość i zasięg oddziaływania. Niektóre tytuły uległy likwidacji, a ich zespoły redakcyjne rozproszeniu. Problem pogłębiało poczucie braku chęci realnego i merytorycznego dialogu z naszymi środowiskami ze strony MSZ. Skutkiem tego było zachwianie, do tej pory bezwzględnego, zaufania do struktur państwa polskiego, szczególnie po nieprawidłowościach stwierdzonych w trakcie tegorocznego konkursu na wspieranie Polonii i Polaków za granicą”. Według uczestników konferencji, nowe decyzje MSZ w sprawie ratowania najbardziej zagrożonych środowisk są jednak sygnałem, że poprawa sytuacji jest możliwa.