Legislacja

Większość senatorów członków Komisji Nauki, Edukacji i Sportu opowiedziała się za wnioskiem o odrzucenie ustawy o zmianie ustawy – Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw.

Ustawę omówił sekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji i Nauki Dariusz Piontkowski – w zastępstwie za nieobecnego na posiedzeniu komisji posła sprawozdawcę – wyjaśniając, że projekt nawiązuje do projektu rządowego z 13 stycznia br., zawetowanego przez Prezydenta RP. Wiceminister powiedział, że ustawa reguluje przede wszystkim kwestie dotyczące oddziałów przygotowania wojskowego w szkołach ponadpodstawowych, kwestie tworzenia filii szkół artystycznych, a także doprecyzowuje kwestie związane z awansem zawodowym nauczycieli. W ustawie uregulowano ponadto relacje między kuratorem a organami prowadzącymi szkoły samorządowe w kwestiach powoływania i odwoływania dyrektora szkoły lub placówki oświatowej oraz nawiązywania współpracy z organizacjami pozarządowymi w zakresie prowadzenia zajęć dodatkowych w szkole lub placówce. W obu obszarach ostateczna decyzja uzależniona ma być od pozytywnej opinii kuratora. W pierwszej kwestii ministerstwo uznało, że „warto umożliwić kuratorowi wypowiedzenie się w tej sprawie”, a drugie rozwiązanie wiceminister Piontkowski uzasadnił tym, że „do ministerstwa wpływały skargi rodziców na brak regulacji dotyczących tego, jakie organizacje i z jakimi zajęciami powinny wchodzić do szkół”. W ustawie znalazły się także regulacje dotyczące tzw. nauczania domowego, mające na celu m.in. częściowe przywrócenie rejonizacji obejmującej województwo i sąsiednie województwo oraz wprowadzenie terminu, w jakim rodzic powinien zgłosić zamiar przystąpienia ucznia do edukacji domowej. Wiceminister wyjaśnił, że regulację wprowadzono wskutek tego, że samorządy zgłaszały uwagi, że dotychczasowe przepisy, zgodnie z którymi rodzic mógł zgłosić taki zamiar w dowolnym momencie, prowadziły do problemów finansowych, zwłaszcza w przypadku małych gmin, bo po 30 września nie można już naliczyć subwencji na dodatkowe zadania.

W opinii Biura Legislacyjnego Kancelarii Senatu zastrzeżenia budzi dotychczasowy sposób procedowania tego aktu prawnego, a w szczególności nieprzeprowadzenie konsultacji publicznych w sprawie projektu i niedochowanie terminu umożliwiającego zapoznanie się z projektem stronie samorządowej. Pominięcie trybu konsultacji może być powodem zaskarżenia ustawy do Trybunału Konstytucyjnego z powodu naruszenia art. 7 konstytucji, a także z uwagi na złamanie zasady zaufania obywateli do państwa prawa. Biuro Legislacyjne zgłosiło ponadto wiele uwag szczegółowych, będących de facto powtórzeniem uwag do zawetowanej przez prezydenta ustawy z 13 stycznia br., ponieważ także omawiana ustawa zmierza do wzmocnienia roli kuratora jako organu administracji rządowej kosztem ograniczenia samorządności gmin poprzez wprowadzenie wymogu uzyskania pozytywnej opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny w przypadku powierzenia stanowiska dyrektora szkoły lub placówki oraz powoływania na to stanowisko. Przepisy te budzą obawy, że wydawane przez kuratora opinie mogą mieć charakter uznaniowy. W odniesieniu do regulacji uzależniającej możliwość prowadzenia przez stowarzyszenia i organizacje pozarządowe dodatkowych zajęć w szkole od zgody kuratora Biuro Legislacyjne zwróciło uwagę na to, że regulacja ta ogranicza kompetencje organów prowadzących szkoły lub placówki oświatowej, a tym samym narusza zasadę samodzielności tych podmiotów.

W dyskusji senator Bogdan Zdrojewski wyraził poparcie dla zastrzeżeń Biura Legislacyjnego i zgłosił wniosek o odrzucenie ustawy. Jego zdaniem, ustawa nie powinna zostać uchwalona, ponieważ szkoła powinna mieć więcej wolności, a nie więcej ograniczeń. „Opowiadam się za takimi rozwiązaniami, które wzmacniają elastyczność w decyzjach, a nie je usztywniają”, a do tego prowadzą zawarte w ustawie uregulowania odnoszące się do edukacji domowej. „Kurator powinien być opiekunem, dodatkową pomocą dla samorządu i szkoły, a nie nadzorcą, elementem scentralizowanej biurokracji”, a w tym kierunku, zdaniem senatora Zdrojewskiego, zmierza ta ustawa. Szkole potrzeba więcej wolności, stabilności, samodzielności i pieniędzy. Im mniej sztywnych ram i ograniczeń, a im więcej wolności, tym sprawniej szkoła zareaguje na szybkie zmiany wynikające z kontekstu zewnętrznego, na wyzwania cywilizacyjne. „Opowiadam się za tym, aby było mniej władzy scentralizowanej, a więcej samodzielności w szkole, aby nauczyciele, rodzice i uczniowie mieli proporcjonalny udział w decydowaniu o tym, jak wygląda szkoła i zajęcia dodatkowe. (…) Scentralizowana szkoła nie ma szans odpowiedzieć na cywilizacyjne wyzwania” – podkreślił senator Zdrojewski, przypominając, że najefektywniejsze systemy edukacyjne na świecie stawiają na elastyczne narzędzia i znoszenie wszelkich ograniczeń. Senator zaapelował ponadto o pilne przeprowadzenie rzetelnych konsultacji społecznych w sprawie zmian w prawie oświatowym, także w szkolnictwie artystycznym, przed podjęciem jakichkolwiek dalszych prac legislacyjnych w tym zakresie.

Poparcie dla wniosku o odrzucenie ustawy wyraził Senator Konieczny, zwracając uwagę m.in. na powodowane przez ustawę niebezpieczeństwo upolitycznienia programu edukacji. Zwrócił uwagę na to, że ustawa jest de facto powtórzeniem ustawy ze stycznia br., która doprowadziła do wielkiego niepokoju rodziców, samorządowców, środowiska szkół i organizacji oświatowych, a to z tych powodów została zawetowana przez prezydenta.

Senator Agnieszka Kołacz-Leszczyńska zaapelowała o słuchanie głosu młodzieży i rodziców, nauczycieli i organizacji edukacyjnych, którzy włączają się w proces edukacji i bardzo obawiają się skutków tej ustawy i wprowadzanych przez nią ograniczeń.

Wiceprezes Zarządu Głównego Związku Nauczycielstwa Polskiego Krzysztof Baszczyński zaapelował do ministerstwa edukacji: „dzisiaj szkole potrzebny jest spokój, potrzebna jest przewidywalność, potrzebne jest bezpieczeństwo. (…) I ta ustawa nie bez powodu została zawetowana przez prezydenta, dlatego że pewne jej zapisy – skonfrontowane z tym, co dzieje się na zewnątrz – mogą być niezwykle groźne dla szkoły”. Przypomniał, że ZNP przesłał propozycje poprawek, które spowodowałyby, że rozwiązania zawarte w ustawie po korekcie przyniosłyby szkole korzyści. Wiceprezes Baszczyński zwrócił uwagę na to, że w ustawie znalazły się zapisy, zgodnie z którymi wszystkie zajęcia w przedszkolu będą mogły prowadzić osoby niebędące nauczycielami. Jedna z propozycji poprawek dotyczy właśnie tej kwestii, wśród propozycji ZNP znalazły się również poprawki dotyczące współpracy szkół ze stowarzyszeniami i organizacjami edukacyjnymi.

Wójt gminy Izabelin i przedstawicielka Związku Gmin Wiejskich Dorota Zmarzlak powiedziała, że Lex Czarnek 2.0 powinien zostać odrzucony z wielu powodów. Dla niej nie do przyjęcia jest fakt, że de facto ministerialny projekt został wrzucony jako poselski, w dodatku z pominięciem jakiejkolwiek społecznej, rodzicielskiej i samorządowej dyskusji. „To jest oszukiwanie polskiego społeczeństwa, a wręcz szydera, i to jest wystarczający powód, żeby tę ustawę odrzucić”. Jej zdaniem, ustawa jest tak naprawdę próbą uzyskania kontroli nad dziećmi z pominięciem rodziców i lokalnej społeczności, i w rzeczywistości ma prowadzić do wyrzucenia organizacji społecznych ze szkół. W gminach wiejskich to będzie oznaczało dodatkowe ograniczenie potencjału dzieci wiejskich. Dzieci w miastach mają wiele różnych opcji, jeśli chodzi o dodatkowe zajęcia w różnych prywatnych ośrodkach, a dzieci z gmin wiejskich – nie, nie mają np. dostępu do pomocy psychologicznej poza szkołą i nie mają możliwości dojazdu do większych ośrodków. Ustawa ogranicza ponadto autonomię JST w organizowaniu edukacji poprzez wprowadzenie ograniczeń dotyczących tworzenia sieci szkół i powoływania dyrektorów. Obecnie i tak ogromnym problemem są braki kadrowe wśród nauczycieli i dyrektorów, a zaproponowane w ustawie rozwiązania jeszcze pogorszą sytuację.

Na to, że ustawa nakłada kolejne obowiązki na rady rodziców w szkole, tymczasem projekt nie był konsultowany ani ze stowarzyszeniami rodziców, ani z radami rodziców, które reprezentują rodziców w szkole, zwróciła uwagę Dorota Łoboda z Fundacji „Rodzice mają głos”.

Koordynatorka Ruchu Społecznego Obywatele dla Edukacji SOS dla Edukacji Zofia Grudzińska poinformowała, że organizacja „Wolna Szkoła” prowadzi obecnie konsultacje społeczne wśród rad rodziców w sprawie zmian w prawie oświatowym, i zaapelowała o umożliwienie przedstawienia wyników tych konsultacji, gdy dobiegną one końca, oraz zorganizowanie szerokiej debaty społecznej na ten temat.

Marianna Kłosińska z Fundacji Dzieci Mają Głos oraz Fundacji Bullerbyn na rzecz Wspólnoty Dzieci i Dorosłych odniosła się krytycznie do wadliwych w jej opinii i bezzasadnych zmian regulacji dotyczących edukacji domowej.

Dominik Kuc z Fundacji Grow Space, zajmującej się problemami zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży, odniósł się do kwestii nawiązywania współpracy między szkołą a organizacją społeczną. W przypadku, gdy w szkole wystąpi kryzys zdrowia psychicznego albo kryzys suicydalny, szkoła nie będzie już miała, tak jak było dotychczas, podjęcia skutecznej interwencji we współpracy z organizacją społeczną, choćby ze względu na drastyczne wydłużenie czasu i zwiększenie stopnia skomplikowania procedur uzyskania zgody na taką współpracę we wszystkich instancjach. A w sytuacji, gdy wymagana jest postwencja, czyli działania zapobiegające efektowi Wertera poprzez oswajanie społeczności szkolnej z zaistniałą sytuacją, takie działania muszą zostać przeprowadzone w ciągu 2-3 dni, czyli w trybie bardzo pilnym. Po wejściu w życie ustawy nie będzie możliwe podejmowanie takich interwencji, a szkoły zostaną pozbawione możliwości uzyskania profesjonalnego wsparcia psychologicznego w przypadku kryzysu suicydalnego, który jest drugą przyczyną zgonów wśród dzieci i młodzieży. „Będzie to ze szkodą dla dzieci i młodzieży, ale i dla całego środowiska szkolnego” – podkreślił.

Po wysłuchaniu przedstawicieli strony rządowej, społecznej i samorządowej większość członków Komisji Komisja Nauki, Edukacji i Sportu zagłosowała za wnioskiem o odrzucenie ustawy o zmianie ustawy – Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw. Wniosek mniejszości, dotyczący przyjęcia ustawy z poprawkami, poparli natomiast senatorowie Kazimierz Wiatr i Michał Seweryński.