Legislacja

Komisje: Ustawodawcza, Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej oraz Praw Człowieka, Praworządności i Petycji zdecydowały, że zarekomendują Senatowi odrzucenie ustawy o przedłużeniu kadencji organów jednostek samorządu terytorialnego.

W imieniu grupy senatorów wniosek o odrzucenie zgłosił przewodniczący Komisji Ustawodawczej senator Krzysztof Kwiatkowski, uzasadniając go naruszeniem przez tę ustawę szeregu norm konstytucyjnych, m.in. zaufania obywateli do państwa, zasady rzetelności i sprawności działania organów państwowych i samodzielności samorządu terytorialnego. W trakcie debaty senatorowie opowiadający się za odrzuceniem ustawy, m.in. Wadim Tyszkiewicz i Jan Maria Jackowski, wskazywali, że za jej przyjęciem przemawia przede wszystkim polityczny interes partii rządzącej, co stwarza niebezpieczny precedens. Zwolennicy odrzucenia ustawy nie zgadzali się też z argumentami projektodawców o zagrożeniach wynikających ze zbiegu terminu wyborów samorządowych i parlamentarnych, związanych  m.in. z ich organizacją czy rozliczeniem kampanii wyborczych. Wskazywano też, że sytuację czekającą nas w 2023 r. można było przewidzieć już podczas uchwalania w 2018 r. ustawy wydłużającej kadencję jednostek samorządu terytorialnego. Senatorowie zwracali też uwagę, że wejście w życie ustawy przedłużającej kadencje samorządów spowoduje stałą kolizję wyborów samorządowych z wyborami do Parlamentu Europejskiego. Zdaniem wicemarszałkini Gabrieli Morawskiej-Staneckiej zasada kadencyjności to fundamentalna zasada państwa prawa, która wzmacnia zaufanie obywateli do jego organów, zapewnia, że  większość rządząca nie będzie się kierowała własnym interesem politycznym. 

Podczas posiedzenia ustawę przedstawił reprezentujący wnioskodawców poseł Paweł Hreniak, który zwrócił uwagę na problemy wynikające z nakładania się na siebie jesienią 2023 r. 2 kampanii wyborczych. Mogą one prowadzić do zakwestionowania wyniku wyborów, co w obecnej sytuacji międzynarodowej może być szczególnie niebezpieczne dla stabilności państwa. Wniosek o przyjęcie ustawy bez poprawek zgłosił senator Jerzy Czerwiński, którego poparli senatorowie Stanisław Gogacz i Krzysztof Mróz. O problemach organizacyjnych związanych z organizacją wyborów samorządowych i parlamentarnych mówił przewodniczący Państwowej Komisji wyborczej sędzia Sylwester Marciniak.

Senatorowie zapoznali się także z opiniami Zespołu Doradców ds. kontroli konstytucyjności prawa przy Marszałku Senatu X kadencji, prof. Ryszarda Piotrowskiego z Uniwersytetu Warszawskiego oraz prof. Mariusza Jabłońskiego z Uniwersytetu Wrocławskiego. W swoich ekspertyzach wskazywali oni na potrzebę odrzucenia ustawy w całości. W ich ocenie ustawa o przedłużeniu kadencji organów jednostek samorządu terytorialnego stoi w rażącej sprzeczności z wynikającą z art. 2, art. 62 ust. 1 i art. 169 ust. 2 Konstytucji RP zasadą kadencyjności organów jednostek samorządu terytorialnego i chronionymi przez nie wartościami. Godzi ona w zasady państwa demokratycznego, bezpieczeństwa prawnego, a także zaufania obywateli do państwa i stanowionego prawa. Godzi też w wywodzone z preambuły do Konstytucji gwarancje praw obywatelskich, zapewnienie rzetelności i sprawności działania instytucji publicznych, współdziałanie władz, dialog społeczny oraz zasadę pomocniczości umacniającą uprawnienia obywateli i ich wspólnot. Ponadto – w ocenie konstytucjonalistów – pominięcie w toku procesu legislacyjnego konsultacji z przedstawicielami samorządów świadczy o sprzeczności procedury uchwalenia ustawy z art. 4 ust. 6 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego i wynikającej z art. 2 Konstytucji zasady poprawnej legislacji. W opinii ekspertów zagrożenia wskazywane przez projektodawcę, mające wynikać z kumulacji terminów wyborów parlamentarnych i samorządowych, nie zostały w skuteczny sposób uprawdopodobnione. Jak podnoszono w ekspertyzach, usunięcie tych zagrożeń mogłoby nastąpić w sposób proporcjonalny i nienaruszający zasady kadencyjności poprzez wprowadzenie zmian  w innych ustawach, a zwiększenie odstępu między terminami wyborów można wprowadzić poprzez odpowiednie skonstruowanie kalendarzy wyborczych czy podjęcie  przez Sejm uchwały o skróceniu kadencji. Inny zarzut dotyczył zagrożenia dla prawa obywateli do samorządu. Istnieje też ryzyko kwestionowania legalności jednostek samorządu terytorialnego w związku z przedłużoną kadencją. Zdaniem prof. Ryszarda Piotrowskiego ustawa pogłębi kryzys konstytucyjny, spowoduje dalszą erozję państwa prawnego. W ocenie senackiego Biura Legislacyjnego przedłużenie kadencji rad nie jest związane z reformą ustrojową państwa, zaproponowane rozwiązanie nie jest też niezbędne dla realizacji wartości konstytucyjnych, a ponadto może być zastąpione innymi niesprzecznymi z Konstytucją RP z 1997 r. i regułami demokracji rozwiązaniami.

Odrzucenie ustawy postulowały też organizacje samorządowe: Związek Miast Polskich, Unia Metropolii Polskich, Związek Województw RP. Dyrektor biura Związku Miast Polskich Andrzej Porawski przypomniał, że samorządowcy zostali wybrani na 5 lat i na taki czas otrzymali mandat do rządzenia od obywateli, a w tej chwili odgórne przesuwanie terminu tej kadencji, jej wydłużanie jest nielojalnością w stosunku do naszych mieszkańców. Zauważył również, że w 2005 r. wybory prezydenckie i parlamentarne dzieliła 2-tygodniowa przerwa i bez problemu dano sobie radę z ich przeprowadzeniem.

Ustawa przewiduje, że kadencje rad gmin, rad powiatów oraz sejmików województw, rad dzielnic miasta stołecznego Warszawy, wójtów, burmistrzów i prezydentów miast, która upływa w 2023 r., ulega przedłużeniu do dnia 30 kwietnia 2024 r. Zgodnie z kalendarzem wyborczym, wybory samorządowe wypadają jesienią 2023 r. w związku z tym, że w 2018 r. wydłużono kadencję samorządów z 4 do 5 lat (ostatnie wybory samorządowe odbyły się 21 października 2018 r.). Jesienią 2023 r. przypada także konstytucyjny termin wyborów parlamentarnych (ostatnie odbyły się 13 października 2019 r.). Na wiosnę 2024 r. wypadają natomiast wybory do Parlamentu Europejskiego (ostatnie odbyły się 26 maja 2019 r.).

Komisja Praw Człowieka, Praworządności i Petycji rozpatrzyła 2 ustawy. Jedną poparła bez poprawek, a drugą odrzuciła.

Senatorowie poparli bez poprawek ustawę o ratyfikacji Umowy między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Indii o wzajemnej pomocy prawnej w sprawach karnych, podpisanej w Nowym Delhi dnia 25 kwietnia 2022 r., dotyczy ratyfikacji umowy, mającej zwiększyć skuteczność działania właściwych organów oby państw w zakresie zapobiegania przestępczości, wykrywania i ścigania przestępstw oraz prowadzenia postępowań przygotowawczych i sądowych.

Komisja opowiedziała się natomiast za odrzuceniem ustawy o zmianie ustawy o Narodowym Instytucie Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego. Przewodniczący komisji senator Aleksander Pociej, argumentując taki wniosek, stwierdził, że nowelizacja przewiduje ogromne zwiększenie budżetu instytutu, co w obecnej trudnej sytuacji finansowej państwa wydaje się nieuzasadnione i niesprawiedliwe dla innych instytucji, np. Biurz Rzecznika Praw Obywatelskich.

Jak wyjaśniał sekretarz stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów Piotr Mazurek, nowelizacja ma usprawnić funkcjonowanie Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego (NIW – CRSO) oraz zlikwidować niejasności i wątpliwości, które pojawiły się w trakcie stosowania ustawy z 2017 r., powołującej instytut. Zmiany wprowadzane nowelą dotyczą: sposobu prac Rady NIW – CRSO, zasad zatrudniania pracowników, zasad współpracy i podmiotów, do których instytut kieruje swoje programy, działalności wydawniczej dotyczącej społeczeństwa obywatelskiego, regulaminów konkursowych i innych aspektów prowadzenia konkursów. Na mocy noweli zwiększone zostaną limity wydatkowe na lata 2023–26 w związku z uruchomieniem dodatkowych programów wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego.

Komisja Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej rozpatrzyła „Sprawozdanie z działalności regionalnych izb obrachunkowych i wykonania budżetu przez jednostki samorządu terytorialnego w 2021 roku”. W pierwszej części sprawozdania zawarto informacje o działalności regionalnych izb obrachunkowych w zakresie zgodnego z prawem prowadzenia gospodarki finansowej przez jednostki samorządu terytorialnego (JST) i ich związki. Izby zbadały m.in. 174 233 uchwał i zarządzeń organów JST i związków komunalnych, 11 budżetów ustalonych dla samorządów, przeprowadziły 964 kontrole JST i innych podmiotów, w tym 699 – kompleksowe, skontrolowały 115 559 sprawozdań z wykonania budżetów JST. Ta część sprawozdania zawiera również wnioski de lege ferenda z zakresu funkcjonowania prawa samorządu terytorialnego.

W drugiej części sprawozdania przedstawiono informacje dotyczące wykonania budżetu przez JST. Budżety samorządowe w 2021 r. to dochody ogółem – 33 409 106 tys. zł, w tym 13 925 152 tys. zł (4,2%) pozyskano z UE, wydatki ogółem – 315 967 268 tys. zł, w tym inwestycyjne – 48 099 358 tys. zł, zobowiązania ogółem – 91 122 816 tys. zł.

Sprawozdaniem objęto 2807 jednostek samorządu terytorialnego, tj. 2411 gmin, 66 miast na prawach powiatu, w tym m.st. Warszawę, 314 powiatów, 16 województw samorządowych, 154 związki JST oraz związek metropolitalny. Ogółem w 2021 r.  w Polsce funkcjonowały 2962 JST i ich związki.

Komisja Ustawodawcza przeprowadziła pierwsze czytanie 5 projektów uchwał, zdecydowała też o wniesieniu do marszałka Senatu projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego. Senatorowie nie zakończyli prac nad projektem uchwały w sprawie upamiętnienia 80. rocznicy powstania Narodowych Sił Zbrojnych.

Projekt uchwały o ustanowieniu roku 2023 Rokiem Włodzimierza Przerwy-Tetmajera (inicjatywa Komisji Kultury i Środków Przekazu) ma na celu przypomnienie tego znakomitego krakowskiego artysty – malarza, grafika, poety, prozaika, dramaturga, scenografa, publicysty, działacza politycznego aktywnie zaangażowanego w walkę o niepodległość Polski, człowieka o ogromnej odwadze i sile charakteru, wspaniałego męża, ojca i przyjaciela. W 2023 r. przypada 100. rocznica śmierci Włodzimierza Przerwy-Tetmajera.

W projekcie uchwały o ustanowieniu roku 2023 Rokiem Wisławy Szymborskiej (inicjatywa grupy senatorów) Senat uznał, że 100. rocznica urodzin poetki będzie nie tylko doskonałą okazją do pełniejszego zaprezentowania jej postaci i twórczości, ale także do debaty na temat miejsca poetyckiego słowa we współczesnym świecie. W projekcie podkreślono, że poetka fascynuje czytelników na całym świecie – stała się ambasadorką polskiej kultury za granicą. Inspiruje literaturoznawców, kulturoznawców, filozofów, krytyków sztuki, a także zwykłych czytelników, którzy znajdują w jej poezji odpowiedzi na najważniejsze pytania.

W projekcie uchwały o ustanowieniu roku 2023 Rokiem Pamięci Bohaterek i Bohaterów Getta Warszawskiego (inicjatywa grupy senatorów) Izba, w 80. rocznicę powstania w getcie warszawskim, oddaje hołd poległym oraz tym, którzy przeżyli i do samego końca swoich dni podnosili ze sobą głos protestu przeciwko zbrodniczym planom zagłady narodu żydowskiego. „Wierzymy, że ustanowienie roku 2023 Rokiem Pamięci Bohaterek i Bohaterów Getta Warszawskiego pozwoli przywołać nie tylko ich świadectwa, ale stanie się także okazją do refleksji nad powszechnymi w dyskursie pojęciami takimi, jak bezpieczeństwo, dom, wolność, które uznajemy za oczywiste, ale ich prawdziwa wagę i znaczenie odkrywamy w chwili, gdy staja się zagrożone” – napisali senatorowie w projekcie uchwały.

W projekcie uchwały ustanawiającej rok 2023 Rokiem Mikołaja Kopernika w 550. rocznicę urodzin (inicjatywa Komisji Nauki, Edukacji i Sportu) Senat po raz kolejny chce przypomnieć postać i zasługi tego wybitnego astronoma i twórcy teorii heliocentrycznej, aby zachęcić młodych do „inspirowania się tą niezwykle nowoczesną, jak na owe czasy, i niezwykle interdyscyplinarną postacią”. Izba zwraca się do uczelni, szkół, organizacji społecznych i mediów o popularyzację postaci Mikołaja Kopernika, który nie tylko dokonał jednego z najważniejszych odkryć w historii ludzkości, ale zapoczątkował również rewolucję naukową, która zmieniła postrzeganie świata. Jest zaliczany do najwybitniejszych uczonych w historii świata, a jego nazwisko jest nierozerwalnie związane z jego ojczyzną – Polską.

Projekt uchwały o ustanowieniu roku 2023 Rokiem Jana Matejki (inicjatywa grupy senatorów) ma na celu docenienie twórczości tego malarza oraz jego działalności publicznej i patriotycznej. Jak napisano w projekcie, Jan Matejko konsekwentnie realizował misję artysty i reprezentował postawę obywatelskiej służby na rzecz narodu. Jego celem było ukazanie w dziełach sztuki przyczyn upadku I Rzeczypospolitej oraz przypomnienie o chlubnej przeszłości i dawnej potędze kraju. W 2023 r. przypada 185. rocznica urodzin i 130. rocznica śmierci Jana Matejki.

Komisja zdecydowała ponadto o podjęciu inicjatywy ustawodawczej dotyczącej projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego. Przewiduje on umożliwienie złożenie środka zaskarżenia na decyzję sądu, w której odmawia uznania, że interesy kilku podejrzanych, reprezentowanych przez tego samego obrońcę, są sprzeczne.

Senatorowie nie zakończyli pierwszego czytania projektu uchwały w sprawie upamiętnienia 80. rocznicy powstania Narodowych Sił Zbrojnych (inicjatywa grupy senatorów). Komisja nie przyjęła wniosku senatora Bogdana Borusewicza o jej odrzucenie. Większości nie uzyskał też projekt uchwały wraz z poprawkami senatora Marka Borowskiego.