Legislacja

Senatorowie z Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji zapoznali się ze „Sprawozdaniem z realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2014–2020 za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2019 r.”. Rozpatrzyli również 9 petycji.

Przedstawiając sprawozdanie, wiceminister rodziny, pracy i polityki społecznej Barbara Socha podkreśliła, że 2019 r. to przedostatni rok realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2014–20. Był on ukierunkowany głównie na rozwój profilaktyki, profesjonalną pomoc osobom doznającym przemocy, zintensyfikowanie działań skierowanych do sprawców przemocy i profesjonalizację wszystkich służ zaangażowanych w realizację programu. Wiceminister poinformowała również, że we wrześniu 2020 r. po 5 latach od ratyfikacji Konwencji Stambulskiej przez Polskę kontrolę jej realizacji w naszym kraju przeprowadził niezależny organ ekspercki GREVIO, odpowiedzialny za monitorowanie wdrażania konwencji, i ocenił ją pozytywnie. Zauważono, że  przeciwdziałanie przemocy w rodzinie w Polsce polega głównie na działalności środowiskowej, a w mniejszym stopniu ‒ na instytucjonalnej. Jako niewystarczający uznano poziom infrastruktury wspierającej ofiary przemocy. Jak zauważyła wiceminister rodziny, ostatnio pojawił się jednak nowy instrument wsparcia, od 30 listopada 2020 r. obowiązują bowiem przepisy, umożliwiające izolację ofiar od sprawców, m.in. nakazujące usuwanie stosujących przemoc z lokali zajmowanych wspólnie z ofiarami.

Zgodnie ze sprawozdaniem na zlecenie Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w 2019 r. przeprowadzono badania: ogólnopolską diagnozę zjawiska przemocy w rodzinie, badania skuteczności pomocy udzielanej jej ofiarom i działań korekcyjno-edukacyjnych dla stosujących przemoc. Wynika z nich m.in., że 15% badanych wielokrotnie w życiu doświadczyło przemocy psychicznej, 6% przemocy fizycznej, 3% przemocy ekonomicznej, a 2%  ‒ przemocy seksualnej. Badania pokazały, że ok. 85‒90% Polaków identyfikuje różne sytuacje, świadczące o występowaniu przemocy, jako nieakceptowalne, co może świadczyć o coraz większej świadomości społecznej w tym zakresie. 83% osób doznających przemocy otrzymaną pomoc oceniło jako skuteczną. Podstawowym narzędziem wsparcia pozostaje procedura „Niebieskiej Karty”, 90% ofiar było objętych jej działaniem. W 2019 r. ich liczba wzrosła do 94 716 (93 312 w 2018 r.). Aż 58% ofiar przyznaje, że okres przemocy przed wszczęciem procedury trwał więcej niż 2 lata, według 61% przedstawicieli instytucji wsparcia ten okres trwa najczęściej powyżej 1 roku. Z badań oceny skuteczności całego systemu wsparcia osób doświadczających przemocy w rodzinie w Polsce wynika, że obecnie jest on efektywny. Skuteczność działań pomocowych w dużej mierze zależy od gotowości dotkniętych przemocą zarówno do podjęcia decyzji o skorzystaniu ze wsparcia instytucjonalnego, jak i do kontynuacji działań na rzecz poprawy swojego bezpieczeństwa. Efektywność instytucji pomocowych zaś zależy od właściwego rozpoznania przemocy i indywidualnego podejścia do każdego wypadku. Jeśli chodzi efektywność programów oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych wobec sprawców przemocy, prawie 74% ich uczestników ocenia je jako raczej skuteczne, a tylko 2,5% jako raczej nieskuteczne. Najwyżej oceniane są konsultacje indywidualne.

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki realizowało program osłonowy „Wspieranie jednostek samorządu terytorialnego w tworzeniu systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie”. W jego ramach w 2019 r. zaplanowano środki w wysokości 3 mln zł, a wydatkowano blisko 2 mln 893 tys. zł (96,42% planu), obejmując wsparciem finansowym 70 podmiotów wszystkich szczebli samorządu terytorialnego. W 2019 r. wojewodowie, do których należy monitorowanie realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, opracowali łącznie 16 corocznych raportów dotyczących monitorowania zjawiska przemocy w rodzinie na terenie województwa, w 1 województwie opracowano 2 raporty, a 4 województwa nie opracowały żadnego. W 88 samorządach powiatowych dotychczas nie realizowano programów oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc.

Jeśli chodzi o zalecenia i rekomendacje, opracowane na podstawie danych zawartych w sprawozdaniu za 2019 r., wynika z nich, że w każdej gminie i powiecie powinien działać program przeciwdziałania przemocy w rodzinie i ochrony jej ofiar, samorządy lokalne muszą prowadzić szeroko rozumiane działania profilaktyczne i uaktywnić się w tej dziedzinie, kierując programy szczególnie do dzieci i młodzieży, a także do rodziców chcących zwiększyć swe kompetencje. W dalszym ciągu potrzebny jest rozwój placówek działających na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie, szczególnie specjalistycznych ośrodków wsparcia dla ofiar. Wzmocnienia wymaga współpraca przedstawicieli i służb w samorządach z organizacjami pozarządowymi pracującymi na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. W samorządach powiatowych trzeba zwiększyć liczbę programów oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc, programów psychologiczno-terapeutycznych i innych, w których sprawcy powinni uczyć się wzmacniać postawy wolne od przemocy. Niezbędny jest monitoring działań przemocowych, rozwój superwizji, coachingu i grup wsparcia dla osób i służb wykonujących zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

Podczas dyskusji senator Robert Mamątow pytał m.in., jak wygląda dotychczas realizacja przepisów o  izolacji sprawcy przemocy od ofiar. Senatora Marka Plurę interesowało, czy w okresie pandemii dało się zauważyć wzrost zgłoszeń wypadków przemocy w rodzinie, a także czy dominacja wsparcia środowiskowego w Polsce wynika z tego, że u nas lepiej się ono sprawdza. Wicemarszałek Bogdan Borusewicz pytał, czy trwają prace nad wycofaniem się z Konwencji Stambulskiej. Senator Marek Martynowski chciał wiedzieć, dlaczego aż w 5 województwach nie domów dla kobiet w ciąży i matek z małymi dziećmi, a także czy wśród uczniów są prowadzone kampanie informacyjne na temat przemocy w rodzinie.

Komisja praw człowieka podczas tego posiedzenia rozpatrzyła również 9 petycji skierowanych do Senatu. Postanowiła nie kontynuować prac nad 6 petycjami w sprawie podjęcia inicjatyw ustawodawczych dotyczących: zmiany ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, w celu przyznania osobom pobierającym wcześniejszą emeryturę z tytułu sprawowania opieki nad dziećmi wymagającymi stałej opieki prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w wysokości różnicy pomiędzy kwotą świadczenia pielęgnacyjnego, a kwotą pobieranej emerytury (PW10-01/20); zmiany art. 61 § 3a i art. 112 ustawy z 14 czerwca 1960 r. ‒ Kodeks postępowania administracyjnego, art. 8 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. ‒ Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi oraz art. 113 ust. 1 i 2 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (P10-50/20-1, P10-50/20-2); zmiany art. 2 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r., w celu zmiany zasad sprawowania władzy przez Prezydenta RP oraz podjęcia uchwały w sprawie wyrażenia przez Senat zgody na zarządzenie referendum konstytucyjnego (P10-52/20); zmiany art. 598, 646, 661, 784, 785, 938 i art. 1050 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, art. 47 § 1 ustawy z 25 lutego 1964 r. ‒ Kodeks rodzinny i opiekuńczy, art. 30 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy z 20 czerwca 1997 r. ‒ Prawo o ruchu drogowym oraz art. 213 § 1 ustawy z 15 września 2000 r. ‒ Kodeks spółek handlowych (P10-55/20-1, P10-55/20-2); zmiany ustaw z 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta, z 26 kwietnia 2001 r. o rentach strukturalnych w rolnictwie, z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, w celu uporządkowania przepisów ustaw (P10-68/20), a także petycji w sprawie wprowadzenia w życie Programu „Opieka dla wszystkich” (P10-58/20).

Odnośnie do 2 petycji ‒ w sprawie podjęcia inicjatyw ustawodawczych: mającej na celu ogłoszenie amnestii wobec osób skazanych na karę pozbawienia wolności do lat 3 (P10-62/20) oraz dotyczącej wprowadzenia do polskiego prawa Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2016/343 z 9 marca 2016 r. w sprawie wzmocnienia niektórych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym (P10-60/20) komisja postanowiła zwrócić się do Ministerstwa Sprawiedliwości o opinie w tej sprawie.

W odniesieniu do petycji w sprawie podjęcia inicjatywy ustawodawczej dotyczącej zmiany zmiany art. 10 ustawy z 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej oraz art. 9 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym celem wyłączenia możliwości zakładania przez gminę spółek prawa handlowego poza sferą użyteczności publicznej, z wyjątkiem enumeratywnie określonych przypadków (P10-67/20), komisja zdecydowała, że zwróci się o opinie w tej sprawie do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz do Biura Legislacyjnego Kancelarii Senatu.