W Senacie 5 października 2021 r. odbyły się konferencja „Silniejszy sołtys, silniejsze sołectwo” i finał 19. edycji konkursu „Sołtys Roku”, zorganizowane przez senackie komisje: Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej we współpracy z redakcją „Gazety Sołeckiej” i Krajowego Stowarzyszenia Sołtysów.
Podczas konferencji o zmianach prawnych dotyczących sołectw i sołtysów w okresie ostatnich 30 lat działalności stowarzyszeń sołtysów mówił prezes Krajowego Stowarzyszenia Sołtysów Ireneusz Niewiarowski, senator I, VII i VIII kadencji. Za najważniejszą zmianę uznał utworzenie funduszu sołeckiego. „Jest to pierwszy budżet partycypacyjny w Polsce” – podkreślił. „Fundusz wzmocnił rolę sołectwa, sołtysów i zebrania wiejskiego, integruje też społeczność wiejską” – dodał. Jak mówił, dzięki innym wprowadzonym zmianom sołtysom przysługują m.in. taka sama ochrona prawna jak funkcjonariuszom publicznym, fakultatywne diety i możliwość udziału w posiedzeniach rady gminy. Ponadto wobec sołectw znajduje zastosowanie zasada pomocniczości. Prezes Ireneusz Niewiarowski zwrócił uwagę na problem zwrotu części wydatków wykonanych w ramach funduszu sołeckiego. Przypomniał, że cykl realizacji tzw. jednego funduszu trwa 3 lata. W ocenie Krajowego Stowarzyszenia Sołtysów z powodu niepełnego zwrotu części wydatków gminy stracą ok. 100 mln zł, dlatego stowarzyszenie postuluje zwiększenie dotacji z budżetu państwa, tak aby w pełni można było realizować zwroty. Prezes Ireneusz Niewiarowski poinformował też, że obecnie w Polsce jest 40821 sołectw. W 2021 r. fundusz sołecki wyodrębniło 1498 gmin na planowaną kwotę w wysokości 692 mln zł. W 2022 r. na ten cel zaplanowano 730 mln zł.
Przewodniczący Parlamentarnego Zespołu ds. Wzmacniania Sołectw i Osiedli poseł Ryszard Wilczyński przedstawił założenia projektu ustawy o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 343), przygotowanego z inicjatywy posłów Koalicji Obywatelskiej. Jak podkreślił, 3 filary projektu to: silniejszy sołtys i sprawniejsza rada sołecka, możliwość urzeczywistnienia przez sołectwo swojego pomysłu na wieś, zobowiązanie gmin do większej troski o sołectwo. Projekt zakłada m.in. wprowadzenie obowiązku tworzenia funduszu sołeckiego i rozszerzenie katalogu przedsięwzięć z niego finansowanych; środki mogłyby być przeznaczone na działania mające na celu umacnianie tożsamości i kultywowanie tradycji społeczności lokalnych oraz podnoszenie wiedzy, umiejętności oraz kompetencji cyfrowych mieszkańców. Przewiduje też obowiązkowe diety dla sołtysów, a dla członków rady sołeckiej – zwrot kosztów podróży służbowych związanych z pełnieniem funkcji oraz podnoszeniem wiedzy i kompetencji. Zdaniem posła Ryszarda Wilczyńskiego fundusz sołecki powinien stać się „zrębem finansowej samodzielności sołectwa i przyczółkiem do skutecznej interwencji państwa w obszarach problemowych”.
Uczestnicy konferencji podkreślali, że dzięki funduszowi sołeckiemu mieszkańcy wsi mogą w większym stopniu decydować o sprawach, które bezpośrednio ich dotyczą. Zwracali uwagę na narastający problem z wyborem sołtysa spowodowany „skromną gratyfikacją za wypełnianie bardzo wielu obowiązków”. Zdaniem socjolog dr Barbary Fedyszak-Radziejowskiej instytucja sołtysa jest symbolem samorządu wiejskiej wspólnoty.
W drugiej części konferencji odbyła się gala konkursu „Sołtys Roku 2020”. Podsumowując obecną edycję konkursu, redaktor naczelny „Gazety Sołeckiej” Ryszard Jałoszyński poinformował, że najwięcej kandydatów zgłoszono z województw: wielkopolskiego, mazowieckiego i warmińsko-mazurskiego, żadnych zaś – z podlaskiego, pomorskiego i śląskiego.
W liście skierowanym do zwycięzców konkursu, prezydent Andrzej Duda wyraził szacunek i uznanie dla ich „społecznej pracy na rzecz sąsiedzkiej wspólnoty”.
Tytuł Sołtysa Roku 2020 zdobyli: Wioleta Dzienniak ze Spławia w woj. wielkopolskim, Alicja Jamorska-Kurek z Piasecznej Górki w woj. świętokrzyskim, Józef Kremer z Wawelna w woj. opolskim, Barbara Ostrowska z Nowej Wsi w woj. warmińsko-mazurskim, Jerzy Raczyński z Łapczycy w woj. małopolskim, Alicja Rymszewicz z Trygortu w woj. warmińsko-mazurskim, Kamil Stepnowski z Aleksandrowa w woj. mazowieckim, Roman Topor z Moroczyna w woj. lubelskim, Jacek Warnkowski z Rychlika w woj. wielkopolskim, Violetta Zbytek z Białego Zdroju w woj. zachodniopomorskim. Za najdłuższe, 47-letnie, w obecnej edycji konkursu pełnienie funkcji sołtysa nagrodzono Henryka Kołeckiego z Kozjatów w woj. kujawsko-pomorskim.
Konkurs „Sołtys Roku” organizowany jest przez redakcję miesięcznika „Gazeta Sołecka”. Jego celem jest promowanie najbardziej aktywnych sołtysów, którzy pracują na rzecz lokalnej społeczności.