Aktualności

Komisje Nauki, Edukacji i Sportu oraz Rodziny, Polityki Senioralnej i Społecznej rozpatrzyły „Informację o działalności Rzecznika Praw Dziecka za 2020 rok wraz z uwagami o stanie przestrzegania praw dziecka”.

Przedstawiając ją, rzecznik Mikołaj Pawlak powiedział, że 2020 r. był rokiem nadzwyczajnym ze względu na pandemię COVID-19 i związane z nią ograniczenia, w szczególności dotykające dzieci i młodzież urodzone po 2000 r. Wielomiesięczne odseparowanie od siebie, edukacja zdalna, ograniczenia w przemieszczaniu się i wiele innych aspektów społecznych z pewnością będą skutkować koniecznością podejmowania nowych, nieprzewidywanych dotychczas wyzwań zarówno w zakresie legislacji, jak i wzajemnego wsparcia i odbudowania więzi społecznych. Według Mikołaja Pawlaka prawa zdrowotne, prawa do wychowania w rodzinie, prawa społeczne i socjalne, prawo do nauki będą wymagały przewartościowania i często nowego zdefiniowania, albo wręcz przeciwnie – przywrócenia im pierwotnej treści.

Rzecznik przypomniał, że w październiku 2020 r. zapadło orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego w zakresie stwierdzenia niezgodności z Konstytucją RP części przepisów ustawy z 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży dotyczących aborcji. Rzecznik poparł wniosek posłów w tej sprawie.

Rzeczni przedstawił także dane statystyczne, dotyczące swojej działalności. W sprawach rodzinnych, karnych i nieletnich do jego biura wpłynęło 1971 nowych spraw, 1610 kontynuowano z lat poprzednich, a 1887 – zakończono. Odnotowano 343 przystąpienia sądowe, w tym 209 kontynuowanych z lat ubiegłych; wpłynęło 18 wniosków o wniesienie nadzwyczajnych środków zaskarżenia, w tym 8 wniosków o wniesienie kasacji, 4 o wniesienie skargi kasacyjnej i 6 wniosków o wniesienie skargi nadzwyczajnej, we wszystkich brak było podstaw do wniesienia. Sprawy sądowe z udziałem dzieci i wymagające ochrony ich praw zgłaszane do rzecznika dotyczyły w szczególności: prawa do wychowania w rodzinie, w tym w szczególności przez oboje rodziców w razie rozstania i rozwodu (1371 spraw), prawa do życia i ochrony zdrowia (75), prawa do godziwych warunków socjalnych (27), prawa do nauki (5), prawa do ochrony przed przemocą (312). W 2020 r. rzecznik skierował w tych kwestiach 2 wystąpienia generalne do Ministerstwa Sprawiedliwości.

W 2020 r. odnotowano 9419 zgłoszeń telefonicznych, z czego 1317 to sprawy interwencyjne, 8102 – z telefonu zaufania. W związku z pojawiającym się w 2020 r. zgłoszeniami oraz potrzebą wsparcia dzieci i młodzieży w okresie pandemii rzecznik podjął decyzję o uruchomieniu od 7 grudnia 2020 r. Dziecięcego Telefonu Zaufania i czatu internetowego, czynnych przez całą dobę we wszystkie dni tygodnia. Do 31 grudnia 2020 r. odbyły się 3182 rozmowy.

Jeśli chodzi o działalność w sprawach edukacji i wychowania, to wpłynęły 1902 sprawy, 1846 zakończono, 8564 to sprawy przechodzące. Rzecznik występował 903 razy w takich sprawach. W 2020 r. skierował w tych kwestiach 12 wystąpień generalnych. Bardzo dużo (903) spraw dotyczyło postępowania dyscyplinarnego wobec nauczycieli, dało się zauważyć duży wzrost.

W ramach działalności w sprawach socjalnych, społecznych i administracyjnych w 2020 r. biuro rzecznika prowadziło łącznie 1372 sprawy, w tym 206 kontynuowanych lat ubiegłych, 1245 spraw zostało zakończonych. Zarejestrowano 1166 nowych spraw, zakończono 996 z nich. Kwestii socjalnych dotyczyło 37% spraw zarejestrowanych w 2020 r., ochrony zdrowia 27%, pandemii koronawirusa 22%, niepełnosprawności 12%, spraw mieszkaniowych – 11%, bezpieczeństwa dzieci i kwestii konsumenckich po 5%, 4% dotyczyło instytucji kultury, mediów, internetu. W 2020 r. rzecznik skierował w tych kwestiach 24 wystąpienia generalne do różnych urzędów, instytucji i resortów, w tym do Ministerstwa Zdrowia.

Jeśli chodzi o działalność w kwestiach z aspektem międzynarodowym, w 2020 r. zgłoszono 4022 takie sprawy. W 2020 r. rzecznik skierował 9 wystąpień generalnych, w tym m.in. do resortów zdrowia i rodziny. Najbardziej dramatyczne dotyczyły porwań transgranicznych, w najtrudniejszych wypadkach rzecznik podejmował interwencje osobiste.

Rzecznik praw dziecka w 2020 r. brał udział w wielu inicjatywach, konkursach, akcjach, spotkaniach, konferencjach czy prelekcjach dotyczących dzieci i ich praw, a także im patronował. Ze względu na pandemię w znacznym stopniu ograniczył liczbę bezpośrednich spotkań. Łącznie odbył ich ponad 40. Gościł w przedszkolach, szkołach podstawowych i liceach, odwiedził także ośrodki kultury, hospicjum i uczelnie.

„Wszyscy nagle stanęliśmy przed egzaminem z umiejętności dostosowania się do nowych warunków, w których każdy przejaw naszej działalności, tej prywatnej i tej zawodowej, stał się pełen obostrzeń, zakazów i nakazów. Te nowe, surowe warunki dorośli narzucili młodym ludziom, nie pytając ich o zdanie, nie konsultując propozycji zmian w przepisach, nie dając do wyboru alternatyw. Z dnia na dzień zamknięto im szkoły, z dnia na dzień zamknięto ich w domach, z dnia na dzień zamknięto im okna na świat. Młodzi ten egzamin zdali na ocenę dobrą, w odróżnieniu od nas dorosłych, którym w zakresie podejścia do spraw dzieci, jako rzecznik praw dziecka, mogę wystawić ocenę co najwyżej dostateczną” – powiedział rzecznik, przechodząc do uwag o stanie przestrzegania praw dziecka. W jego opinii nauka zdalna, izolacja i pozostawienie dzieci i młodzieży samych w obliczu niespotykanych dotąd trudności i wyzwań spowodowały niepokojący wzrost problemów psychicznych. Wszelkie dostępne badania i opinie ekspertów wskazują na potrzebę podjęcia natychmiastowych działań, zarówno w zakresie profilaktyki, poradnictwa, jak i leczenia młodych osób, które wymagają pilnej pomocy medycznej. Poważne problemy, zwłaszcza dotyczące jakości dostarczanej wiedzy, rzecznik odnotował także w systemie nauczania zdalnego. Jak zauważył Mikołaj Pawlak, po powrocie do szkół nauczyciele powinni zwracać szczególną uwagę na swoich uczniów, przede wszystkim tych, którzy przed pandemią już mieli problemy. Zwrócił również uwagę na tzw. uczniów znikających z systemu edukacji. Mówiąc o problemach odnoszących się do niemowląt i małych dzieci umieszczanych w instytucjonalnej pieczy zastępczej, rzecznik wystąpił z apelem, aby znalazły się rodziny, chcące objąć takie dzieci rodzinną pieczą zastępczą.

W trakcie dyskusji senator Magdalen Kochan, popierając „ten chwytający za serce apel”, zwróciła uwagę, że przebywanie dzieci poniżej 10. roku życia w instytucjonalnej pieczy zastępczej to błąd legislacyjny. Zdaniem senator konieczna jest zmiana przepisów dotyczących pieczy zastępczej, a także wydłużenia czasu szkolenia z zakresu prawa rodzinnego w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury w Krakowie. Senator Michał Seweryński zaproponował natomiast, aby upowszechniać wiedzę o rodzinnej pieczy zastępczej pod taką opiekę.