Aktualności

W Senacie dyskutowano na temat Konwencji o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej. Spotkanie zorganizowano 10 maja 2021 r., w przeddzień 10. rocznicy przyjęcia konwencji przez Radę Europy.

Wicemarszałkini Gabriela Morawska-Stanecka, inicjatorka panelu dyskusyjnego, przypomniała, że Konwencja o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej z 11 maja 2011 r., nazywana konwencją stambulską, to pierwsza w Europie najdalej idąca umowa międzynarodowa, zajmująca się przemocą wobec kobiet i dyskryminacją ze względu na płeć. Niestety, Polska postanowiła być drugim po Turcji krajem, który chce wypowiedzieć konwencję. Jak mówiła wicemarszałkini, w gorących dyskusjach jej przeciwnicy wyrażają opinie, że stanowi ona zagrożenie dla rodziny, wprowadza nową definicję małżeństwa, zaciera różnice między płciami, promuje radykalną ideologię gender, uderza w religię. Według wicemarszałkini spór wokół konwencji stambulskiej jest sporem ideologicznym. Może to wynikać z faktu, że wskazuje ona związek między przemocą ze względu na płeć a nierównym traktowaniem, a za ważny aspekt przeciwdziałania przemocy uznaje się walkę ze stereotypami i dyskryminacją. Wicemarszałkini podkreśliła, że konwencja kładzie też duży nacisk na szerzenie świadomości społecznej na temat przyczyn i skutków przemocy, nierówności płci i dyskryminacji, co mogło być wykorzystane przy budowaniu mitów wokół konwencji. Ich obalanie zaś nie jest łatwe. W ocenie wicemarszałkini trzeba tłumaczyć przepisy konwencji w jeszcze prostszy sposób. Wyjaśniać, że nie uderza w tradycyjne małżeństwo i rodzinę, ale zobowiązuje państwo do promowania partnerstwa, wzajemnego szacunku, poszanowania godności i niezależności małżonków, do wykorzeniania uprzedzeń i stereotypów opartych na tradycji niższości kobiet wobec mężczyzn.

Wicemarszałkini Gabriela Morawska-Stanecka zaznaczyła, że konwencja doprowadziła do istotnych pozytywnych zmian w prawie, m.in. parlament przyjął ustawę o natychmiastowym policyjnym nakazie opuszczenia mieszkania przez sprawcę, co daje szansę osobom pokrzywdzonym na odbudowanie życia wolnego od przemocy. Wypowiedzenie konwencji spowoduje m.in., że GREVIO − organizacja, która monitoruje wdrażanie konwencji, nie będzie mogła żądać od Polski wyjaśnień, czy i jak przepisy działają w praktyce, nie będzie mieć dostępu do statystyk opracowywanych przez organizacje pozarządowe.

Prof. Monika Płatek z Uniwersytetu Warszawskiego przypomniała, że pierwszym międzynarodowym aktem dotyczącym dyskryminacji kobiet jest Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CIDO) przyjęta przez ONZ w 1979 r. Polska ratyfikowała ją w 1982 r. W zaleceniach do tej konwencji ONZ wskazywała na potrzebne działania eliminujące dyskryminację kobiet, podkreślając, że dyskryminacja nie pozwala na wykorzystywanie swojego potencjału przez wszystkich ludzi. „Różnice w traktowaniu kobiet i mężczyzn nie biorą się znikąd, ale z przekonania, że płeć męska jest wyższa od żeńskiej. Takie przekonanie często wpływa na dogmatykę prawną i kształtuje obyczaje” – mówiła prof. Monika Płatek. „Definicja płci społeczno-kulturowej uświadamia nam, że do różnych płci stosuje się różne standardy, a przecież płeć jest jednakowo różna i jednakowo ludzka” – dodała.

Prezeska zarządu Fundacji „Feminoteka” Joanna Piotrowska zaznaczyła, że konwencja stambulska zobowiązuje państwa do: zapobiegania przemocy domowej, ochrony ofiar, ścigania i karania sprawców przemocy oraz wdrożenia kompleksowych i zintegrowanych polityk. „Konwencja jest dla kobiet tarczą. Zapobieganie i zwalczanie przemocy domowej nie jest już aktem dobrej woli, ale obowiązkiem prawnym państwa” – podkreśliła. Jej zdaniem skala przemocy w naszym kraju jest ogromna, a systemowi ochrony i wsparcia dla osób doświadczających przemocy daleko do ideału; osoby pokrzywdzone nadal spotyka niezrozumienie i brak szybkiej pomocy. Joanna Piotrowska zwróciła uwagę na pozytywne zmiany w polskim prawie po ratyfikacji konwencji. Zaliczyła do nich m.in. zmiany trybu ścigania przestępstwa gwałtu (obecnie z urzędu, a nie na wniosek) i zasad przesłuchiwania osoby zgwałconej (tylko raz i w obecności psychologa), opracowanie procedur pomocy osobom, które doznały przemocy seksualnej, uruchomienie całodobowej pomocy telefonicznej dla osób pokrzywdzonych. Wiele postanowień konwencji nadal nie zostało jednak wprowadzonych do naszego porządku prawnego. „Miliony kobiet czeka m.in. na: zmianę definicji gwałtu, w ten sposób, że jest nim kontakt seksualny bez uzyskanej świadomej i dobrowolnej zgody; utworzenie łatwo dostępnych i specjalistycznych ośrodków dla osób po przemocy seksualnej; wprowadzenie do kodeksu karnego przepisów dotyczących molestowania seksualnego; uwzględnienia w programach nauczania materiałów dotyczących równouprawnienia kobiet i mężczyzn” – wyliczała szefowa „Feminoteki”.  

Kierowniczka Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” Renata Durda zwróciła uwagę na brak informacji statystycznych o śmiertelnych ofiarach przemocy domowej. Poinformowała, że „Niebieska Linia” realizuje projekt „Czarna Księga Ofiar Przemocy Domowej 2021”, którego celem jest monitorowanie śmiertelnych przypadków przemocy w rodzinie z uwzględnieniem samobójstw i niewyjaśnionych zaginięć w rodzinach, w których wcześniej dochodziło do przemocy. Od początku 2021 r. zanotowano 47 takich przypadków. Postulowała wprowadzenie w różnych instytucjach i służbach, do których zgłaszają się osoby doświadczające przemocy, oceny zagrożenia ryzyka przemocą w rodzinie.

O działaniach rzecznika praw obywatelskich związanych z wdrażaniem konwencji do prawa polskiego mówiły zastępczyni rzecznika praw obywatelskich Hanna Machińska i Aleksandra Szczerba z biura RPO. Podsumowaniem tych działań jest opracowany w 2020 r. raport dla GREVIO.

Uczestniczki debaty podkreślały, że konwencja stambulska jest niezwykłym aktem prawnym. Wskazywały na brak skoordynowanej polityki dotyczącej wszystkich form przemocy. Podkreślały rolę edukacji w przełamywaniu stereotypów i uświadamianiu wartości równości płci, wzajemnego szacunku i rozwiązywania konfliktów bez przemocy. Postulowały przygotowanie kampanii informacyjnej poświęconej walce z przemocą wobec kobiet. Zwracały uwagę, że polskie prawo nie uwzględnia dyskryminacji ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową, co pozbawia takie osoby dochodzenia swoich praw. Zwracały uwagę, że nadal nie ma strategii dotyczącej ochrony dzieci przed przemocą.