Aktualności

Tzw. ustawa mandatowa stanowi poważne zagrożenie dla obywateli i narusza ich konstytucyjne prawa dotyczące m.in. domniemania niewinności, zaufania do państwa czy prawa do sądu – wskazywali uczestnicy spotkania zorganizowanego 20 stycznia 2021 r. w Senacie przez wicemarszałkinię Gabrielę Morawską-Stanecką oraz przewodniczącego Komisji Praw Człowieka Praworządności i Petycji senatora Aleksandra Pocieja. Zdaniem zabierających głos w dyskusji ekspertów i przedstawicieli środowisk prawniczych poselski projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia jest skrajnie niebezpieczny i nie do przyjęcia, stanowi kolejny krok w kierunku państwa policyjnego. Jak stwierdziła posłanka Barbara Dolniak, zmierza też do policyjnego wymiaru sprawiedliwości. Wątpliwości uczestników spotkania dotyczyły m.in. zgodności projektu z art. 42 ust. 3 konstytucji, według którego każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu. Odnosiły się również do naruszenia zasady lojalności wywodzonej z art. 2 konstytucji, który mówi o demokratycznym państwie prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. W debacie wskazywano także na niezgodność proponowanych przepisów z europejską Konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz unijną dyrektywą z 2016 r. w sprawie wzmocnienia niektórych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym.

Otwierając spotkanie, wicemarszałkini Gabriela Morawska-Stanecka zwróciła m.in. uwagę na czas, w którym został wniesiony poselski projekt. Jak podkreśliła, nieprzypadkowo dzieje się to w dobie masowych protestów społecznych wywołanych wyrokiem TK w sprawie aborcji i działań podejmowanych przez policję. Jako budzące szczególny niepokój wskazała m.in. rozwiązania przewidujące natychmiastową wykonalność grzywny wobec rezygnacji z możliwości odmowy przyjęcia mandatu karnego przez obywatela i umożliwienia mu jedynie zaskarżenia do sądu arbitralnej decyzji funkcjonariusza, przyznanie referendarzom sądowym prawa do wystawiania nakazów karnych, a także postawienie obywatelom szeregu warunków formalnych przy zaskarżeniu decyzji o mandacie przy krótkim 7-dniowym terminie na odwołanie. Zdaniem wicemarszałkini proponowane zapisy stoją w sprzeczności z konstytucją i postanowieniami europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka. Jak oceniła, takie prawo będzie miało dla obywateli efekt mrożący i spowoduje, że będą bali się bronić.  

Podobny pogląd wyraził przewodniczący Zespołu Doradców ds. kontroli konstytucyjności prawa przy marszałku Senatu X kadencji prof. Marek Chmaj. Według niego projekt budzi zasadnicze wątpliwości natury konstytucyjnej i narusza podstawowe wolności obywateli. Utrudnia m.in. realizację prawa obywateli do sądu, wskazując jako sąd właściwy do zaskarżenia decyzji o mandacie sąd okręgowy, a nie bliższy obywatelowi sąd rejonowy.

W ocenie przewodniczącego komisji praw człowieka senatora Aleksandra Pocieja poselski projekt nowelizacji  kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia to kolejny dowód na kompletne fiasko prowadzonych przez Ministerstwo Sprawiedliwości tzw. reform wymiaru sprawiedliwości, które miały doprowadzić m.in. do usprawnienia sądownictwa i przyspieszenia rozpatrywania spraw. Niestety, statystyki wskazują, że w sądach zalega coraz więcej spraw. „I znowu pojawia się kolejna próba odciążenia wymiaru sprawiedliwości, ale za cenę naszego bezpieczeństwa i ograniczenia wolności” – przekonywał senator. 

Zdaniem rzecznika praw obywatelskich, którego reprezentował naczelnik Wydziału ds. Legislacyjnych i Ustrojowych Michał Hara, projekt jest niedopracowany, wewnętrznie sprzeczny, niezgodny z systemem wartości polskiego systemu prawnego i niekonstytucyjny. Może prowadzić do niebezpiecznych nadużyć ze strony władzy i stanowić kolejny krok w stronę budowania państwa policyjnego. Jak podkreślił rzecznik w swojej opinii przekazanej marszałek Sejmu 20 stycznia 2021 r., wobec uniemożliwienia odmowy przyjęcia mandatu o winie i karze rozstrzygałaby arbitralna decyzja policjanta, a wyznaczona kara pieniężna podlegałaby egzekucji nawet po wniesieniu przez obywatela odwołania do sądu. Inny argument RPO dotyczył zbyt krótkiego, zaledwie 7-dniowego, terminu na odwołanie się od tej decyzji i konieczności zebrania przez obywatela wszystkich dowodów jego niewinności i złożenia ich wraz z odwołaniem do sądu. W ocenie RPO jest to sprzeczne z zasadami demokratycznego państwa prawnego stanowiącymi, że to organ państwa musi wykazać winę jednostki. Recznik Adam Bodnar za niezrozumiałe uznał też umożliwienie wymierzania surowszej kary w wypadku wniesienia odwołania. Według niego taki zapis zmierza do zniechęcenia ukaranych do kwestionowania zasadności mandatu.  

Zdaniem mecenasa Mateusza Leźnickiego przedstawiony projekt jest skandaliczny  i przyjęte w nim założenia nie powinny być wprowadzone do polskiego prawa. Jest on skandaliczny zarówno z powodów etyczno-prawnych, jak i aksjologicznych. W kontekście art. 31 ust. 3 konstytucji wskazał jednocześnie na drastyczną nieproporcjonalność założonych przez projektodawców celów projektu z jego skutkami.  Stanowi on, że „ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw”.

W senackiej debacie wzięli udział: członek Zespołu Doradców ds. kontroli konstytucyjności prawa przy marszałku Senatu X kadencji prof. Ryszard Piotrowski,  prezes Naczelnej Rady Adwokackiej Jacek Trela, Waldemar Żurek ze Stowarzyszenia Sędziów „Themis”, Aleksandra Antoniak-Dróżdż ze Stowarzyszenia Prokuratorów „Lex Super Omnia”, mecenas Anna Kątnik-Mania z Zespołu ds. Prawa Karnego Stowarzyszenia Sędziów Polskich IUSTITIA oraz dyrektorka Stowarzyszenia Amnesty International w Polsce Draginja Nadaždin.