Wydarzenia

W Senacie odbyła się 7 czerwca 2017 r. II część konferencji „Londyńska reduta. Prezydenci RP na Uchodźstwie 1939–1990”, zorganizowanej przez Komisję Kultury i Środków Przekazu przy współudziale Parlamentarnego Zespołu Miłośników Historii i Zakładu Historii XX wieku Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, a także Polskiego Towarzystwa Historycznego, Biblioteki Polskiej w Londynie i Instytutu Pamięci Narodowej. Senacką cześć konferencji zatytułowano „Od Raczkiewicza do Kaczorowskiego. Odpowiedzialni wobec Boga i historii za losy Państwa”.

W związku z Rokiem Władysława Raczkiewicza, ustanowionym przez Senat w 2017 r., konferencję zadedykowano temu pierwszemu prezydentowi RP na uchodźstwie w 70. rocznicę jego śmierci. Organizatorzy podjęli się przybliżenia kolejnych etapów życia tego wybitnego polityka, m.in. marszałka Senatu w latach 1930–35, uczestnika wojny polsko-bolszewickiej, 3-krotnego ministra spraw wewnętrznych, wojewody nowogródzkiego, wileńskiego, krakowskiego i pomorskiego, senatora Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem, pierwszego prezydenta RP na emigracji, najpierw we Francji, a potem w Londynie.

Otwierając konferencję, przewodniczący Komisji Kultury i Środków Przekazu senator Jerzy Fedorowicz przypomniał, że Senat uhonorował swą uchwałą jedną z najważniejszych postaci w polskiej polityce I połowy XX w. Jak napisano w uchwale, Władysław Raczkiewicz postrzegany był jako państwowiec, a za jedną z przyczyn mianowania go na stanowisko pierwszegoprezydenta na uchodźstwie były jego bardzo dobre kontakty z Polonią, zapoczątkowane podczas pełnienia funkcji marszałka Senatu. W uchwale podkreślono, że starał się łagodzić konflikty między polskimi ośrodkami władzy na Zachodzie. W tym niełatwym okresie był dla Polaków w kraju i za granicą symbolem trwania państwowości polskiej. Dlatego Senat zwrócił się do uczelni, szkół, organizacji społecznych i mediów o popularyzację w Roku Władysława Raczkiewicza postaci tego państwowca, polityka trudnych czasów.

Zdaniem przewodniczącego Parlamentarnego Zespołu Miłośników Historii senatora Jana Żaryna konferencja z punktu widzenia Senatu miała charakter wyjątkowy właśnie ze względu na postać Władysława Raczkiewicza, który w II RP bardzo mocno przyczynił się do wypracowania charakteru Izby wyższej polskiego parlamentu, a także jej obowiązków wobec Polonii, kwestii niezwykle ważnych także w obecnej działalności senatorów. Jak przypomniał senator Jan Żaryn, w II RP Władysław Raczkiewicz był jedną z nielicznych postaci szanowanych z powodów merytorycznych, a nie koniunkturalnych, przez obie strony konfliktu politycznego. Należał do uznawanych zarówno przez obóz piłsudczykowski, jak i narodowy, co stanowi ciekawy rys tego polityka.

Pomysłodawca konferencji dr Zbigniew Girzyński z Zakładu Historii XX wieku Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu podkreślił, że Władysława Raczkiewicza można uznać za symbol tragicznych losów swojego pokolenia. Urodził się w „Polsce bez Polski”, a umarł w Londynie, gdy nasz kraj był pozbawiony suwerenności. Raczkiewicz to polityk „bez ziemi” – urodzony w Gruzji, wychowany w Mińsku. Jak zaznaczył, to właśnie skłóceni ze sobą londyńscy Polacy potrafili mimo wszystko ocalić łączność z II RP. Dlatego ta konferencja jest dowodem pamięci o nich zmieniającej się Polski.

Dr hab. Małgorzata Gmurczyk-Wrońska z Instytutu Historii PAN, przypominając francuski okres prezydentury Władysława Raczkiewicza, podkreśliła, że akceptowały go na tym stanowisku zarówno strona sanacyjna, jak i opozycyjna. Nie był politykiem pierwszego planu, ale uznawano go za państwowca, sprawnego urzędnika i człowieka kompromisu. Nie bez znaczenia był fakt, że przybył do Paryża we wrześniu 1939 r. jako przewodniczący Światowego Związku Polaków. We francuskim okresie swojej prezydentury w zdecydowany sposób potępiał barbarzyństwo niemieckie i moskiewskie, a w swoich planach na powojenną przyszłość opowiadał się za wspieraniem przez Polskę niepodległości Ukrainy, wspominał też o planach utworzenia federacji zachodnich sąsiadów Związku Sowieckiego i sojuszu z Francją i Wielką Brytanią.

Postać Władysława Raczkiewicza na kartach „Dziennika 1939–1940” Stanisława Schimitzka przypomniał dr Grzegorz Kulka z Uniwersytetu Wrocławskiego. Dr hab. Rafał Habielski z Uniwersytetu Warszawskiego mówił natomiast o potyczkach Władysława Raczkiewicza z legalizmem. Kolejne referaty dotyczyły m.in. okoliczności i konsekwencji decyzji mianowania przez niego na niecałe półtora miesiąca przed śmiercią na kolejnego prezydenta RP Augusta Zaleskiego, co było posunięciem wbrew decyzji z 1944 r. o sukcesji Tomasza Arciszewkiego. To spowodowało długotrwały rozłam w łonie władz emigracyjnych, przerwany dopiero w 1972 r. prezydenturą Stanisława Ostrowskiego. „U zarania rozłamu. Rok 1947. Dlaczego August Zaleski?” to temat referatu prof. Marka Kornata z Instytutu Historii PAN i Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego. O różnych aspektach nominacji Augusta Zaleskiego i kontrowersjach związanych z jej długim trwaniem mówił Krzysztof Kloc z Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. Prezydenturę Augusta Zaleskiego w latach 1947–72 omówił prof. Bogusław Polak z Politechniki Koszalińskiej, który ‒ wbrew dość powszechnym negatywnym opiniom o tej postaci ‒ uznał, że w gruncie rzeczy ten prezydent dobrze zapisał się w historii władz polskich na uchodźstwie. Potrafił także trzeźwo oceniać wydarzenia zarówno światowe, jak i krajowe, np. poznański czerwiec.

Podczas konferencji przypomniano także działalność tzw. komisji Winiarskiego, powołanej w związku z wynikiem kampanii wojennej 1939 r. Próby naświetlenia sylwetki Augusta Zaleskiego w świetle przesłuchań przed tą komisją podjął się dr Przemysław Marcin Żukowski z Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Kolejnym prezydentem, którego sylwetkę podczas senackiego spotkania przedstawił dr hab. Michał Polak z Politechniki Koszalińskiej, był prezydent na uchodźstwie w latach 1972–79 Stanisław Ostrowski, wybitny dermatolog pochodzący ze Lwowa. Jak podkreślił prelegent, mimo zaawansowanego wieku (prezydenturę obejmował w wieku 80 lat) okazał się prawdziwym mężem stanu, któremu dzięki powściągliwości, umiarowi, łagodności charakteru udało się po latach sporów między Radą Trzech a tzw. Zamkiem zatrzeć wieloletnie urazy.

„«Pióro mocniejsze niż miecz»– rola i znaczenie polskiej emigracji w odzyskanie przez Polskę niepodległości na przykładzie korespondencji Edwarda Raczyńskiego i Jana Nowaka-Jeziorańskiego” to temat wystąpienia dr hab. Krzysztofa Kani z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Edward Raczyński sprawował urząd prezydencki na uchodźstwie w latach 1979–86

Sylwetkę Kazimierza Sabbata, prezydenta RP na uchodźstwie w latach 1986–89, przypomniał dr Jacek Krzysztof Danel z Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Zamościu. Jego spuściznę polityczną, piśmienniczą i archiwalną zaś omówiła prof. dr hab. Wanda Krystyna Roman z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jak podkreśliła, przesłanie jego działalności brzmiało: „wszystko, co robimy, robimy dla Polski”. Chodziło mu przede wszystkim o przezwyciężenie porządku jałtańskiego i budowę demokratycznego państwa polskiego.

Podczas I części konferencji, która odbyła się w Toruniu 6 czerwca 2017 r., przypomniano m.in. działalność Władysława Raczkiewicza jako 3-krotnego ministra spraw wewnętrznych oraz wojewody krakowskiego i pomorskiego. Ukazano tę postać w szerokim kontekście politycznym i społecznym II RP – jako reprezentanta polskiego ziemiaństwa, a także jego postawę wobec problemów narodowych, społecznych i gospodarczych ziemi wileńskiej w latach 20. XX w. Omówiono też jego kluczowe decyzje wobec Polski i Polaków w latach 1939–45. Kolejne referaty dotyczyły różnych aspektów życia politycznego na emigracji, m.in. wobec wycofania uznania dla rządu RP na uchodźstwie po II wojnie światowej. Ostatnia część konferencji, zatytułowana „Drogi i bezdroża legalizmu”, odbędzie się 11 czerwca 2017 r. w Londynie. Będzie dotyczyć m.in. funkcjonowania władz RP na uchodźstwie i wojskowych dziejów emigracji. Zostanie także przypomniana działalność Rady Trzech ‒ funkcjonującego w latach 1954–72 kolegialnego niekonstytucyjnego organu opozycyjnego wobec nielegalnej, zdaniem jej członków, prezydentury Augusta Zaleskiego. Mowa będzie o emigracyjnym legalizmie i postawie wielkich postaci powojennej emigracji, jak gen. Władysław Anders i Jerzy Giedroyć.