Wydarzenia

18 października 2013 r. w Senacie odbyła się konferencja „240. rocznica utworzenia Komisji Edukacji Narodowej”, zorganizowana przez Komisję Edukacji, Nauki i Sportu wspólnie z Instytutem Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk oraz Towarzystwem Historii Edukacji.

Otwierając konferencję przewodniczący Komisji Edukacji, Nauki i Sportu Kazimierz Wiatr, podkreślił, że komisja, jak i Senat przykładają szczególną wagę do kwestii wychowania. Przypomniał, też o wydawanych przez komisję zeszytach „Problemy nauki i wychowania”.

Genezę powołanej przez Sejm 14 października 1773 r. Komisji Edukacji Narodowej, jej działalność i osiągnięcia przedstawił prof. Julian Dybiec z Uniwersytetu Jagiellońskiego. O modelu obywatela w świetle założeń i praktyki KEN mówiłaprof. Kalina Bartnicka z Instytutu Historii Nauki PAN. Podkreśliła, że praca zreformowanych przez Komisję Edukacji Narodowej szkół i oddziaływanie wychowawcze nowych programów trwało tylko ponad 10 lat, ale skutki dla narodu były nieocenione – tradycje wychowania obywatelskiego i patriotycznego broniły przed wynarodowieniem w okresie zaborów. Pozostał bardzo piękny ideał ucznia szkół KEN – wzór obywatela, a także przykład mądrej i udanej reformy, umiejętnie wiążącej wiedzę pedagogiczną i postęp naukowy z potrzebami i możliwościami kraju i społeczeństwa.

Prof. Irena Szybiak z Uniwersytetu Warszawskiego przypomniała, że od początków pracy KEN jej członkowie myśleli o opracowaniu jednolitego i kompletnego prawa szkolnego, a jednym z głównych problemów była pozycja nauczyciela w systemie szkół komisji. Na podstawie zatwierdzonych przez KEN „Ustaw dla stanu akademickiego i na szkoły w krajach Rzeczypospolitej przepisane” zaczął się formować stan akademicki, obejmujący profesorów i nauczycieli. Ustawy określały nie ideał nauczyciela i obowiązki poszczególnych szczebli kadry nauczycielskiej, definiowały szczegółowo organizację życia nauczycieli.

O ideach KEN w tradycji polskiej oświaty do połowy XIX w. mówił prof. Adam Massalski z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. Wskazał, że dzięki ideom zawartym w ustawodawstwie i codzienności szkolnej KEN istniał w latach niewoli doskonały punkt wyjścia dla wszelkich prób reform w dziedzinie oświaty mających na celu zachowanie polskości. Przywołał też opinię prof. Stanisława Łempickiego, który twierdził, że dzieło KEN odegrało ogromną rolę, bowiem przeciwstawiało się wynaradawiającemu wychowaniu i nauczaniu w szkołach na ziemiach wszystkich dzielnic dawnej Polski we wszystkich trzech zaborach.

Mówiąc o dokonaniach KEN z perspektywy współczesności, prof. Michał Śliwa z Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej podkreślił, że twórcy KEN przeprowadzając reformy systemu edukacji w pełni urzeczywistnili zasadę, zgodnie z którą sprawy nauczania i wychowania są sprawami publicznymi i stanowić muszą pola aktywności państwa. Choć dzisiaj żyjemy w innych warunkach kulturowych i cywilizacyjnych, to nadal aktualny jest postulat KEN wychowywania i człowieka, i obywatela. Prof. Michał Śliwa przywołał badania, zgodnie z którymi nadal znaczna część Polaków nie uznaje demokracji za najlepszą formę więzi społecznej, współżycia ludzi i metodę rządzenia. Stale pojawiają się pokusy i dążenia autorytarne. Najważniejszym więc zadaniem jest budowa i umacnianie społeczeństwa obywatelskiego. Powinno to sprzyjać utrzymaniu pierwszorzędnej roli edukacji dla wspierania aktywnego obywatelstwa i demokracji, tym samym, kształtowania społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. W opinii prof. Michała Śliwy, nic i nikt nie zastąpi w tym szkoły, choć dziś jest ona poddawana ostrej krytyce.